«متولد حدود ۱۹۷۳، مو‌های سیاه، چشمان سیاه یا قهوه‌ای، قد حدود ۱۷۵ سانتیمتر، وزن ۷۵ کیلو، ساخت بدن متوسط، چهره با چین‌وچروک، زبان عربی، و شهروندی نامعلوم.» این مشخصات سراج‌الدین حقانی مشهور به «خلیفه صاحب حقانی»، رهبر شبکه مخوف حقانی است که در صفحه اینترنتی پلیس فدرال آمریکا (FBI) درج است. پلیس فدرال ایالات متحده آمریکا نوشته است که برنامه «پاداش برای عدالت»، به اطلاعاتی که منجر به دستگیری سراج‌الدین حقانی شود، تا ده میلیون دلار جایزه می‌دهد.
سراج‌الدین حقانی از سوی پلیس فدرال ایالات متحده به عنوان یک تروریست جهانی معرفی شده است که رهبری شبکه حقانی را بر عهده دارد و با القاعده نیز روابط نزدیک دارد. در بیانیه پلیس فدرال آمریکا، به نقش سراج‌الدین حقانی در دو حمله تروریستی در سال ۲۰۰۸ اشاره شده است؛ یکی حمله به هتلی در کابل که منجر به کشته شدن شش نفر به شمول یک شهروند آمریکا شد، و دیگری سوءقصد به جان حامد کرزی، رئیس جمهوری پیشین افغانستان.
سراج‌الدین حقانی، فرزند ارشد جلال‌الدین حقانی، بنیانگذار شبکه حقانی و از چهره‌های ارشد جهاد در دهه ۸۰ میلادی در برابر تهاجم شوروی به افغانستان است. جلال‌الدین حقانی که از او به عنوان «مرشد تروریست‌ها» و فرزند چشم‌‌آبی سازمان سیا نیز نام برده می‌شود، پس از فروپاشی دولت نخست طالبان، به میران‌شاه پاکستان گریخت و در آن‌جا بنیان سازوکار‌های جدیدی را زیر نام شبکه حقانی ریخت. او که نفوذ گسترده‌ای در مناطق شرق افغانستان و در میان قبایل پشتون ساکن در دو سوی مرز افغانستان و پاکستان داشت، از میان جوانان و مردان سربازگیری کرد و شبکه حقانی را به یکی از موثرترین شاخه‌های عملیاتی طالبان تبدیل کرد.
از جلال‌الدین حقانی همچنین به عنوان نفر دوم در رده رهبری طالبان، پس از ملاعمر، نام برده می‌شود. او در دوران جهاد علیه شوروی، به خلاقیت در شیوه کشتار، ایجاد شیوه‌های جدید مین‌گذاری، و تاکتیک حملات چریکی شهرت داشت. حقانی رابطه نزدیکی با سرویس‌های اطلاعاتی کشور‌های منطقه، از جمله با سازمان اطلاعات پاکستان، آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا، و سازمان‌های اطلاعاتی برخی از کشور‌های خاورمیانه داشت. او میلیون‌ها دلار از کمک‌های سرازیر شده به افغانستان را که به سرنگونی حکومت کمونیستی افغانستان اختصاص یافته بود، به جیب زد.
جلال‌الدین حقانی به دلیل بی‌رحمی در مقابل دشمنان و قدرت عملیاتی نیروهای تحت امرش، نزد همه سازمان‌های اطلاعاتی که از جنگ در برابر دولت سوسیالیست افغانستان حمایت می‌کردند، محترم بود.
جلال‌الدین حقانی از قبیله غلجایی است و دو بار ازدواج کرده است. همسر نخست او از قبیله غلجایی، و همسر دومش یک زن عرب شهروند یمن است که از سال‌ها پیش بدین‌سو در امارات متحده عربی زندگی می‌کند. جلال‌الدین حقانی در سال ۲۰۱۴ در اثر بیماری، در پاکستان فوت کرد و تا کنون محل دفن او عمومی نشده است.
