نیمۀ دوم مرداد مُهر پایانی بر بیش از یک دهه فعالیت مطبوعاتی یکی از شاخص‌ترین روزنامه‌های ایران خورد: آیندگان. نشریه‌ای که به گفتۀ فیروز گوران، یکی از اعضای شورای سردبیری، شعارش این بود: «بیطرفی آری، بی‌تفاوتی نه. » شعاری که در فضای پرشور سال‌های اول انقلاب به گوش و هوش کسی فرو نرفت و کسی رسانۀ مستقل، حرفه‌ای و بی‌طرف را برنتابید.
استقلال رسانه‌ای در آن روزها معنی نداشت و رعایت اصول حرفه‌ای روزنامه‌نگاری بیشتر به شوخی شبیه بود. همین نگاه غالب سبب شد که آیندگان از نخستین قربانیان مطبوعات سال اول انقلاب باشد: آیندگانِ ۱۷ مرداد ۱۳۵۸ منتشر نشد.
به گفتۀ فیروز گوران: «حکم توقیف را از دور نشان دادند.» روزنامۀ کیهان، رقیب آیندگان، تیتر اول روز بعد خود را به تعطیلی این روزنامه اختصاص داد و اتهامش را «توطئه علیه انقلاب ایران» ذکر کرد و نوشت که «دادستان انقلاب اسناد رابطۀ آیندگان با سیا و اسرائیل را منتشر کرد.» به نوشتۀ محمد قائد، هرچند مقامی از دایرۀ تحقیق دادستانی از تحویل پاره‌ای از این اسناد به کیهان خبر داد، ولی «آن روزنامه پس از سی سال، دربارۀ آیندگان هم، مانند بسیاری موضوع‌های دیگر، نمی‌تواند از اهانت و افترا و حمله شخصی فراتر برود.»
چه کسی دستور داد آیندگان را ببندند
روایت محمد قائد از علل تعطیلی و توقیف آیندگان دقیق‌تر از دیگران است: «آيندگان را چه كسى دستور داد ببندند؟ هيچ‌گاه مشخص نشد. همين قدر توانستیم بفهميم كه از كميتۀ مركزى مستقر در ساختمان مجلس آمدند. كسانى كه ممكن بود دستور داده باشند و بعداً توانستيم از آنها بپرسيم انكار كردند كه دخالتى داشته‌اند . . . و چرا بستند؟ مى‌توان دلايلى يافت: با گذشت شش ماه، وقتش بود اوضاع سياسى تحت قاعده درآيد و هرس كردن مطبوعات بايد با آيندگان شروع مى‌شد. يا شايد راه افتادن كيهان آزاد و چاپ شدنش در چاپخانۀ آيندگان براى صاحبان جديد كيهان قابل تحمل نبود و دست‌به‌كار شدند.» در آن روزها، رقابت شدیدی بین کیهان با مدیریت ابراهیم یزدی و آیندگان در گرفته بود.
طوفان انقلاب در بعدازظهر ۱۶ مرداد آیندگان را فرو بلعید و سبب شد جمعی از روزنامه‌نگاران مستقل و حرفه‌ای را به زندان افکندند: فيروز گوران و عميد نائينى و محمد قائد، اعضاى شوراى سردبيرى؛ هوشنگ گلمكانى، دبيرصفحۀ گزارش؛ على ذرقانى و هوشنگ طاهرپور، سرويس شهرستان؛ شهروز جويانى، دبير صفحۀ فرهنگ؛ منصور سپهربند، عضو تحريريه؛ هوشنگ اخلاقى و نورالله همايون، بخش ادارى و مالى.
محمد قائد معتقد است که اگر روزنامه در آن زمان تعطیل نمی‌شد، با توجه به مشی مستقل روزنامه، امکان ترور روزنامه‌نگاران آیندگان فراهم بود: «در آن شرایط برای نویسندگان آیندگان بازداشتگاه لویزان امن‌ترین جا بود.»
چندی بعد، اعتراض به دادستان انقلاب تهران موجب برکناری احمد آذری قمی از این سمت شد و این تغییر اندکی فضا را آرام کرد. به نوشتۀ قائد، آبان‌ماه همان سال على قدوسى، دادستان انقلاب، آنها را به تدریج آزاد كرد و تا ماه بعد، کسی از آيندگان كسى در بازداشت نماند. «آيت‌الله فقيد گفت پرونده‌اى وجود ندارد و اتهامى به اين اشخاص وارد نيست. به همان سادگى مى‌توانست با يك گردش قلم محكوميتى سنگين بدهد».
