عربستان سعودی و متحدان عربی‌اش بیانیه «وحدت و ثبات» با قطر امضا کرده‌اند که به محاصره چندساله قطر پایان خواهد داد و دوحه این را یک پیروزی برای خود می‌داند.

امیر قطر پس از ورود به عربستان سعودی برای نخستین بار پس از سه سال و نیم برای شرکت در نشست سالانه شورای همکاری خلیج [فارس]، با آغوش گرم شاهزاده محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی روبرو شد.

پیش از آن مقام‌های آمریکا و کویت اعلام کرده بودند که عربستان سعودی، امارات متحده عربی، مصر و بحرین به محاصره قطر پایان خواهند داد و روابط ترابری و سیاسی را که در سال ۲۰۱۷ بر سر حمایت دوحه از گروه‌هایی چون اخوان المسلمین و پیوندهای نزدیکش با ایران قطع شده بود، از سر گرفته خواهد شد.

در آن زمان ضرب‌الاجلی سیزده ماده‌ای به قطر داده شد از جمله تعطیل شبکه خبری الجزیره اخراج نیروهای ترکیه از خاک خود و کاهش چشمگیر همکاری با ایران.

چهار سال بعد، قطر ظاهرا به هیچ یک از این خواسته‌ها عمل نکرده. در عوض، تحلیلگران به ایندیپندنت گفتند که قطر با بیانیه مبهم‌تر مشترکی درباره امنیت مشترک برای پایان دادن به محاصره موافقت کرده است.

محتوای این بیانیه که در ساختمان شیشه‌ای شهر بیابانی العلا عربستان امضا شد هنوز فاش نشده است.

اما فیصل بن فرحان آل سعود وزیر خارجه عربستان سعودی گفت که این کشور و متحدانش موافقت کرده‌اند روابط کامل از جمله برقراری مجدد پروازها را با قطر از سر بگیرند.

یک مقام آمریکایی گفت که موافقت با تجدید روابط در ازای توافق قطر با تعلیق شکایات قانونی مربوط به محاصره صورت گرفته است.

جرد کوشنر، مشاور ارشد دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا که بنا به گزارش ها تا ساعات اولیه بامداد دوشنبه برای امضای توافق تلاش می‌کرد در این نشست شرکت داشت.

شاهزاده محمد بن سلمان که در عمل رهبری کشور را در دست دارد، هنگام افتتاح نشست گفت: «این تلاشها...به موافقتنامه العلا منجر شد که در این نشست مبارک امضا خواهد شد و موید همبستگی و ثبات کشورهای خیلج، عربی و اسلامی است.»

انور قرقاش وزیر دولت در امور خارجه امارات متحده عربی در توییتی در پایان نشست نوشت: «صفحه جدیدی آغاز شده است.» او پیشتر نوشته بود: «هنوز کار بیشتری لازم است.»

مصری‌ها که ظاهرا سردترین روابط را با قطر دارند، پس از مراسم در بیانیه‌ای از طریق رسانه‌های محلی گفتند که این کشور مشتاق «ارتقای اقدام مشترک اعراب» است. اما سامح شکری، وزیر خارجه مصر که نمایندگی کشورش در نشست را به عهده داشت بی‌درنگ پس از امضای سند و بدون اظهار نظر علنی، به قاهره برگشت.

شیخ نواف الاحمد الجابر الصباح، امیر کویت که مدتها روی آشتی طرفین کار می‌کرد، بیانیه‌ را «دستاوری تاریخی» درجهت آشتی میان کشورهای خلیج [فارس] خواند.

او گفت: «ما در پی حمایت از همکاری میان کشورهای خلیج و کشورهای عربی هستیم.»

تحول ظاهری در ترمیم شکاف میان کشورهای منطقه خلیج یکی از آخرین نمونه ها در توافق‌های خاورمیانه است که واشنگتن برای اتحاد در مقابل ایران پیگیری می‌کند. پیش از آن توافقنامه‌هایی میان اسرائیل و کشورهای عرب امضا شده بود. همچنین به نظر می‌رسد عربستان سعودی می‌خواهد پیش از آن که جو بایدن به کاخ سفید برود، دعوای خود با قطر را پشت سر بگذارد و به طور بالقوه مانعی را که بر سر روابط گرم با رئیس جمهوری جدید آمریکا می‌تواند باشد از سر راه بردارد. انتظار می‌رود بایدن موضع سختگیرانه‌تری در قبال عربستان سعودی بگیرد.

همه کشورهای حاضر در توافقنامه روز سه‌شنبه متحدان نزدیک آمریکا هستند. قطر میزبان بزرگترین پایگاه نظامی آمریکاست و بحرین میزبان ناوگان پنجم نیروی دریایی آمریکا. عربستان سعودی و امارات هم میزبان نیروهای آمریکایی اند.

جزئیات توافق هنوز علنی نشده. به گفته علی شهابی، تحلیلگر و بازرگان سعودی که روابط نزدیکی با ریاض دارد، در غیاب توافق با سیزده شرط اولیه، کشورهای حوزه خلیج بر سر بیانیه مبهم‌تری توافق کردند تا «همه اقدامات علیه امنیت یکدیگر را متوقف کنند»، از جمله از طریق رسانه‌ها و تامین مالی گروه‌های مخالف.

مدتهاست که این نزاع تلخ باعث شکاف میان کشورهای حوزه خلیج شده و آنها را در درگیری‌هایی از جمله در لیبی و یمن روبروی هم قرار داده است.

