یک سال پس از شلیک موشک‌های پدافند هوایی سپاه پاسداران به هواپیمای اوکراینی، غلامعباس ترکی، دادستان نظامی استان تهران و مسئول بررسی پرونده سرنگونی این هواپیما، می‌گوید «رادار سامانه پدافندی قادر به تشخیص هواپیما از سایر اجسام پرنده نبوده است». به گفته دادستان نظامی تهران در این پرونده «تنها یک متهم» بازداشت شده است.

اشاره به تشخیص داده نشدن هواپیما در حالی است که امیر حاتمی، وزیر دفاع جمهوری اسلامی ایران، تیرماه گذشته در نشستی با نمایندگان مجلس گفته بود پدافند هوایی جمهوری اسلامی ایران حتی می‌تواند «ریزپرنده‌ها» را هم شناسایی کند.

دادستان نظامی استان تهران در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان بار دیگر تاکید کرد که نتیجه تحقیقات بر این پرونده از جنبه‌های مختلف، «همگی بر نقش خطای انسانی در بروز این سانحه دلالت دارد.»

مسئولان جمهوری اسلامی ایران همواره تلاش کرده‌اند تا سرنگونی هواپیما را ناشی از «خطای انسانی» بدانند، اما تعدادی از خانواده‌های قربانیان سرنگونی هواپیمای اوکراینی بارها اعلام کرده‌اند که «خطای انسانی» بودن این حادثه برای آن‌ها قابل پذیرش نیست. انجمن خانواده‌های جان‌باختگان هواپیمای اوکراینی پیش‌تر در بیانیه‌ای اعلام کرده بودند که جمهوری اسلامی ایران می‌خواهد «موضوع پیچیده و چند لایه این حمله را به سطح خطای انسانی در سایت دفاع ضدهوایی تقلیل دهد.»

به گفته دادستان نظامی تهران، فرضیه‌هایی که درباره «حمله سایبری، هک سامانه پدافندی، اختلال در سامانه‌های هواپیما و شبکه پدافندی» مطرح شده است، نیز هیچ یک با دلایل قطعی به اثبات نرسیده‌اند.

غلامعباس ترکی توضیح داد که «گزارش کارشناسان، بررسی‌های سازمان هواپیمایی کشور و نتایج حاصل از عملیات شبیه‌سازی» نشان می‌دهد سامانه پدافندی بعد از «آخرین جابجایی تاکتیکی»، موقعیت شمال سامانه را «به‌علت فراموشی تنظیم نمی‌کند» و به همین دلیل «اهداف را در صفحه رادار با تغییر فاحش موقعیت مشاهده می‌کرده است».

بر اساس گزارش‌ها، به‌دلیل پیش‌بینی احتمال پاسخگویی نیروهای نظامی ایالات متحده آمریکا به حمله موشکی جمهوری اسلامی ایران به پایگاه عین‌الاسد که در واکنش به کشته‌شدن قاسم سلیمانی انجام شده بود، نیروی هوافضای سپاه پاسداران برای محافظت بیشتر از مکان‌های نظامی حساس مانند پایگاه‌های موشکی، بعضی سامانه‌های پدافندی را جابه‌جا کرده بود. امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران، گفته بود که یک سامانه تور ام‌‌ـ‌۱ از محل پایگاه مادر در شهر قدس به پایگاه موشکی امیر‌المومنین در بیدگنه منتقل شده بود که موشک‌های ساقط‌کننده هواپیمای اوکراینی از آن شلیک شدند.

احتمالا منظور از «جابجایی تاکتیکی» در  سخنان دادستان نظامی استان تهران، همین انتقال سامانه پدافندی است. 

ترکی در ادامه گفت: «کاربران سامانه در واقع هواپیمای اوکراینی را به‌عنوان جسم پرنده در خارج از مسیر باند پروازی می‌دیدند و چون رادار آن قادر به تشخیص هواپیما از سایر اجسام پرنده نبوده، وضعیت برای آن‌ها این‌گونه تداعی می‌شود که هدف متخاصمی به سمت تهران در حال حرکت است.» 

او افزود که وقتی کاربران سامانه درصدد کسب تکلیف از شبکه پدافندی برآمدند، «ارتباط برقرار نشد» و «فرمانده با اعتقاد به کمی زمان مقابله با خطر، شخصاً تصمیم به شلیک» گرفت.

این تصمیم، درحالی بوده است که به گفته دادستان نظامی تهران، سامانه پدافندی «از نظر دستور آتش، در شرایط آتش محدود قرار داشت» و «به‌هیچ‌وجه بدون دستور شبکه پدافندی و پست فرماندهی مربوط، مجاز به شلیک نبوده» و «شناسایی اهداف متخاصم و دستور شلیک تنها برعهده شبکه پدافندی بوده است».

 

«اشتباه یک فرد» و «بی‌تدبیری یک جمع»

حسن روحانی، رییس جمهوری اسلامی ایران، می‌گوید این حادثه در اثر اشتباه «یک فرد» بود و آن اشتباه حاصل «بی‌تدبیری یک جمع».

روحانی روز پنج‌شنبه ۱۸ دی‌ماه، در مراسم افتتاح چند کارخانه و طرح علمی که به‌صورت ویدئو کنفرانس برگزار شد، درمورد سرنگونی هواپیمای اوکراینی گفت: «این یک حادثه بسیار تلخ، دردناک باور نکردنی بود که از اشتباه یک فرد نشأت گرفت و آن اشتباه هم از بی‌تدبیری یک جمع نشأت گرفت.»

رییس جمهوری روز چهارشنبه نیز در جلسه هیأت دولت گفته بود که تمامی مسببان و افرادی که در حادثه سقوط هواپیمای اوکراینی قصور داشتند، باید محاکمه شوند.

دادستان نظامی استان تهران نیز در صحبت درمورد متهمان شلیک به هواپیمای اوکراینی آن‌ها را «مقصران» سانحه خواند و گفت که افرادی از جهت «بی‌احتیاطی و بی‌مبالاتی و عدم رعایت نظامات و مقررات» متهم شناخته شده‌اند. او افزود در حال حاضر تنها یک متهم در بازداشت است و بقیه با تودیع وثیقه و سایر قرار‌های مناسب آزاد شده‌اند.

شکرالله بهرامی، رییس سازمان قضایی نیروهای مسلح نیز در فروردین‌ماه از ادامه بازداشت «یک نفر» در این پرونده خبر داده بود.  

ترکی همچنین گفت که ستاد کل نیرو‌های مسلح نیز با خطای اداری مقصران در این پرونده برخورد کرده و افرادی را که مرتکب تخلفاتی مانند «بی‌مبالاتی و عدم اجرای صحیح دستورالعمل‌ها و مقررات» شده بودند، از مسئولیت خود عزل یا «تنزیل درجه نظامی» داده است.

پرواز شماره ۷۵۲ خط هوایی اوکراین اینترنشنال که از تهران عازم کی‌یف بود، ۱۸ دی‌ماه ۹۸، اندکی پس از برخاستن از فرودگاه امام تهران، هدف دو موشک سامانه پدافندی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی قرار گرفت و سرنگون شد و همه ۱۷۶ سرنشین آن کشته شدند.