سند محرمانه‌ای که به دست نشریه نیویورک تایمز رسیده است، شکاف بزرگ میان لحن دوستانه روسیه در قبال چین و هراس‌های جدی دستگاه امنیتی این کشور در مورد اهداف جاسوسی پکن را آشکار میکند. این سند که سرویس امنیت فدرال روسیه (F.S.B) تهیه کرده، حاکی از آن است که به‌رغم روابط راهبردی فزاینده میان دو کشور، چین تهدیدی فوری و جدی برای امنیت ملی روسیه تلقی می‌شود.
این سند هشت‌صفحه‌ای را که تاریخ ندارد اما به نظر می‌رسد اواخر سال ۲۰۲۳ یا اوایل سال ۲۰۲۴ نوشته شده باشد، گروه سایبری آرس لیکس (Ares Leaks) فاش کرده است و شش سازمان اطلاعاتی غربی اصالتش را تایید کرده‌اند. در این گزارش، ماموران ضدجاسوسی روس درباره فعالیت‌های اطلاعاتی چین هشدار داده‌اند و این رابطه یک نبرد پیچیده و پویای اطلاعاتی توصیف شده است.
شکافی پنهان زیر نقاب شراکت راهبردی
در حالی که ولادیمیر پوتین و شی جین‌پینگ بارها بر اتحاد فزاینده میان مسکو و پکن تاکید کرده‌اند، افاسبی در این سند محرمانه چین را «دشمن» می‌خواند و می‌گوید پکن در تلاش است با جذب دانشمندان ناراضی روس و نفوذ به حلقه‌های علمی و اقتصادی، به فناوری‌های حساس نظامی روسیه دست پیدا کند.
نگرانی عمده ماموران اطلاعاتی روسیه جاسوسی چین از عملیات نظامی در اوکراین است. به گفته آن‌ها، چین که از زمان جنگ کوتاه این کشور با ویتنام در سال ۱۹۷۹ تجربه جنگی نداشته، در تلاش است تا از طریق مطالعه روش‌های جنگی روسیه در اوکراین، برای مقابله با سلاح‌های غربی و درگیری‌های احتمالی در تایوان یا دریای جنوبی چین آماده شود.
این سند همچنین هشدار می‌دهد که چین با استفاده از شرکت‌های معدنی، مراکز تحقیقاتی و دانشگاه‌ها در حال جاسوسی از پروژه‌های روسیه در قطب شمال است و برخی دانشگاهیان چینی در تلاش‌اند با ارائه روایت‌هایی از حضور تاریخی اقوام چینی در شرق دور روسیه، زمینه‌سازی برای طرح ادعاهای ارضی آینده، از جمله در مورد ولادی‌وستوک، را فراهم کنند.
مقابله در پس سکوت سیاسی
در این یادداشت آمده است که ماموران افاسبی موظف‌اند ضمن پیشگیری از انتقال اطلاعات حساس به چین، از ایجاد تنش در روابط دو کشور نیز پرهیز کنند. آن‌ها باید شهروندان روس شاغل در نهادهای چینی را محرمانه در مورد خطرات سو‌ءاستفاده و سرقت اطلاعاتی آگاه کنند، بی‌آنکه چین را آشکارا دشمن بنامند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
سه روز پیش از آغاز جنگ اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، افاسبی پروژه‌ای موسوم به «حسن تفاهم‌ـ۴» (Entente-4) را برای مقابله با جاسوسی چین راه‌اندازی کرد. گرچه نام این برنامه اشاره‌ای طنزآمیز به دوستی مسکو و پکن دارد، هدف واقعی آن مهار نفوذ اطلاعاتی چین در بحبوحه تمرکز نظامی روسیه در غرب بوده است.
در همین راستا، جاسوسان روس مامور شده‌اند کاربران برنامه چینی وی‌چت را زیر نظر بگیرند و با استفاده از نرم‌افزارهای ویژه، داده‌های استخراج‌شده از تلفن‌های هوشمند را تحلیل کنند.
ردپای فزاینده چین در امور داخلی روسیه
سند مذکور مجموعه‌ای از اهداف اطلاعاتی چین در روسیه را تشریح میکند. پکن به‌ویژه به فناوری هوانوردی روسیه علاقه‌مند است و تمرکزش را روی متخصصان حوزه‌های آیرودینامیک، سامانه‌های کنترل پرواز و پروژه متوقف‌شده اکرانوپلان‌ــ نوعی شناور پرسرعت نظامی شوروی سابق‌ــ گذاشته است. چین به‌ویژه کسانی را هدف قرار داده است که از تعطیلی پروژه‌ها ناراضی‌اند یا با مشکلات مالی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
هنوز مشخص نیست که هدف چین از جذب این متخصصان همکاری علمی است یا بهره‌برداری اطلاعاتی. همچنین افاسبی مظنون است که چین در پی کسب تجربه از گروه واگنر‌ــ گروه مزدور روسی فعال در اوکراین و آفریقا‌ــ برای تحقق جاه‌طلبی‌های نظامی‌اش است.
