پس از اوج گیری تنش‌ها میان تهران و واشنگتن (که حمله به کشتی‌های نفتکش در آب‌های خلیج فارس منجر به شدت بیشتر بحران شد)، رژیم ایران در واکنش به اقدامات ایالات متحده، تصمیم به کاهش تعهدات خود در برجام گرفت. در نخستین گام مقابله با آمریکا، دولت ایران سطح تعهدات خود را در توافقنامه هسته‌ای سال ۲۰۱۵، کاهش داده و میزان غنی‌سازی اورانیوم را در تأسیسات هسته‌ای نطنز از ۳.۶۷ درصد به ۴.۵ درصد افزایش داد. سپس رژیم ایران با تعیین مهلت ۶۰ روزه به اروپا، خواستار عملی شدن تعهدات کشورهای اروپایی به توافق هسته‌ای و جبران خسارات ناشی از خروج ایالات متحده از برجام شد. دولت ایران پس از اعلام ضرب الاجل به اروپا، هشدار داد که در صورت پذیرفته نشدن مطالبات ایران از سوی کشورهای اروپایی، تهران گام بعدی را در راستای کاهش تعهدات خود به توافق هسته‌ای برخواهد داشت.
سیاست کاهش تعهدات برجام را، بسیاری از کشورها مورد انتقاد قرارداده و آن را یک اقدام تهدید آمیز شمردند که منجر به افزایش تنش‌ها می‌شود و ایران را بیشتر از پیش تحت تحریم‌های اقتصادی و فشارهای سیاسی قرار می‌دهد. شمار زیادی از کشورهای اروپایی و منطقه، از دولت ایران خواستند تا از عملی شدن طرح کاهش تعهدات به توافقنامه هسته‌ای، خودداری کند. اما تهران با اصرار و پافشاری بر موضع‌گیری تند و غیر قابل برگشت خویش، به هیچ صورتی حاضر به انعطاف پذیری و خویشتن‌داری نشد. دولت ایران با اقدام به کاهش تعهدات برجام، قدم در مسیر پر خطری نهاد که راه بازگشت آن با دشورای‌های زیادی رو به رو است، زیرا عقب نشینی ایران از این اقدام، دولت را در برابر موج عظیمی از انتقادات داخلی قرار داده و فشارها بر رژیم ایران را افزایش می‌دهد.
بنابراین می‌توان گفت که در حال حاضر دولت ایران دیگر چاره‌ای جز ادامه مسیر کاهش تعهدات برجام ندارد، اما مسلما سعی می‌کند کار به جایی نرسد که ایران را در میدان رویارویی و نبرد با آمریکا قرار دهد.
ایران قصد دارد در صورت پذیرفته نشدن مطالبات آن از سوی کشورهای اروپایی، تعهدات خود را در برابر توافق هسته‌ای بیشتر کاهش دهد و اقدامات زیر را عملی کند:
- فعال کردن حدود ۲۰هزار دستگاه سانتریفیوژ؛ البته پس از امضای برجام در سال ۲۰۱۵ شمار دستگاه‌های سانتریفیوژ به ۵ هزار دستگاه کاهش یافته بود.
- آغاز به بهره برداری از سانتریفیوژهای پیشرفته IR-2 و IR-2M که می‌تواند فرایند غنی‌سازی اورانیوم را در بازه‌ی زمانی اندکی انجام دهد.
- راه اندازی مجدد تأسیسات هسته‌ای فردو؛ این تأسیسات قادر است غنی‌سازی اورانیوم را به میزان بیش از ۲۰ درصد افزایش دهد.
- بازسازی و توسعه راکتور آب سنگین اراک، که دستیابی به تولید پلوتونیوم را فراهم می‌کند.