هسته‌های داخلی شبکه حقانی
در سال‌های آخر زندگی جلال‌الدین حقانی، فرزندان او که هر یک گرگ‌های میدان‌دیده‌ای در جنگ افغانستان شده بودند، اداره شبکه حقانی را به عهده گرفتند. سراج‌الدین حقانی، فرزند ارشد او، رهبری شبکه حقانی را عهده‌دار شد و بقیه فرزندان و برادران او نیز هر یک مسئولیت‌هایی در آن شبکه به عهده گرفتند.
یک افسر ارشد اداره امنیت ملی دولت پیشین افغانستان که سال‌ها شبکه حقانی را تعقیب کرده است و در عملیاتهای پیچیده در افغانستان و پاکستان، علیه این شبکه حضور داشته است، اطلاعات موثقی را در مورد ساختار این شبکه و نقش آن در جنگ ۲۰ سال گذشته با ایندیپندنت فارسی شریک شد.
این افسر اطلاعاتی که به شرط فاش نشدن نامش سخن گفت، شبکه حقانی را به سه هسته اصلی تقسیم‌بندی می‌کند:
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
هسته نخست، هسته دلالان مالی که در ۲۰ سال گذشته در کشور‌های منطقه برای این گروه از سازمان‌های مختلف خیریه، بازرگانان، و سازمان‌های اطلاعاتی پول جمع‌آوری میکرد. این گروه در چند سال اخیر به دست انس حقانی، فرزند کوچک جلال‌الدین حقانی که از همسر یمنی او است، رهبری می‌شد. انس حقانی به کشور‌های خاورمیانه رفتوآمد داشت و آزادانه در امارات، قطر، و پاکستان سفر میکرد. او در سال ۲۰۱۴، در یکی از کشور‌های منطقه بازداشت شد و به کابل انتقال یافت. او که از سال ۲۰۱۴ در زندان بگرام نگهداری می‌شد، در نوامبر سال ۲۰۱۹ با دو استاد دانشگاه آمریکایی در افغانستان که در زندان شبکه حقانی بودند، مبادله و آزاد شد. به گفته این افسر اداره امنیت ملی دولت پیشین افغانستان، انس حقانی در هیچ یک از نبرد‌های نظامی شرکت نکرده و صرفا برای جمع‌آوری پول با شبکه حقانی کار کرده است.
هسته دیگر شبکه حقانی، متشکل از فرماندهان ارشد این گروه است که بیشتر از طریق اقتصاد مبتنی بر بزهکاری برای این شبکه پول جمع‌آوری کرده است. بر اساس اطلاعات این افسر امنیت ملی دولت پیشین افغانستان، این گروه را خلیل‌الرحمان حقانی و ابراهیم حقانی، برادران جلال‌الدین حقانی، رهبری می‌کنند. خلیل‌الرحمان حقانی فعلاً در مسند وزیر مهاجران در کابینه طالبان کار می‌کند، اما ابراهیم حقانی هنوز به مسند رسمی گمارده نشده و در مقابل رسانه‌ها نیز ظاهر نشده است. ابراهیم حقانی خانه شخصی اشرف غنی، رئیس جمهوری فراری افغانستان، را در منطقه دارالامان شهر کابل غصب کرده است و در آن زندگی می‌کند. او هیچ مسئولیت رسمی در دولت طالبان ندارد، اما از نفوذ فوق‌العاده‌ای در میان این گروه برخوردار است. در ۲۰ سال گذشته، خلیل‌الرحمان حقانی و ابراهیم حقانی پول هنگفتی از طریق آدم‌ربایی، باج‌گیری، و شراکت در قاچاق مواد مخدر به‌دست آورده‌اند.
