رژیم طالبان از زمان بازگشت به قدرت، برای تولید محتوا، از جمله چاپ و توزیع کتاب، قوانینی سختگیرانه وضع کرده که باعث فروپاشی صنعت چاپ و نشر در افغانستان شده‌اند.
ناشران و فعالان صنعت چاپ و نشر در افغانستان به ایندیپندنت فارسی گفتند که طالبان برای چاپ و فروش کتاب دستوالعمل مشخص و روشنی ارائه نکرده‌اند و تنها بر سه اصل کلی تاکید دارند که بر اساس آن، هیچ کتابی نباید با «ارزش‌های اسلامی»، «ارزش‌های افغانی» و «سیاست‌های امارت اسلامی» در تضاد باشد. با این حال درباره این سه اصل توضیحی نداده‌اند و این باعث شده است که قوانین و دستورهای طالبان در زمینه سانسور کتاب برای ناشران به نوعی مبهم و غیرقابل پیش‌بینی باشد و هر روز هم به فهرست کتاب‌های ممنوعه افزوده شود.
در چارچوب وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان، سه کمیسیون در بخش‌های ارزیابی کتاب، بررسی رسانه‌ها و بررسی بیلبوردها و پیام‌های بازرگانی فعالیت می‌کنند. در هر یک از این کمیسیون‌ها حدود ۱۰ نفر از نهادهای مختلف، از جمله اداره استخبارات و کارشناسان دینی، عضویت دارند. بر اساس اطلاعات منتشرشده در وب‌سایت وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان، کمیسیون ارزیابی کتاب ۱۳ عضو از سازمان مختلف، از جمله اداره استخبارات، دارد و این افراد موظف‌اند محتوای هر کتابی را که قرار است منتشر شود، پیش از ارسال به چاپخانه، بررسی کنند و در مورد تایید یا رد آن نظر دهند.
وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان برای تایید محتوای یک کتاب و صدور مجوز چاپ، سه مورد ارزش‌های اسلامی، ارزش‌های افغانی و سیاست امارت اسلامی را مدنظر قرار می‌دهد؛ آنچه برای ناشران گیج‌کننده است، زیرا هر واژه یا جمله‌ای را می‌توان مخالف این سه اصل تلقی کرد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
یک ناشر کتاب در کابل که دست‌کم از ۲۰ سال پیش فعالیت می‌کند، به شرط محفوظ ماندن نامش به ایندیپندنت فارسی گفت که طالبان دستورالعمل و قواعد مشخصی در مورد کتاب ندارند و همین امر موجب سردرگمی ناشران و مالکان کتابفروشی‌ها شده است. او گفت: «اینجا قانون جنگل حاکم است، هر روز هر فرمانده و مقام طالبان یک فرمان و دستور جدید به ما می‌دهد و نمی‌دانیم به کدام یک باید عمل کنیم.»
به گفته این ناشر، هیئت‌های طالبان هر هفته یک یا دو بار به بازار کتاب سرکشی می‌کنند و هر کتابی را که عنوان، عکس یا نویسنده‌اش موردتایید طالبان نباشد، به فهرست کتاب‌های ممنوعه اضافه می‌کنند.
این ناشر می‌افزاید شرکت‌های چاپ و نشر کتاب افغانستان که تا اوایل ۲۰۲۱ هر یک حدود ۱۰۰ نفر کارمند داشتند، اکنون با کمتر از پنج نیرو کار می‌کنند. از طرفی دیگر هیچ کتابی که در ایران یا سایر کشورها چاپ شده باشد، اجازه ورود به افغانستان ندارد و واردکنندگان باید برای هر عنوان، به صورت جداگانه از کمیسیون ارزیابی طالبان مجوز بگیرند. کتابی هم که تصویر موجودات زنده از جمله انسان یا حیوان، داشته باشد، اجازه چاپ ندارد.
به گفته این ناشر افغان، از زمان بازگشت طالبان به قدرت، شماری از ناشران و کتاب‌فروش‌ها نیز به اتهام چاپ و فروش کتاب‌های مغایر با قوانین طالبان بازداشت، زندانی و شکنجه شده‌اند.