روزی که آیتالله خمینی گفت دیگر آیندگان نمی‌خواند
این روزنامه در اردیبهشت‌ماه ۱۳۵۸ هم پس از انتقاد آیتالله خمینی چهار روز منتشر نشده بود. در حکومت نظامی ازهاری هم سحرگاه به روزنامۀ آیندگان و چاپخانه‌اش ریختند، اجازۀ انتشار ندادند و برخی از روزنامه‌نگاران را دستگیر کردند. اما توقیف دائم روزنامه در ۱۳۵۸ از مهمترین حوادث آن روزها بود. وقتی اوریانا فالاچی در گفتوگو با آیتالله خمینی مستقیماً پرسید که چرا روزنامه آیندگان توقیف شد؟ پاسخ مستند به حکم دادستان وقت بود که بعدها مشخص شد هیچ سندی ندارد: «روزنامۀ آیندگان همان بود که با دشمن‌های ما روابط داشت. توطئه بود در کار و با صهیونیستها روابط داشت . . . تمام آن روزنامه‌هایی که توطئه‌گر بودند. . . این روزنامه‌ها جلوشان گرفته شد.»
او در اردیبهشت‌ماه ۱۳۵۸ به انتخاب تیتر متفاوت آیندگان برای مصاحبه‌اش با اریک رولو، خبرنگار لوموند، واکنش خشمگینانه‌ای نشان داد و اعلام کرد دیگر این روزنامه را نمی‌خواند. صبح شنبه که روزنامه منتشر شد، فقط یک سرمقاله در توضیح خبر روز پنج‌شنبهاش داشت و بقیۀ صفحات روزنامه سفید بودند. از آن شمارۀ روزنامه چنان استقبالی شد که سه روز بعد آیتالله خمینی عملاً سخنش را تعدیل کرد. مدیران روزنامه در آن سرمقاله بر مشی مستقل خود در انعکاس اخبار و رخدادهای ایران تأکید و شرحی از حملات به آیندگان منتشر کردند.
روایت پشت پردۀ تأسیس آیندگان
آیندگان را داریوش همایون در ۱۳۴۶ تأسیس کرد. او در گفتوگو با فیروز گوران در سال ۱۳۵۴ گفت که این روزنامه وابسته به هیچ ارگانی نیست و مستقل اداره می‌شود. بعدها پدر داریوش همایون هم در زندان به محمد قائد گفت که منزلش را فروخت تا روزنامۀ پسرش را سر پا نگه دارد. اما عباس میلانی در معمای هویدا آورده است که نطفۀ روزنامه در نشست هویدا، نصیری و همایون در اواخر سال ۱۳۴۵ بسته شد. دولت ۵۱ درصد سهام روزنامه و بقیۀ ۴۹ درصد را در اختیار داشتند و فردی از ساواک ناظر روزنامه بود. به رغم همۀ این نظارت‌ها، مشی مستقل روزنامه سبب شد که به دستور شاه دو تن از روزنامه اخراج شوند و حتی یکبار هم داریوش همایون به سبب نوشتن مقاله‌ای انتقادی پنج هفته اجازه نداشت به دفتر روزنامه برود.
هر چه بود، آیندگان در ۱۷ مرداد ۱۳۵۸ توقیف و چاپخانه‌اش مصادره شد؛ واقعه‌ای به ضرر روزنامه‌نگاری مستقل ایرانی. از آن جمع ده نفرۀ اصحاب آیندگان، هوشنگ گلمکانی سردبیر مجلۀ فیلم شد؛ فیروز گوران در سال‌های اول دهۀ هفتاد جامعۀ سالم را منتشر کرد، که بعدها توقیف شد؛ محمد قائد به نوشتن و ترجمۀ کتاب پرداخت و سالها هم نشریۀ لوح را منتشر میکرد؛ علی ذرقانی نشریۀ موفق صنعت حمل و نقل را مدیریت کرد؛ و عمید نائینی هدایت مجموعه‌ای از این نشریات را عهده‌‌دار شد و خودش هم نشریۀ پیام امروز را منتشر کرد که در ۱۳۷۹ توقیف شد.
آیندگان در آرشیو دیجیتال کتابخانۀ دانشگاه منچستر در دسترس است و تصویری واقعی از تلاش روزنامه‌نگاران مستقل آن به دست می‌دهد.
