این روزها خیابان‌های کابل و بیشتر شهرهای افغانستان از یک نگاه شبیه خیابان‌های شهرها در ایران شده است. گشت‌های «امر به معروف»، مانند «گشت ارشاد» در ایران، در هر گوشه زندگی مردم دخالت می‌کنند.

در افغانستان نیز مانند ایران، بیشتر زنان‌ آماج حملات گشت‌های امر به معروف قرار دارند. از طرز راه رفتن افراد گرفته تا نحوه لباس پوشیدن، برای گشت‌های «امر به معروف» افغانستان مهم است. این وضعیت بیش از همه در کابل، به‌خصوص در غرب این شهر، جایی که در سالیان گذشته آزادی‌های اجتماعی بیش از هر جای افغانستان در آن هویدا بود، به چشم می‌خورد.

«وال‌استریت ژورنال» در گزارشی که روز سه‌شنبه، ۵ آوریل، منتشر کرده، نگاهی به محدودیت‌های اجتماعی تازه در افغانستان انداخته است.

بنا به این گزارش، محدودیت‌ها تا زندگی خصوصی مردم هم نفوذ کرده است. طالبان به هیچ زنی اجازه نمی‌دهند بدون «همراه» از خانه بیرون رود. جشن‌های عروسی را که در آن ساز و آوازی باشد، بر هم می‌زنند و سفر زنان تنها نیز به هیچ‌وجه ممکن نیست. این محدودیت‌ها در ماه رمضان شدیدتر شده است. برخورد با نوع حجاب زنان هم شدت یافته است و طالبان با برخوردهای خشونت‌آمیزتر از پیش، به تبلیغات و دخالت‌های پلیس مذهبی خود ادامه می‌دهند.

عبدالله عمری، مسئول «امر به معروف» ناحیه مرکزی طالبان، می‌گوید زنان باید در ماه رمضان حجاب پوشیده‌تری داشته باشند تا سبب شکستن روزه مردان نشوند. حفظ حجاب در دوره حکومت بیست ساله جمهوریت نیز جزو مقرراتی بود که باید اجرا می‌شد و تقریبا تمامی زنان و دختران در افغانستان برای رعایت حجاب در بیرون از خانه، روسری بر سر داشتند. اما «حجاب» مورد نظر طالبان و افرادی چون عبدالله عمری، نوعی پوشش کامل و گشاد سراسری است که صورت را هم بپوشاند.

تاکید بر حجاب، فشار روانی زیادی بر زنانی وارد کرده است که هنوز در بیرون خانه، به‌خصوص در بخش بهداشتی، فعالیت دارند. در بیمارستان ایندراگاندی در شهر کابل که ویژه کودکان است، پوسترهای زیادی در راهروها نصب شده است که دستور پوشیدن «لباس اسلامی» را به پزشکان و دیگر کارکنان زن یادآوری می‌کند، اما توضیح داده نشده است که این «لباس اسلامی» چگونه پوششی است.

یکی از پزشکان زن در این بیمارستان، می‌گوید اگر حجاب را مطابق میل طالبان حفظ نکنند، آنان را از کار اخراج می‌کنند. او که خود روسری‌اش را محکم دور سر و گردنش بسته است و لباس گشاد کامل و روپوش سفید پزشکی بر تن دارد، می‌گوید: «من نمی‌دانم چگونه لباسی بپوشم که مطابق میل این‌ها باشد. من تنها نان‌آور خانه‌ام و به کار نیاز دارم. اما با برقع که نمی‌توان فعالیت پزشکی کرد.»

طالبان به‌تازگی گردش در پارک‌ها و شهر بازی‌ها را نیز تفکیک جنسیتی کرده‌اند؛ به این معنا که مردان و زنان نمی‌توانند در یک زمان از پارک‌ها و شهر بازی‌ها استفاده کنند. روزهایی از هفته به زنان، و روزهای دیگری هم به مردان اختصاص داده شده است، ولی مشخص نیست زنان که اکنون اجازه ندارند بدون محرم شرعی از خانه خارج شوند، چگونه باید برای تفریح به پارک و شهر بازی بروند.

ستاره افضلی، ۲۰ ساله، که همراه با دو خواهر دیگرش به شهر بازی کابل آمده است، می‌گوید: «ساعت‌ها خواهش و زاری کردم تا برادرم ما را به این محل بیاورد.» او می‌افزاید که هرچند در زمان جمهوریت نیز وضعیت امنیت به شدت نامناسب بود، اما آن‌ها می‌توانستند احساس کنند که زندگی می‌کنند و آزادند، ولی حالا می‌کنند زندانی‌اند.