بر اساس اطلاعات افسر فوق‌الذکر، عبدالخالق فراهی، دیپلمات پیشین افغانستان در پاکستان که در سپتامبر ۲۰۰۸ از شهر پیشاور پاکستان ربوده شد، دوسال در میران‌شاه و نزد افراد خلیل‌الرحمان حقانی و ابراهیم حقانی نگهداری می‌شد. این دو فرد از طریق آدم‌ربایی، باج‌گیری از شرکت‌های تجارتی، پروژه‌های توسعه‌ای، تاجران محلی، و قاچاق‌بران تریاک، میلیون‌ها دلار به ثروت شبکه حقانی افزوده‌اند.
به گفته این منبع، عبدالخالق فراهی پس از دو سال اسارت در چنگ شبکه حقانی، در نوامبر سال ۲۰۱۰ و با پرداخت شش میلیون دلار از سوی حامد کرزی، رئیس جمهوری پیشین افغانستان، آزاد شد. این منبع که در زمان آزادی عبدالخالق فراهی در یک مسند مهم امنیتی در دولت حامد کرزی کار میکرد، می‌گوید: «من شاهد تصمیم‌‌گیری حامد کرزی برای پرداخت شش میلیون دلار به شبکه حقانی در ازای آزادی عبدالخالق فراهی بودم. این تنها یک مورد از اخاذی شبکه حقانی در ازای آدم‌ربایی بود.»
شکار دیگر این گروه، گابریل تورسلو، خبرنگار و عکاس ایتالیایی بود که در اکتبر سال ۲۰۰۶ از ناحیه‌ای در هلمند ربوده شد. شبکه حقانی دو میلیون دلار در ازای آزادی گابریل تورسلو دریافت کرد.
منبع فوق‌الذکر در مورد درآمد شبکه حقانی از طریق اقتصاد مبتنی بر بزهکاری و به ویژه آدم‌ربایی، می‌گوید: «از سال ۲۰۰۲ که شبکه حقانی در منطقه میران‌شاه پاکستان تاسیس شد، تا اوت ۲۰۲۱ که دولت پیشین افغانستان فروپاشید، شبکه حقانی صد‌ها میلیون دلار از طریق آدم‌ربایی، اخاذی از شرکت‌های مخابراتی، تاجران محلی، و قاچاق‌بران تریاک به‌دست آورده است.»
این افسر اطلاعاتی که در سال ۲۰۰۶ در چند عملیات برای تعقیب سران شبکه حقانی در داخل خاک پاکستان حضور داشته است، می‌گوید: «شبکه حقانی، مغز عملیاتی و گاوصندوق پولی طالبان است. شبکه حقانی در ۲۰ سال گذشته، دشوارترین عملیاتهای تروریستی را با کم‌ترین هزینه انجام می‌داد، چون تاکتیک‌های این شبکه در حمله‌های شهری کاملاً جدید و پیچیده بود و بسیاری از سازمان‌های امنیتی، از جمله اداره امنیت ملی افغانستان، و متحدان خارجی را غافلگیر میکرد.»
هسته دیگر شبکه حقانی، شاخه عملیاتی این گروه برای انجام حمله‌های انتحاری، ترور افراد، و سازماندهی حمله بر مراکز نظامیان دولت پیشین افغانستان، و پایگاه‌های نظامیان و سازمان‌های خارجی بود. این هسته از سوی بدرالدین حقانی، عبدالعزیز حقانی، و نصیرالدین حقانی، از فرزندان جلال‌الدین حقانی، رهبری می‌شد. بدرالدین حقانی در سال ۲۰۱۲، و نصیرالدین حقانی در سال ۲۰۱۳، در وزیرستان شمالی پاکستان کشته شدند.