برخورد طالبان با کتاب‌های قبلا منتشرشده
ضبط کتاب‌ها در گمرک‌ها و مرزهای افغانستان، چه در زمان ورود و چه در زمان خروج، از دیگر اقدام‌های طالبان در راستای سانسور کتاب است. بازرسی کتابفروشی‌ها و بررسی همه کتاب‌های موجود در کتابخانه نهادهای دولتی، دانشگاه‌ها، مدارس و سایر نهادها نیز از جمله فعالیت‌های اعضای کمیسیون بررسی کتاب است که در چارچوب وزارت اطلاعات و فرهنگ فعالیت می‌کنند.
افزون بر این، ماموران امر به معروف و نهی از منکر طالبان نیز با ورود به کتابخانه‌ها و فروشگاه‌های کتاب، محتوای کتاب‌ها را بررسی می‌کنند. معیار این افراد برای ضبط کتاب‌ها همان سه اصلی است که برای صدور جواز انتشار در نظر گرفته شده‌اند. در روند ارزیابی کتابخانه‌ها طی چهار سال گذشته، هزاران جلد کتاب به دلیل مغایرت با این سه اصل ضبط و نابود شده‌اند.
در دسامبر ۲۰۲۴، ناشران در افغانستان فهرستی از کتاب‌های ممنوعه دریافت کردند و به آن‌ها هشدار داده شد که حق فروش این کتاب‌ها را ندارند و در صورت کشف آن‌ها، مجازات خواهند شد. در این فهرست انواع کتاب‌های تاریخی، فلسفی، ادبی، دینی، هنری و با موضوع زنان و حقوق بشر دیده می‌شد. بخشی از این کتاب‌ها از زبان‌های دیگر به فارسی و پشتو ترجمه شده‌اند و برخی را هم نویسندگان افغان به زبان‌های محلی نگاشته‌اند. بیشتر این کتاب‌ها به دلیل «مخالفت با منافع ملی» و «مشکلات عقیدتی» ممنوع شده‌اند.
طالبان مفاهیمی مانند «ارزش‌های اسلامی»، «فرهنگ ملی»، «نظام»، «خطمشی»، «عقیده» و «منافع ملی» را به صورت مبهم و بدون تعریف مشخص به‌عنوان مبنای ممنوعیت‌ها ذکر کرده‌اند و ممنوع‌سازی کتاب‌ها بیشتر از آنکه مبتنی بر ارزیابی‌های علمی و فرهنگی باشد، ابزاری برای تحکیم سلطه قومی و ایدئولوژیک طالبان است.
بخش بزرگی از کتاب‌های ممنوعه، آثاری در زمینه نواندیشی دینی، فلسفه، تاریخ، جامعه‌شناسی، انسان‌شناسی، سیاست، دین‌پژوهی و خاطرات انتقادی‌اند. در حالی که طالبان در تلاش‌اند تا خوانش‌های نو از دین، تحلیل‌های علمی درباره ساختارهای اجتماعی و سیاسی و روایت‌های متفاوت درباره تاریخ معاصر افغانستان را از دسترس عموم دور نگه دارند تا قرائت بنیادگرایانه و انحصاری خود از اسلام و تاریخ افغانستان را راحت‌تر به مردم دیکته کنند.
عزت‌الله زواب، نویسنده شناخته‌شده پشتو زبان اهل شرق افغانستان، که چهار ماه در زندان طالبان بود و آثارش ممنوع شده‌اند، به ایندیپندنت فارسی گفت که افزون بر ممنوعیت کتاب‌ها و بازداشت خود او، مجله‌ای هم که او سردبیرش بود و «مینه» نام داشت که در فارسی به معنای عشق یا محبت است، اجازه انتشار نیافت. وقتی از او پرسیدم طالبان برای این ممنوعیت چه دلیلی ارائه کردند، پاسخ داد که تنها گفتند این مجله «برخلاف منافع ملی» است.
پیش از اوت ۲۰۲۱ و بازگشت طالبان، در افغانستان هیچ‌گونه محدودیت یا سانسوری بر نشر کتاب وجود نداشت. حتی برخی ناشران ایرانی برای چاپ کتاب‌هایی که در ایران ممنوع بودند، به کابل می‌آمدند و بین سال ۲۰۰۱ تا اوت ۲۰۲۱ دوران شکوفایی عرصه نشر کتاب و آزادی بیان در افغانستان بود، اما همه آن دستاوردها یک‌شبه از میان رفتند و این کشور امروز، به یکی از تاریک‌ترین نقاط جهان از نظر آزادی چاپ و نشر تبدیل شده است.
