علوم فورانهای آتشفشانی جرقه آغاز «مرگ سیاه» در اروپا بودند کاهش آفتاب در پی یک یا چند فوران آتشفشانی در سال ۱۳۴۵ میلادی باعث افت دما و نابودی محصولات کشاورزی و آغاز قحطی شد؛ و ورود کشتیهای غله از سرزمینهای مغول آسیای مرکزی فاجعه را رقم زد چرا «مرگ سیاه» در قرن هفدهم بیشتر کشتار کرد؟ بزرگترین گور جمعی قربانیان طاعون در آلمان کشف شد تردید در روایت مرگ نیمی از جمعیت اروپا در اثر طاعون
