در پی وقوع نزاع و مشاجره میان شماری از جوانان ساکن اردوگاه پناهندگان سوری در شمال لبنان و جوانان لبنانی، شنبه‌شب، ۲۶ دسامبر ۲۰۲۰، اردوگاه پناهجویان سوری در لبنان به آتش کشیده شد و کاملا سوخت.

در همین حال، کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل در لبنان تایید کرد که آتش‌سوزی بزرگی در یک اردوگاه پناه‌جویان در منطقه «المنیه» لبنان رخ داده و شماری از مجروحان این حادثه به بیمارستان منتقل شده‌اند. در این اردوگاه بیش از ۷۵ خانواده از پناهجویان سوری زندگی می‌کردند. نیروهای آتش‌نشانی لبنان تلاش بسیاری را برای مهار آتش انجام دادند؛ افزون بر آن، نیروهای امنیتی و ارتش لبنان نیز برای برقراری آرامش و کنترل اوضاع در منطقه مستقر شدند.

البته این نخستین باری نیست که پناهندگان سوری مقیم لبنان که شمار آن‌ها به حدود ۹۰۰ هزار نفر می‌رسد و به‌صورت رسمی در سازمان‌های بین‌المللی ثبت شده‌اند، مورد خشونت قرار می‌گیرند. علاوه بر پناهجویان یادشده، ده‌ها هزار پناهنده دیگر نیز وارد لبنان شده‌اند و به‌طور غیررسمی در این کشور زندگی می‌کنند.

در ماه نوامبر گذشته و به دنبال متهم شدن یک پناهجوی سوری به کشتن یک شهروند لبنانی با گلوله، که منجر به وقوع تنش و خصومت گسترده‌ای شد، حدود ۲۷۰ خانواده پناهنده سوری از شهر «بشری» در شمال لبنان فرار کردند.

در ماه‌های اخیر، به‌ویژه پس از تشدید بحران اقتصادی-سیاسی در لبنان، مخالفت با حضور پناهندگان سوری در لبنان در محافل سیاسی و رسانه‌ها افزایش یافته است. هرچند موضوع پناهندگان سوری در اعتراضات گسترده مردمی در لبنان، مسئله‌ای اصلی و محوری نبود، اما برخی از معترضان با انتقاد از پناهندگان، خواستار بازگشت آن‌ها به کشورشان شدند؛ درحالی‌که برخی دیگر خواستار حمایت از حقوق پناهندگان تا یافتن راه‌حل مناسب برای پرونده آن‌ها بودند.

پناهندگان سوری در سایر کشورها نیز مرتبا مورد خشونت قرار می‌گیرند. پس از کشته شدن ۳۳ سرباز ترکیه در حمله هوایی انجام شده توسط هواپیماهای روسی در شمال سوریه در ۲۷ فوریه گذشته، آوارگان سوری مقیم ترکیه در معرض حملات خشونت‌بار زیادی قرار گرفتند. حدود ۳/۵ میلیون پناهنده سوری که در ترکیه زندگی می‌کنند با موج فزاینده نژادپرستی، که برخی از سیاستمداران و رسانه‌های اجتماعی نیز به آن دامن می‌زنند، روبه‌رو هستند. در ۲۹ فوریه ۲۰۲۰ و به دنبال کشته شدن یک سرباز ترک در استان ادلب سوریه و خاکسپاری وی در شهر «قهرمان مرعش» در جنوب شرقی ترکیه، شماری از شهروندان ترکیه به مغازه‌های متعلق به پناهندگان سوری حمله کردند.

پدیده نژادپرستی که آوارگان سوری‌ و سایر پناهجویان در ترکیه با آن روبه‌رو هستند ناشی از رویکرد گروه‌ مشخص و کوچکی نیست بلکه برخی جناح‌ها و طیف‌های سیاسی، از چپ سکولار گرفته تا محافظه‌کاران اسلام‌گرا که حزب عدالت و توسعه را تشکیل می‌دهند، در آن نقش دارند. بسیاری از ترک‌ها معتقدند که دولت به پناهندگان بسیاری از جمله حدود چهار میلیون سوری اجازه ورود به کشور داده است و سوری‌ها با ربودن فرصت‌های‌کاری و مشاغل، اقتصاد ترکیه را دچار آشفتگی و بحران کرده‌اند.