پیوندهای اقتصادی راهبردی اما پرتنش
با وجود نگرانی‌ها از جاسوسی، سند افاسبی وابستگی روسیه به چین را تایید میکند. در پی تحریم‌های غرب و خروج شرکت‌های خارجی از روسیه، چین به بزرگ‌ترین خریدار نفت روسیه و تامین‌کننده اصلی فناوری‌های حیاتی مانند ریزتراشه‌ها و قطعات نظامی تبدیل شده است.
شرکت‌های چینی جای شرکت‌های غربی را گرفتند و اهداف مشترک دو کشور اکنون به حوزه‌هایی مانند اکتشاف‌های فضایی و تولیدات سینمایی گسترش یافته است. چین حتی پیشنهادهایی برای ایجاد زنجیره‌های تامین جدید و مشارکت‌های صنعتی-نظامی برای کمک به دور زدن تحریم‌ها ارائه کرده است. گرچه سند افاسبی تایید نمی‌کند که این پیشنهادها اجرایی شده‌اند، چین پهپادهایی در اختیار ارتش روسیه گذاشته است.
الکساندر گابویف، مدیر مرکز اوراسیا در بنیاد کارنگی، به تایمز گفت پوتین با وجود آگاهی از خطرات، شراکت با چین را برای بقای روسیه حیاتی می‌داند. او گفت: «پوتین معتقد است که می‌تواند بیشتر در آغوش چین فرو برود و این کار بدون خطر نیست، اما ارزشش را دارد.»
نفوذ نرم چین در آسیای مرکزی و قطب شمال
افاسبی هشدار داده که نفوذ چین به فراتر از مراکز سنتی قدرت گسترش یافته است. در آسیای مرکزی، پکن طبق آنچه سند راهبردی جدید خوانده، ازبکستان را به‌عنوان نقطه شروع برای افزایش قدرت نرم انتخاب کرده است. جزئیات اندک است، اما گفته می‌شود این ابتکار بر کمک‌رسانی بشردوستانه تمرکز دارد‌ــ حوزه‌ای که به‌طور سنتی تحت سلطه روسیه بوده است.
چین در قطب شمال نیز چین فرصت‌های راهبردی و اقتصادی می‌بیند. این کشور در قطب شمال که به‌دلیل تغییرات اقلیمی به مسیر مهمی برای تجارت آسیا‌ـ‌اروپا تبدیل شده، به‌دنبال مشارکت در زیرساخت‌های روسیه است. شرکت گازی نواتک روسیه پس از قطع همکاری با شرکت آمریکایی بیکر هیوز، به چین متوسل شده است تا پروژه‌هایش در قطب شمال را حفظ کند.
سند افاسبی نشان می‌دهد که عوامل اطلاعاتی چین در پوشش دانشگاه‌ها و شرکت‌های معدنی در پی جمع‌آوری اطلاعات درباره فعالیت روسیه برای توسعه قطب شمال‌اند، به‌ویژه در زمینه زیرساخت‌ها و مسیرهای کشتیرانی. بر اساس این سند، پکن بر این باور است که روسیه برای حفظ زیرساخت‌های فرسوده‌اش، ناگزیر به اتکای بیشتر به چین خواهد بود، چرا که شرکای غربی از همکاری کناره‌گیری کرده‌اند.
بازگشت حساسیت‌های ارضی
روسیه همچنین در مورد فعالیت‌های فرهنگی و تاریخی چین در شرق دور روسیه محتاط است. افاسبی اشاره میکند که پژوهشگران چینی در حال ترویج این ایده‌اند که بخش‌هایی از شرق روسیه روزگاری متعلق به تمدن‌های باستانی چین بوده‌اند. در یک نقشه رسمی چین که در سال ۲۰۲۳ منتشر شد، نام‌های سنتی چینی برای چند منطقه روسیه درج شده بود.
در پاسخ، افاسبی به مامورانش دستور داده بود تا این روایت‌های توسعه‌طلبانه را رصد و مختل و دسترسی پژوهشگران خارجی به بایگانی‌های روسیه را محدود کنند. همچنین از ممنوعیت ورود اتباع خارجی به‌عنوان ابزار فشار نام برده شده است.
موازنه‌ای حساس و شکننده
با وجود تمام نگرانی‌ها، افاسبی به‌روشنی تصریح میکند که حفظ حمایت چین اولویت دارد. این سند به ماموران هشدار می‌دهد باید میان نظارت و اقدام‌های حفاظتی، و حفظ روابط دیپلماتیک تعادل برقرار کنند، و پیش از هرگونه اقدام حساس، باید تایید مقام‌های عالی‌رتبه دستگاه امنیتی روسیه را دریافت کنند.
با این حال، پل کولب، پژوهشگر ارشد در دانشگاه هاروارد در حوزه علوم و امور بین‌الملل و مقام پیشین سازمان سی‌آی‌ای، می‌گوید: «لازم نیست در افکار مقام‌های نظامی یا اطلاعاتی روسیه خیلی عمیق شوید تا به بی‌اعتمادی شدیدشان به چین پی ببرید. در بلندمدت، چین با وجود شراکت بی‌حد‌و‌مرز و سودمندی ظاهری، تهدیدی بالقوه محسوب می‌شود.»
