در میان ابر تاریک ناامیدی که بر زندگی زنان در افغانستان سایه افکنده، درخشش دختران تیم ملی رباتیک افغانستان همچون مشعلی درخشان بر سیاهی غلبه کرده است. در حالی که مدرسه‌های دخترانه در بیشتر استان‌ها به دستور طالبان تعطیل شده‌اند و در حکومت طالبان، حتی حق آموزش ابتدایی برای دختران به‌سادگی داده نمی‌شود، حدود ۵۰ دختر نوجوان هم‌اکنون در افغانستان سرگرم آموزش آنلاین فناوری ربات‌سازی‌اند. علاوه بر این، بیش از ۲۰۰ دختر نوجوان در رده سنی ۱۲ تا ۱۸ سال از کابل، هرات و شهرهای دیگر برای شرکت در آموزش‌های ربات‌سازی ثبت‌نام کرده‌اند.
تیم ملی دختران رباتیک افغانستان که از سال ۲۰۱۸ به این‌سو نخستین جرقه‌های کار زنان در عرصه فناوری ساخت ربات را زد، اکنون به الگویی الهام‌بخش برای صدها دختر نوجوان افغان تبدیل شده است. آیدا حیدرزاده، عضو تیم ملی دختران رباتیک افغانستان در گفت‌وگو با ایندیپندنت فارسی گفت اکنون بیش از ۵۰ تن از دختران ربات‌ساز در داخل افغانستان همه‌روزه به‌صورت آنلاین آموزش فنی رباتیک می‌بینند و دفتر صندوق شهروندی دیجیتال (Digital Citizen Fund)، که بنیان‌گذار آموزش رباتیک در افغانستان است، با وجود همه فشارها و محدودیت‌ها به کارش در افغانستان ادامه می‌دهد.
آیدا تصریح کرد: «قرار است کلاس‌های جدید آموزش رباتیک برای دختران در افغانستان ایجاد کنیم و در پی یک فراخوان عمومی، بیش از ۲۰۰ نفر از دختران واجد شرایط برای شرکت در آموزش‌ها ثبت‌نام کرده‌اند و بی‌صبرانه منتظرند که کلاس‌ها شروع شوند.» به گفته آیدا، این کلاس‌ها قرار است به‌زودی در کابل به صورت حضوری فعال شوند، اما تلاش می‌شود تا در هرات و دیگر شهرها نیز امکان آغاز کلاس‌های حضوری فراهم شود.
چهره‌های فعال، اما پنهان در پشت صحنه
از اولین موفقیت تیم ملی دختران رباتیک افغانستان در سال ۱۳۹۶ تاکنون، فقط دخترانی که در رسانه‌ها ظاهر شده‌اند، مورد توجه عمومی قرار گرفته‌اند و کمتر در مورد افراد پشت صحنه حرفی به میان آمده است؛ اما واقعا در کشوری که کمترین پیشینه در زمینه فناوری ساخت ربات را ندارد، چگونه دختران دانش‌آموز توانسته‌اند به چنین موفقیتی دست یابند؟ آیا همه‌چیز یک‌شبه و فقط با گروه کوچکی که در رسانه‌ها می‌بینیم شکل گرفته است؟
رویا محبوب، مسئول دفتر صندوق شهروندی دیجیتال و بنیان‌گذار آموزش‌های رباتیک برای دختران در افغانستان، در گفت‌وگو با ایندیپندنت فارسی، کار و موفقیت تیم ملی دختران رباتیک را حاصل یک کار گروهی عنوان کرد و گفت: «تیم دختران رباتیک تنها گروهی که در رسانه‌ها دیده می‌شوند، نیست، بلکه یک مجموعه بزرگ از دختران نوجوان دانش‌آموز، آموزگاران مدارس، استادان دانشگاه، مربیان خارجی و حمایت‌کننده‌های داخلی است که سبب شده‌اند چنین اتفاق بزرگی در زمینه آموزش دختران در افغانستان رقم بخورد و این گروه به دستاوردهای این‌چنینی نائل شوند.»