در یک نظرسنجی که در سال ۲۰۱۹ انجام شد، ۶۸ درصد از پاسخ‌دهندگان ترکیه نسبت به حضور پناهندگان سوری در کشورشان ابراز نارضایتی کردند؛ درحالی‌که این رقم در سال ۲۰۱۶، تنها حدود ۵۸ درصد بود. هرچند مردم ترکیه در موارد بسیاری با هم اختلاف‌نظر دارند، طوری‌که بخشی از آن‌ها مخالف سیاست‌های رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه هستند و بخش مشابهی از این سیاست‌ها ابراز حمایت می‌کنند، اما واکنش آن‌ها در قبال پناهندگان از سال ۲۰۱۱ به بعد عموما یکسان است. حدود ۶۰ درصد از طرفداران «حزب عدالت و توسعه» حاکم، که اردوغان نیز به آن تعلق دارد، نسبت به حضور پناهندگان سوری در ترکیه ابراز نارضایتی می‌کنند، درحالی‌که مخالفت «حزب حرکت ملی»، متحد دولتی کنونی ترکیه، نسبت به حضور پناه‌جویان سوریه به ۶۴ درصد می‌رسد. اپوزسیون ترکیه نیز در این زمینه، سیاست مشابهی دارند، به‌گونه‌ای که ۶۲ درصد از طرفداران «حزب خوب»، ۷۱ درصد از هواداران «حزب دموکراتیک خلق» و ۸۳ درصد از «حزب جمهوری‌خواه خلق» مخالف حضور پناهجویان سوری در کشور هستند.

پناهندگان سوری در اروپا نیز تا حدودی با جرایم ناشی از نفرت مواجه هستند. به‌عنوان‌مثال، طبق گزارش گروه رسانه‌ای «فونکه» آلمان، مقامات آلمانی در سال ۲۰۱۹، بیش از یک هزار و ۶۲۰ حمله به پناهندگان و پناهجويان، حتی كودكان آن‌ها را ثبت کرده‌اند. در ۱۲۸ مورد، اردوگاه‌های پناهندگان هدف حمله قرار گرفته است و به نظر می‌رسد که افراط‌‌گرایان راست‌گرا مسئول ۱۱۸ واقعه خشن علیه پناهندگان بودند.

در ماه مارس سال ۲۰۲۰، دیده‌بان حقوق بشر اعلام کرد که نیروهای امنیتی یونان و افراد مسلح ناشناس در مرزهای زمینی بین یونان و ترکیه، پناهجویان و مهاجران سوری را دستگیر و به آن‌ها حمله فیزیکی و جنسی کردند و پس از آن‌که تمام داروندار و حتی لباس‌های آن‌ها را به غارت بردند، آن‌ها را وادار کردند به ترکیه بازگردند.

طبق گزارش سازمان ملل متحد، از آغاز جنگ در سوریه در سال ۲۰۱۱، حدود ۵/۶ میلیون شهروند سوری به دلیل درگیری‌های خونین، ناگزیر به ترک کشور شده‌اند؛ افزون بر آن‌که ۶/۲میلیون دیگر در داخل سوریه آواره و بی‌جا شده‌اند. به عبارت دیگر، نزدیک به ۱۲ میلیون نفر در سوریه برای فرار از مرگ و گرسنگی یا به دلیل آوارگی اجباری وادار به ترک خانه‌ها و روستاهای خود شده‌اند.

دشواری تبعید و دوری از وطن، پناهندگان سوری را در مسیر دستیابی به زندگی بهتر در کشورهایی که به آن‌ها مهاجرت کرده بودند، با موانع بی‌شمار دیگری روبه‌رو کرد؛ در تلاطم این آشفتگی، انتشار ویروس مرگبار کرونا اوضاع جهان، به‌ویژه وضعیت معیشتی پناهندگان را بیش از پیش دچار بحران کرد.

در واقع، پناهندگان سوری، ناگزیر شدند هزینه سنگین جنگی که کشور آن‌ها را به ویرانی کشاند، در دو مورد متحمل شوند: نخست هنگامی‌که برای فرار از درگیری، بمباران، خشونت و کشتار مجبور به ترک خانه‌ها، روستاها و شهرهای خود شدند و پس از آن‌که بسیاری از آن‌ها عزیزان خود را از دست دادند، به امید دستیابی به امنیت و آرامش برای خود و فرزندانشان، تن به رنج مهاجرت و آوارگی دادند. اما هزینه‌ای را که بار دوم متحمل شدند این بود که این آوارگان در کشورهایی که به آن‌ها پناه برده بودند، هدف حملات نژادپرستانه و تبعیض‌آمیز قرار گرفتند، فقط به این دلیل که مجبور شده بودند برای نجات زندگی خود به کشورهای دیگر پناه ببرند.

البته تنها راه‌حل مشکل پناهندگان سوری این است که جامعه جهانی، تمام تلاش‌های خود را به تامین امنیت و فراهم کردن شرایط مناسب و ایمن برای بازگشت این پناهندگان معطوف کند تا آن‌ها بتوانند در سایه این هماهنگی به خانه‌ها و روستاهای خود بازگردند و زندگی آبرومندی را آغاز کنند. تردیدی نیست که جز توسل به گزینه مزبور، دیگر هیچ راه‌حل پایداری برای برون‌رفت از این معضل بی‌پایان وجود ندارد.