به گفته این منبع خبری، این سه برادر مرگبارترین حملات را در شهر‌های مختلف افغانستان، از جمله در کابل، راه‌اندازی کردند و به ویژه بدرالدین حقانی، توان اعجاب‌انگیزی در تخریب و کشتار داشت. پس از کشته شدن بدرالدین حقانی و نصیر الدین حقانی، شاخه نظامی و عملیاتی شبکه حقانی به دست افراد دیگری افتاد که مستقیم زیر نظارت سراج‌الدین حقانی، رهبر کنونی این شبکه، فعالیت می‌کردند. عبدالعزیز حقانی و ملا تاج‌میر جواد از جمله افراد زبده شبکه حقانی‌اند که پس از کشته شدن بدرالدین حقانی و نصیرالدین حقانی، رهبری شاخه نظامی این شبکه را به عهده گرفتند. گردان انتحاری شبکه حقانی که توسط بدرالدین حقانی تاسیس شده بود، به‌دست ملا تاج‌میرجواد توسعه یافت و صد‌ها جوان از مناطق روستایی افغانستان جذب این گروه شدند و پس از آموزش در وزیرستان شمالی پاکستان، راهی جبهه‌های جنگ در افغانستان شدند. گردان بدری و لشکر منصوری که فعلاً در ساختار نظامی طالبان فعال هستند، بیشتر متشکل از افراد انتحاری وفادار به شبکه حقانی‌اند. ملا تاج‌میرجواد فعلاً معاون اداره امنیت ملی طالبان است و از نفوذ فوق‌العاده‌ای در نهادهای امنیتی این گروه برخوردار است.
آیا آمریکا «تروریست جهانی» را فراموش کرده است؟
در این میان، سراج‌الدین حقانی، مرد شماره یک شبکه حقانی که در زمان زنده بودن پدرش نیز نقش مهمی در سازماندهی و رهبری این شبکه داشت، شناخته شده‌ترین فرد این گروه در میان سازمان‌های امنیتی جهان است. او تحت تعقیب پلیس فدرال آمریکا و تحت تحریم سازمان ملل است. با فروپاشی دولت پیشین افغانستان در پانزدهم اوت سال ۲۰۲۱، شبکه حقانی زودتر از بقیه جریان‌های داخلی گروه طالبان وارد کابل شد و فرماندهان این گروه، همه ساختار‌های امنیتی، منابع عایداتی و نقاط مهم را تصرف کردند.
با آن که سراج‌الدین حقانی، تحت تعقیب پلیس فدرال آمریکا و در فهرست سیاه ایالات متحده و سازمان ملل است، اما در روز‌های اخیر، ملاقات‌هایی پی‌در‌پی با دیپلمات‌های خارجی و مسئولان سازمان‌های مددرسان بین‌المللی داشته‌است و دارد. هرچند تاکنون هیچ ویدیو و عکس واضحی از او منتشر نشده است، اما به نظر نمی‌رسد که چهره او نزد نهادهای اطلاعاتی، به ویژه سیا و اف‌بی‌آی، ناشناخته بوده باشد. با این حال، با افزایش دیدارهای سراج‌الدین حقانی با دیپلمات‌های خارجی، این پرسش مطرح شده است که آیا آمریکا آن تروریست جهانی را که مسئول قتل شهروندان آمریکایی نیز هست، از یاد برده است؟ یا چون وزیر کشور طالبان است، دست از سرش برداشته است؟
افسر امنیت ملی دولت پیشین افغانستان که سال‌ها سراج‌الدین حقانی و شبکه تحت امر او را یک‌جا با افسران اطلاعاتی ناتو تعقیب کرده است، می‌گوید: «سراج‌الدین حقانی هنوز برای آمریکا یک تروریست جهانی و دشمن خطرناک قلمداد می‌شود. او قاتل شهروندان آمریکا است و سازمان‌های امنیتی آمریکا هیچ وقت او را فراموش نمی‌کنند. اما به دلیل اوضاع پیچیده افغانستان، از جمله بحران انسانی و فقر، گیر ماندن شهروندان غربی در داخل افغانستان، تشخیص سازمان‌های امنیتی آمریکا این است که سراج‌الدین حقانی فعلاً هدف قرار نگیرد، چون برای آمریکا سنگین تمام می‌شود.»