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
رویا محبوب دلیل این‌که تاکنون فقط حدود ۱۵ تا ۲۰ نفر از اعضای تیم دختران رباتیک در رسانه‌ها دیده شده‌اند را بافت به‌شدت سنتی اجتماع افغانستان و موافق نبودن بیشتر خانواده‌ها با روی صحنه آمدن و سفر کردن دخترانشان عنوان کرد. رویا تاکید کرد: «تلاش می‌کنیم آرام آرام گام برداریم و به ذهن مردم شوک وارد نکنیم. به جامعه سنتی افغانستان احترام می‌گذاریم و همین که خانواده‌ها اجازه می‌دهند دخترانشان در کنار درس مدرسه، در کار و آموزش فناوری شرکت کنند، خیلی مهم است.»
اما تیم دختران رباتیک افغانستان چگونه شکل گرفت؟
در فاصله سال‌های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳، رویا محبوب دفتر صندوق شهروندی دیجیتال را در افغانستان بنیان نهاد و تلاش کرد برای دختران دانش‌آموز، امکان آموزش در زمینه‌های کامپیوتر، برنامه‌های دیجیتال، کدنویسی و استفاده از اینترنت را فراهم کند. این کلاس‌ها به‌تدریج شکل گرفتند و دختران به آموزش در زمینه فناوری دیجیتال علاقه‌مند شدند. در سال ۲۰۱۷، هنگامی که مسابقه ربات‌سازی در میان مدارس واشنگتن برگزار شد، تهیه‌کنندگان این مسابقات متوجه حضور نهادی در افغانستان شدند که فرصت کار در عرصه فناوری را برای دختران فراهم کرده است. ارتباط میان دفتر صندوق شهروندی دیجیتال و نهادهای برگزارکننده مسابقات سبب شد تا یک فراخوان عمومی به مدارس دخترانه هرات داده شود و سپس ده‌ها دختر نوجوان در آزمون ورودی آموزش ربات‌سازی شرکت کردند.
این‌گونه بود که از میان صدها دانش‌آموز مشتاق، حدود ۵۰ تن از آنان در آزمون نهایی موفق شدند و فراگیری آموزش‌های ربات‌سازی را آغاز کردند. هرچند از این تعداد، شماری به دلیل ممانعت خانواده‌ها از سفر منع شدند، اما عده‌ای با اشتیاق و تلاش ادامه دادند تا امروز که به تیمی بزرگ و الهام‌بخش تبدیل شده‌اند.
دختران تیم رباتیک افغانستان در مسابقات رباتیک آمریکا که با شرکت تیم‌های ۱۵۰ کشور، با موضوع مقابله با بحران آب، در واشنگتن برگزار شده بود با به کسب ۲۴۳ امتیاز به جایگاه دوم و مدال نقره دست یافتند. این تیم ۹ بهمن نیز اعلام کرد که در مسابقاتی که در سطح اروپا، آمریکا و کشورهای آسیایی برگزار شد، نایب‌قهرمان شده است. این دوره از مسابقات پی‌سی‌بی چنج (PCB the change) آنلاین برگزار شده بود.
با فروپاشی دولت پیشین چه بر سر تیم رباتیک آمد؟
حدود ۹ تن از اعضای تیم ملی دختران رباتیک افغانستان که دیگر به چهره‌های مطرح رسانه‌ای تبدیل شده بودند، دو روز پس از تسلط کامل طالبان بر افغانستان، در ۱۷ اوت ۲۰۲۱، کابل را به‌قصد دوحه، پایتخت قطر، ترک کردند.
شبنم نورزی، عضو تیم ملی دختران رباتیک که اکنون در قطر در حال آماده شدن برای ورود به دانشگاه است، در گفت‌وگو با ایندیپندنت فارسی، روایت خارج شدنش از افغانستان را دردناک توصیف کرد. مسئولان دفتر حمایت‌کننده تیم رباتیک او و دیگر اعضای تیم را که همه ساکن هرات بودند، دو روز قبل از سقوط شهر هرات به کابل منتقل کردند. شبنم گفت: «آخرین شبی که برای آزمون مدرسه آماده می‌شدم، صدای شلیک گلوله و خمپاره چنان فضای شهر هرات را پر کرده بود که از ترس تا صبح فقط گریه کردم. فردا به مدرسه رفتم و بعد از امتحان ادبیات فارسی به خانه برگشتم و اطلاعیه ریاست معارف در مورد بسته شدن مدارس به دلیل وضعیت بد امنیتی را شنیدم.»
