زندگی روی گسل؛ چرا زمین‌لرزه‌ در افغانستان مرگبار است؟

زمین‌لرزه‌ مرگبار نیمه‌شب یکشنبه نهم شهریور که شرق افغانستان را لرزاند، به یکی از فاجعه‌بارترین حوادث طبیعی سال‌های اخیر در این کشور تبدیل شده است. به طوری که بر اساس آمار رسمی، تاکنون بیش از دو هزار و ۲۰۵ نفر جان باخته‌اند، سه هزار و ۶۴۰ نفر زخمی شده‌اند و بیش از شش هزار و ۷۰۰ خانه به‌طور کامل ویران شده‌اند.

با این حال این تنها آغاز ماجرا بود. شرق افغانستان از شامگاه پنجشنبه تا صبح جمعه، پنج‌ بار دیگر هم لرزیده و پس‌لرزه‌هایی به بزرگی بین ۴.۵ تا ۵.۶، نگرانی‌ها را دوچندان کرده است.

سازمان ملی مبارزه با حوادث رژیم طالبان، صبح جمعه در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که پنجشنبه شب استان‌های کابل، پروان، میدان وردک، پنجشیر، کاپیسا، خوست، ننگرهار، لغمان و کنر لرزیده‌اند، اما تاکنون از تلفات انسانی گزارش نشده است. بر اساس این اطلاعیه، شدت لرزش در استان‌های کنر، لغمان و ننگرهار شدیدتر بوده و در برخی از مناطق این سه استان باعث تخریب خانه‌ها شده‌ است.

وزارت ارشاد، حج و اوقاف طالبان، به روحانیون مساجد دستور داده است روز جمعه در خطبه‌های نماز، با مردم در مورد زمین‌لرزه و دلایل آن صحبت کنند. در نامه این وزارتخانه با استناد به احادیث و روایات دینی، آمده که زمین‌لرزه «نتیجه گناهان انسان‌ها و سرکشی از اوامر خداوند» و «عذاب انسان‌ها روی زمین» است و از روحانیون خواسته است این موضوع‌ها را توضیح دهند.

زلزله‌هایی با شدت متوسط اما تلفات سنگین

بر اساس گزارش رویترز، زمین‌لرزه اصلی نیمه‌شب یکشنبه، به بزرگی ۶ در نزدیکی شهر جلال‌آباد، مرکز استان ننگرهار، رخ داد. این منطقه در مجاورت گسل‌های فعال قرار دارد و بسیار لرزه‌خیز است. با این حال، اگرچه شدت این زلزله در مقایسه با زمین‌لرزه‌های سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۲۳ کمتر بود، تلفات و خسارات آن بسیار گسترده‌تر بود که پاسخ را باید در ترکیب خطرات طبیعی با آسیب‌پذیری انسانی جست‌وجو کرد.

بر اساس گزارش رویترز نحوه ساخت خانه‌ها در افغانستان به‌ویژه در مناطق روستایی که فاقد ایمنی و استانداردهای لازم است، از دلایل اصلی تلفات گسترده زمین‌لرزه در افغانستان به شمار می‌رود. بیشتر خانه‌های افغانستان، به‌ویژه در شهرستان‌ها، فاقد پی‌ریزی مقاوم‌اند.

مطالعات منتشرشده در سال ۲۰۲۱ نشان می‌دهد که این خانه‌ها معمولا با خشت خام یا آجر پخته و ملات سیمان ساخته می‌شوند و دیوارها ۲۰ تا ۸۰ سانتی‌متر ضخامت دارند. سقف‌های سنگین و غیرایمن نیز خطر فروریختن را در هنگام زلزله افزایش می‌دهند.

Gz5rNw6WYAAvCDx.jpeg

در بسیاری از موارد، خانه‌هایی که در زلزله اول آسیب دیده بودند، با وقوع پس‌لرزه‌ها به‌طور کامل فرو ریختند. تصاویر منتشرشده از دست‌کم ۲۷ روستای ویران‌شده در شرق افغانستان نشان می‌دهد که بیشتر خانه‌های تخریب شده در زمین‌لرزه با ترکیبی از سنگ، چوب، سیمان، ملات و خشت خام بنا شده بودند و خانه‌هایی که روی تپه‌ها قرار داشتند، بیشتر از خانه‌هایی که در دره‌ها و مناطق هم‌سطح بودند آسیب دیده‌اند.

در یک ماه اخیر، دست‌کم در هشت کشور جهان از جمله السوادور، ترکیه، اندونزی، ترکیه، روسیه، مکزیک، ژاپن زمین‌لرزه‌هایی به بزرگی ۶ رخ داد، اما تلفات انسانی اندک بود و در برخی از این کشورها حتی یک نفر هم زخمی نشد و خانه‌ای هم فرو نریخت.

موقعیت جغرافیای دشوار و امدادرسانی پیچیده

در شرق افغانستان نه‌تنها هزاران خانه در اثر زمین‌لرزه ویران شده‌اند، بلکه جاده‌های شماری از روستاهای آسیب‌دیده نیز در اثر ریزش کوه‌ مسدود شده‌اند. به همین دلیل با گذشت پنج روز از وقوع زمین‌لرزه نخست، هنوز امدادگران به تمامی مناطق آسیب‌دیده دسترسی پیدا نکرده‌اند.

دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل متحد (اوچا)، روز جمعه در گزارشی نوشت که زیرساخت‌های کلیدی در مناطق دورافتاده نیز تخریب شده و دسترسی مردم به خدمات حیاتی محدودتر شده است. بر اساس این گزارش تاکنون ۶۸ منبع آب نابود شده و حدود ۷۵۶ هزار راس دام در ننگرهار و ۶۳۳ هزار راس دام در کنر از بین رفته است.

Gz8GnzWbQAAiPS2.jpeg

آژانس‌های سازمان ملل متحد و دیگر نهادهای امدادرسان از چهارم سپتامبر، توزیع ۲۰ هزار چادر و ۱۵ هزار بسته مواد غیرغذایی را آغاز کرده‌اند و ۲۰ تیم درمانی سیار نیز به مناطق آسیب دیده اعزام شده‌اند، اما سطح ویرانی‌ها به حدی گسترده است که این کمک‌ها در مقابل آن ناچیز به نظر می‌رسد.

اوچا نوشت: «به منظور اقدام‌های فوری، ۱۰ میلیون دلار از صندوق اضطراری مرکزی سازمان ملل و صندوق بشردوستانه افغانستان به عملیات امدادرسانی اختصاص یافت، اما برای جلوگیری از وقوع فاجعه انسانی در میان آسیب‌دیدگان به کمک‌های بیشتری نیاز است.»