ریشه بحران در دهه‌ها اختلاف است، اما در سال ۲۰۱۷ ظاهرا به دلیل اظهارات شیخ تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر به اوج خود رسید.

او در خبرگزاری رسمی کشورش با شبه‌نظامیان حزب‌الله لبنان و حماس در غزه ابراز همدردی کرد و به آقای ترامپ حمله کرد. قطر یک حمله سایبری را عامل نشر این پیام دانست.

کمی بعد گزارش‌هایی منتشر شد که برخی کشورهای خلیج حتی فکر اقدام نظامی علیه قطر را داشتند اما دونالد ترامپ رئیس جمهوری منتخب وقت آمریکا آنها را باز داشت. آقای ترامپ نیز برای تشدید شکاف مورد انتقاد قرار گرفت، زیرا در ژوئن ۲۰۱۷ در سخنرانی آتشینی قطر را «تامین کننده مالی سطح بالای» تروریسم خواند.

محاصره‌ای که امیرنشین کوچک قطر را در تنگنا گذاشت نتوانست این کشور را وادار به تسلیم کند.

قطر که تا پیش از آن برای تامین کالا به مرز خشکی با عربستان سعودی متکی بود در عوض به ایران، ترکیه، عمان و کویت روی آورد و خطوط کشتیرانی تازه‌ای راه انداخت. همچنین هزاران گاو را با خطوط هوایی قطر برای خودبسندگی در تولید شیر وارد کشور کرد.

به این ترتیب محاصره قطر به جای فلج کردن این کشور، مقاومت و استقلال آن را افزایش داد و آن را به ایران و ترکیه، دشمنان منطقه‌ای، نزدیکتر کرد.

ساموئل رامانی، پژوهشگر دانشگاه آکسفورد و عضو انجمن بین‌المللی خلیج در واشنگتن گفت: «نرخ رشد در قطر کند بوده، اما در عربستان سعودی بدتر بوده. قطر زنجیره‌های تامین نیازهای کشاورزی و صنعتی خود را متنوع کرده. نتیجه واقعی محاصره قطر تشکیل مجمعی از شرکای جدید و متنوع بود.»

تحلیلگران اماراتی می‌گویند که توانایی قطر از محاصره آسیب ندید و حرکتش در جهت «انتقاد تهاجمی‌تر» از بقیه کشورهای خلیج درعمل دلیل اصلی آشتی روز سه‌شنبه بود.

عبدالخالق عبدالله، کارشناس سیاسی اماراتی، گفت که «این درک به وجود آمد که تحریم نمی‌تواند سیاست‌ها را تغییر دهد. او افزود که قطر در عوض به دشمنان منطقه‌ای امارات نزدیکتر شده است.

او به ایندیپندنت گفت: «هزینه ادامه نزاع داشت غیرقابل تحمل می‌شد.»

او اضافه کرد که قطر موافقت کرده از شدت لحن الجزیره و حمایتش از اخوان المسلمین بکاهد و در روابطش با ایران «بازنگری» کند، اما در این اظهارات مبهم بوده است.

به گفته اندریاس کریگ، کارشناس امنیت خلیج در کنیگز کالج لندن، به این ترتیب، راه حل بحران بسیار به نفع قطر است و هیچیک از خواسته‌های شورای همکاری خلیج از دوحه نه تنها برآورده نشده، بلکه پاسخ هم داده نشده.

او گفت: «اگر محتوای بیانیه را در نظر بگیریم، به قطری‌ها، سعودی‌ها و اماراتی‌ها اجازه می‌دهد هر کاری تا به حال می‌کرده‌اند بکنند و عواقبی هم تحمل نکنند.»

روز سه‌شنبه تصاویر محمد بن سلمان با امیر قطر در محل نشست منتشر شد. غایب اصلی نمایندگان کشورهای دیگری بودند که بیانیه را امضا کردند، و نیز ملک سلمان که قرار است رئیس نشست باشد.

این توافقنامه قدرت ولیعهد عربستان را تحکیم می‌کند. قطری‌ها در ابتدا او را نورسیده خواندند و روی دیگر اعضای خاندان سلطنتی شرط بستند.

آنها در دیدارهای میان سلاطین کشورهای خلیج به بن سلمان بی‌اعتنایی کردند که به گفته نزدیکانش، خشم او را برانگیخت. حتی قطری‌ها از این که او توانست همه قدرت‌های دیگر در عربستان سعودی را کنار بزند و از حمایت آمریکا برخوردار شود حیرت کردند.

بزرگترین امتیازی که قطر به عربستان سعودی داد تنها این بود که شاهزاده محمد را به عنوان حاکم جدید منطقه به رسمیت بشناسد، و آن هم به شکل یک دیده بوسی.

آقای کریگ گفت: «یکی از خواسته‌ها و امتیازهای اصلی این بود که امیر به عربستان برود. رفتن او به عربستان و دیده بوسی اش با محمد بن سلمان یک امتیاز بود. من انتظار نداشتم به این زودی اتفاق بیفتد. این تصاویر را ولیعهد می تواند در جهت تقویت موقعیتش در داخل کشور استفاده کند..»

با این همه، مسائلی که میان کشورهای منطقه شکاف انداخته باقی است. « میان بن سلمان، محمد بن زاید و قطری ها درگیری عقیدتی و هستی‌شناختی وجود دارد. دیدگاه‌ آنها درباره آینده منطقه کاملا متفاوت است و قابل آشتی دادن نیست.»