به باور این افسر، سازمان‌های امنیتی آمریکا با دقت اوضاع افغانستان و به‌ویژه سران طالبان را زیر نظارت دارند، اما اگر یکی از آنان را هدف قرار دهند، ممکن است طالبان نیز دست به انتقام‌جویی بزنند و صد‌ها شهروند خارجی، به‌ویژه آمریکایی‌ها و خبرنگاران خارجی حاضر در افغانستان را به قتل برسانند. این افسر کارکشته امنیت ملی دولت پیشین افغانستان معتقد است که آمریکا منتظر عملکرد طالبان در نحوه دولت‌داری، تعامل با جهان، و قطع رابطه با شبکه القاعده است و اگر یکی از منافع آمریکا در افغانستان و منطقه مورد تهاجم طالبان قرار گیرد، هدف قرار دادن افرادی مانند سراج‌الدین حقانی که فعلاً در دسترس سازمان‌های امنیتی است، کار دشواری نیست.
او در مورد این که سراج‌الدین حقانی چگونه از حمله‌های هوایی ناتو و نیروهای دولت پیشین افغانستان در سال‌های گذشته نجات یافت، می‌گوید: «سراج‌الدین حقانی در منطقه میران‌شاه پاکستان از سوی نظامیان پاکستانی محافظت می‌شد. ما هر گاه او را از طریق هوا تعقیب کردیم و می‌خواستیم هدف حمله هوایی قرار دهیم، دیده می‌شد که روی زانوی او یک کودک نشسته و در کنارش یک خانم. به این دلیل همکاران خارجی ما همیشه از هدف قرار دادن او به دلایل بشردوستانه خودداری می‌کردند. ما هیچ‌گاه نتوانستیم او را به تنهایی گیر بیندازیم. او این نکته را درک کرده بود و برای همین، از کودکان و زنان به عنوان سپر استفاده میکرد.»
بر اساس اطلاعات این منبع خبری، سراج‌الدین حقانی فعلا در کابل نیز از ترس هدف قرار گرفتن، در یک محله نسبتا محقر و به گونه مخفی زندگی می‌کند و با احتیاط و دقت به محل کارش رفتوآمد می‌کند.
با این حال، شبکه حقانی که اکنون بر همه ساختار‌های امنیتی و عایداتی طالبان مسلط است، به دهلیز قدرت در افغانستان تبدیل شده است. این گروه به دلیل روابط عمیق با القاعده و سازمان‌های تروریستی منطقه‌ای، به عنوان یک خطر بالقوه برای امنیت افغانستان و کشور‌های منطقه مطرح است.
با آن که طالبان ادعا می‌کنند روابط خود را با تروریست‌های بین‌المللی، از جمله القاعده، قطع کرده‌اند، اما افتادن اداره گذرنامه افغانستان به دست شبکه حقانی که به‌دست عالم‌گل حقانی اداره می‌شود، این نگرانی را پدید آورده است که ممکن است همه متحدان خارجی این شبکه، با دریافت گذرنامه افغانستان، به کشور‌های مقصدشان اعزام شوند. در پی گسترس همین نگرانی، همه کشور‌های منطقه، جز پاکستان و ایران، صدور ویزا به شهروندان افغانستان را متوقف کرده‌اند.
افسر اداره امنیت ملی دولت پیشین افغانستان معتقد است که مسلط شدن شبکه القاعده بر محور قدرت در افغانستان، این کشور را بار دیگر به پناهگاه امن تروریست‌های جهانی تبدیل می‌کند. هرچند برخی از رهبران طالبان، از جمله اعضای دفتراین گروه در قطر، مخالف برنامه‌های شبکه حقانی، به ویژه در زمینه حمایت از تروریست‌های خارجی‌اند، اکنون در حاشیه قدرت حضور دارند و توان عمل در برابر شبکه حقانی را از دست داده‌اند.