در حالی که دولت ایران به‌رغم تهدید به اتخاذ اقدامات یاد شده، اصرار دارد که ایران در صدد تولید سلاح هسته‌ای نیست، اما فعالیت‌های فوق‌الذکر، ایران را در مسیر تولید سلاح‌های هسته‌ای قرار می‌دهد. نگرانی‌ها زمانی افزیاش می‌یابد که ایران موفق به بازسازی راکتور هسته‌ای اراک شود و به تولید پلوتونیوم بپردازد، فرایندی که ایران را به ساخت جنگ افزارهای هسته‌ای نزدیک می‌کند. البته رهبران ایران عمق این خطر را به خوبی درک می‌کنند که اقدام به آزمایش هسته‌ای، جامعه جهانی را برای جنگ علیه ایران بسیج می‌کند و حتی روسیه هم حاضر به حمایت از ایران نخواهد بود، زیرا دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای برای روسیه نیز تهدیدی محسوب می‌شود. در نتیجه می‌توان گفت که دولت ایران هرگز به چنین اقداماتی دست نخواهد زد که بحران تنش میان ایران و غرب را به مرز رویارویی نظامی بکشاند.
از سوی دیگر، فشار تحریم‌های اقتصادی، منجر به افزایش اختلافات داخلی در ایران شده است، جناح‌های افراطی و تند رو، خواهان خروج ایران از برجام هستند و امضای این پیمان از سوی دولت ایران در سال ۲۰۱۵ را بزرگ‌ترین اشتباه تاریخی و مانعی برای پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران می‌دانند. اما اصلاح طلبان مخالف این دیدگاه هستند و بر حفظ برجام تأکید دارند و بقای ایران در این پیمان را تأمین کننده منافع ملی و تلاش برای تحقق اهداف استراتژیک ایران می‌دانند. اصلاح طلبان عقیده دارند که افزایش تحریم‌های ایالات متحده منجر به آشفتگی اوضاع کشور شده و دولت ایران را وادار به اتخاذ چنان واکنش‌هایی می کند که منجر به خروج نهایی ایران از برجام شود، اما دولت ایران با سیاست‌های خردمندانه خود توانسته است این بحران را به خوبی مدیریت کند.
نگرانی از بحرانی شدن بیشتر اوضاع در خاورمیانه، کشورهای اروپایی به ویژه فرانسه را وادار کرده است تا به منظور کاهش تنش‌های ایران و ایالات متحده، دست به کار شود و راه‌های ممکن رسیدن به توافق میان دو طرف ایران و آمریکا را جست و جو کند. در نخستین اقدام، امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه در یک صحبت تلفنی با رئیس جمهور ایران ضمن تأکید بر حفظ برجام، خواهان تلاش‌های همه طرف‌ها برای از سرگیری مذاکرات ۱+۵ شد. در واکنش به پیشنهاد فرانسه برای آغاز گفتگوها، حسن روحانی گفت توقف کلیه تحریم‌ها می‌تواند مسیر مذاکره را باز کند. در همین حال، عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران نیز در سخنانش تأکید کرد که ایران برای آغاز گفتگو با کشورهای اروپایی ۱+۴ مشکلی ندارد ولی حضور آمریکا را در مذاکرات نمی‌پذیرد.
احتمال می‌رود دولت ایران حضور نماینده ایالات متحده را در مذاکرات آینده با کشورهای اروپایی، تنها به‌عنوان شنونده بپذیرد، مگر این‌که سیاست آمریکا در قبال برجام و تحریم‌ها دگرگون شود.
با توجه به تحولات اخیر و تلاش‌های فزاینده‌ی رئیس جمهور فرانسه برای از سرگیری گفتگوها، آیا ممکن است تصمیم ایران برای کاهش تعهدات برجام، ایالات متحده را وادار به اتخاذ سیاست کرنش و انعطاف پذیری کند؟ آیا آمریکا حاضر به تغییر سیاست خود با ایران خواهد شد و با ایران مدارا خواهد کرد تا از افزایش غنی سازی اورانیوم به میزان بالا، که در فناوری نظامی به کار می رود، جلوگیری کند؟
آیا کشورهای منطقه بازهم قربانی منافع کشورهای بزرگ خواهند شد که بدون درنظر داشتن سرنوشت منافع متحدان خود در منطقه، با ایران به توافق می‌رسند و قرارداد امضا می‌کنند؟
بدون شک پاسخ به این پرسش‌ها، بی‌نهایت دشوار و نگران کننده است، به ویژه این‌که کاخ سفید در موارد بسیاری، به صورت ناگهانی و غیر قابل پیش‌بینی تصمیم می‌گیرد.
© IndependentArabia