مسئولان گروه طالبان می‌گویند، در حال حاضر از شیوه تبلیغاتی برای «امر به معروف» استفاده می‌کنند و هنوز روش‌های خشن و سرکوب شدید دهه ۹۰ میلادی را به‌کار نگرفته‌اند. اما ترس از برخورد تند و خشونت‌بار طالبان که هر لحظه می‌تواند نمایان شود، مردم را به خودسانسوری واداشته است. تا حدی که تنها با یک دستور، مردم دیگر جرات ندارند کاری بر خلاف آن انجام دهند. «کافی‌شاپ»‌ها نیز که زمانی محل دیدار دختران و پسران جوان بود، از برخورد طالبان به‌دور نمانده است.

هرچند چنان مکان‌هایی هنوز هم تا حدی، آزادی‌هایی را برای دختران و پسران فراهم می‌کند، اما این آزادی تا زمانی است که گشت‌های «امر به معروف» وارد آن مکان‌ها نشوند، یا چهره‌های مشکوک به طالب بودن در «کافی‌شاپ» نباشند.

محدودیت‌های اجتماعی تنها مختص زنان و دختران نیست. مردان نیز از این محدودیت‌ها به حد کافی در فشارند.

 به‌تازگی به تمامی مردان کارمند دولت دستور داده شده که نباید دیگر به ریش خود دست بزنند. همچنین، آنان پس از این تنها با لباس سنتی افغانستان (پیراهن و تنبان) حق ورود به مراکز دولتی دارند. گشت‌های امر به معروف در سطح شهرها هم پوشیدن لباس سنتی را تبلیغ می‌کنند. باسط زیوری، جوان ۲۳ ساله‌ای که به کافی‌شاپ آمده است و قلیان می‌کشد، شلوار جین و تی‌‌شرت پوشیده است. او می‌گوید، هنگام بیرون آمدن از خانه پدرش به او گفته است «مواظب باش که با این لباس تو را اذیت می‌کنند». او می‌‌افزاید، از کوچه‌های فرعی تا کافی‌‌شاپ آمده و امیدوار است که تا وقتی او و دوستانش در کافی‌شاپ هستند، خبری از گشت «امر به معروف» نباشد.

با اینکه دانشگاه‌ها هنوز به روی دختران بسته نشده است، اما محدودیت‌ها به حدی است که شماری از دختران عطای دانشگاه را به لقای آن بخشیده‌اند. وزارت آموزش عالی طالبان دستور داده است که دختران و پسران در شیفت‌های جداگانه درس بخوانند و اگر این امر میسر نباشد، کلاس درس باید با پرده‌ای جداسازی شود.

دختران همیشه باید پنج دقیقه زودتر از پسران وارد کلاس شوند، و در طول درس حق ندارند با «صدای خاص» (منظورشان صدا و لحنی است که به گفته آنان، در آن «ناز» یا «عشوه» یا حتی لحن دخترانه نهفته باشد) با استاد حرف بزنند. در بیرون از کلاس هم به هیچ‌وجه حق ندارند با همکلاسی‌های پسرشان حرف بزنند.

تحمیل محدودیت اجتماعی بر مردم، مورد تایید همه اعضای طالبان نیست. چهره‌های عمل‌گرای طالبان نگران‌اند که خشونت و تندی پلیس مذهبی باعث فاصله گرفتن مردم از طالبان، و نیز بیشتر شدن انزوای جهانی این گروه شود.

اما به نظر می‌رسد که نظریه‌پردازان بزرگ این گروه، مانند ملاهبت‌الله، با تحمیل و تشدید فشار و محدودیت  موافق‌اند. عباس استانکزی، معاون وزارت خارجه طالبان، که ظاهرا از این گروه جدا شده است و در دبی به سر می‌برد، پس از بسته شدن مدارس به روی دختران، در صفحه توییترش از این عملکرد انتقاد کرد.

او در توییترش نوشته بود «وقتی اسلام دستور آموزش برای دختران داده است، ما چرا باید در مدارس را به روی دختران ببندیم»، اما به نظر نمی‌رسد که در حال حاضر چهره‌های عمل‌گرای طالبان در حدی باشند که بتوانند جلو فعالیت‌های تند و افراطی «امر به معروف» طالبان را بگیرند.