دفتر حمایت‌کننده تیم رباتیک دختران دو روز پیش از سقوط شهر هرات به دست طالبان، بخشی از این تیم را که بیشتر در رسانه‌ها حضور داشتند و شناخته شده بودند را برای اطمینان از امنیتشان به کابل انتقال دادند، غافل از این‌که فقط ۱۰ روز بعد کابل نیز در وضعیت مشابه هرات و دیگر شهرها قرار گرفت. شبنم در مورد خارج شدنش از افغانستان گفت: «دو روز بعد از سقوط کابل، با شماری از اعضای تیم در بهت و حیرت تمام بدون این‌که فرصت کنیم خانواده‌هایمان را یک بار دیگر ببینیم، کابل را ترک کردیم. وقتی سوار هواپیمای نظامی شدیم و درها بسته شدند، احساس کردم جسم بی‌جانم را داخل هواپیما گذاشته‌ام و قلب و روحم آن پایین روی زمین در کابل مانده است.»
تیم دختران رباتیک افغانستان پس از آن‌که در نخستین روزهای روند تخلیه به قطر رسیدند، با استقبال دولت قطر و نهادهای علمی آن کشور مواجه شدند. دولت قطر بلافاصله بورسیه و امکانات تحصیلی برای اعضای تیم فراهم کرد و قرار بر آن شد تا تیم دختران رباتیک در قطر بمانند و به تحصیل در دانشگاه‌های آمریکایی مستقر در قطر ادامه دهند. آیدا حیدرزاده وضعیت فعلی اعضای تیم در قطر را امیدوارکننده توصیف کرد و گفت: «این‌جا امکانات، فرصت‌های درسی و ادامه کار رباتیک برای ما فراهم است و دانشگاه‌های قطر با ما در زمینه فعالیت‌های رباتیک همکاری دارند.» او همچنین از آمادگی‌ها برای برگزاری نمایشگاه ربات‌های ساخته‌شده دختران افغان در آینده نزدیک در قطر خبر داد.
فعالیت‌های تیم ملی دختران رباتیک افغانستان از همان آغاز برنده شدن در مسابقات واشنگتن، توجه مقام‌های سیاسی در داخل و خارج از افغانستان را به خود جلب کرد. اشرف غنی، رئیس‌جمهوری پیشین افغانستان، بارها از دختران تیم رباتیک تقدیر کرد و به دفتر حمایت‌کننده این تیم قول داد تا مدرسه رباتیک را در افغانستان تاسیس کند. رویا محبوب در مورد پیشرفت کار تاسیس این مدرسه گفت: «روند اداری برای شروع کار تاسیس مدرسه رباتیک، همچون دیگر کارهای اداری در افغانستان کند بود، اما زمانی که تازه موفق به انتخاب زمین و گرفتن بودجه برای ایجاد ساختمان مدرسه شدیم، کشور با هرج‌ومرج و سقوط مواجه شد و اکنون کار ساخت مدرسه متوقف شده است.» با این حال، رویا محبوب تاکید کرد که هنوز به برپایی این مدرسه امید دارد و تیم او برای تحقق این هدف تلاش می‌کنند.
خانم محبوب همچنین از ادامه فعالیت‌های دفترش در کابل سخن گفت و افزود: «در حال حاضر، دفتر صندوق شهروندی دیجیتال حامی تیم رباتیک دختران در کابل فعال است. هرچند تا دو ماه پیش طالبان آن را تعطیل کرده بود، سرانجام با تلاش‌های زیاد موفق به بازگشایی این مرکز شدیم؛ اما بیش از ۱۰ مرکز دیگر مربوط به این دفتر که در زمینه آموزش دختران ربات‌ساز کار می‌کند، در هرات تعطیل شده‌اند و طالبان هنوز اجازه فعالیت این مراکز را نداده است.» او تاکید کرد که فعالیت‌های آموزشی کماکان به‌صورت آنلاین ادامه دارد و در کمتر از دو ماه دیگر، کلاس‌های حضوری برای حدود ۲۰۰ دختر دانش‌آموز که به‌تازگی برای شرکت در این کلاس‌ها پذیرفته شده‌اند، برگزار خواهد شد.
