حدود سه سال پس از سزارین صحرایی «ایران»، یوزپلنگ ماده، و انتشار اخبار ضدونقیض درباره سلامتی و بارداری مجدد او، شواهد حاکی از آن است که یکی از معدود شانس‌های بقای یوز ایرانی احتمالا دیگر هیچ‌وقت باردار نمی‌شود.

سازمان حفاظت محیط‌زیست پس از ماه‌ها لاپوشانی حقیقت درباره سلامتی «ایران»، سرانجام اعلام کرد که نتایج سونوگرافی جدید این احتمال را که یوز ماده احتمالا دیگر امکان بارداری ندارد، تقویت کرد.

سعید یوسف‌پور، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان، با بیان اینکه سونوگرافی اخیر ایران با حضور پیتر کالدول، دامپزشک بین‌المللی، انجام شد، گفت که ضایعه‌هایی در رحم یوز ماده مشاهده شد که احتمال بارداری او را در آینده به حداقل می‌رساند. این مدیر دولتی همچنین اذعان کرد که به وجود آمدن این شرایط برای ایران قابل پیش‌بینی بود.

به گزارش روزنامه پیام ما، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست سمنان در ادامه مدعی شد که «وضعیت اسپرم فیروز در مرکز تکثیر در اسارت مطلوب است» و این یوز نر در حال آماده‌سازی برای جفت‌گیری با سه یوز ماده جوان است.

«ایران» سال ۱۴۰۰ در شرایط تحت اسارت و در پارک ملی توران با «فیروز» جفت‌گیری کرد و باردار شد. خبر بارداری «ایران» از آن‌ جهت مسرت‌بخش بود که شانس ادامه بقای یوز ایرانی را به‌شدت بالا می‌برد؛ به‌خصوص که نتایج سونوگرافی نشان داد این یوز ماده سه‌قلو باردار است.

اردیبهشت ۱۴۰۱ انتظارها برای تولد توله‌های ایران به پایان رسید، اما خبر سزارین صحرایی ایران دوستداران و کنشگران حیات‌ وحش را در بهت و نگرانی عمیق فرو برد. نگرانی‌ها و شگفتی‌ها وقتی بیشتر شد که مسئولان سازمان حفاظت محیط‌‌زیست پس از گذشت حدود پنج روز از زایمان ایران، از نر بودن توله‌ها خبر دادند؛ حال‌ آنکه پیش‌تر ادعای ماده بودن آن‌ها مطرح شده بود. دولتی‌ها درباره سزارین صحرایی ایران‌ هم مدعی شدند که یوزپلنگ ماده به دلیل شرایط فیزیکی، امکان زایمان طبیعی نداشت.

در سوی دیگر این ماجرا، متخصصان حیات‌ وحش و کارشناسان بودند که هشدار دادند ممکن است در اثر سزارین صحرایی، امکان بارداری ایران برای همیشه از بین برود؛ اما دولتی‌ها این موضوع را به‌تناوب رد کردند.

پیروز و برادرهایش که ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۱ به دنیا آمدند، از همان لحظه‌های اول از شیر مادر محروم شدند؛ زیرا تماس دست انسان با توله‌ها هنگام سزارین موجب شد ایران فرزندانش را پس بزند و از شیر دادن به آن‌ها خودداری کند. این یوزپلنگ ماده خود نیز بیمار و رنجور بود. دو برادر پیروز همان ابتدا جان باختند. خود او نیز که به نماد امید ایرانیان برای تاب‌آوری تبدیل شده بود، پس از ماه‌ها دست‌وپنجه‌ نرم کردن با مرگ، در اسفند ۱۴۰۱ جان باخت.

در همان روزهایی که اخبار مربوط به مرگ پیروز منتشر شد، درباره بارداری مجدد ایران نیز خبرهایی بیرون آمد و علی سلاجقه، رئیس وقت سازمان حفاظت محیط‌‌زیست، دهم اسفند ۱۴۰۱، پس از مرگ پیروز، ادعای بارداری مجدد «ایران» را مطرح کرد.

طبق پیش‌بینی‌ها، قرار بود یوزپلنگ ماده در سالروز تولد پیروز و برادرهایش بار دیگر زایمان کند، اما در کمال تعجب، خبر رسید که ایران اصلا باردار نیست. این خبر را پیام محبی، رئیس بیمارستان‌ دامپزشکی تهران، به نقل از پیتر کالدول، دامپزشک آفریقایی، اعلام کرد و گفت: «بر اساس شواهد و قرائنی که به دستمان رسیده، کالدول ایران را سونوگرافی و اعلام کرده است که این یوزپلنگ باردار نیست.»

پس از اعلام این خبر، مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات‌ وحش سازمان حفاظت محیط‌‌زیست، نیز در گفتگو با خبرگزاری ایسنا، باردار نبودن ایران را تایید کرد و مدعی شد که سازمان حفاظت محیط‌‌زیست در هیچ مرحله‌ای، خبر رسمی مبنی بر قطعیت بارداری این یوز ماده منتشر نکرده است. او همچنین مدعی شد که باردار نشدن ایران پس از جفت‌گیری به دلیل سزارین نیست و جای نگرانی وجود ندارد.

با وجود ادعای این مقام دولتی، نگرانی‌ها درباره سرنوشت و سلامتی «ایران» افزایش یافت. به‌خصوص که پنهان‌کاری و لاپوشانی دولتی‌ها گمانه‌زنی‌ها را درباره وضعیت یوز ماده تقویت کرده بود.

ناتوانی «ایران» از بارداری مجدد به معنای این است که یوزپلنگ آسیایی، به پرتگاه انقراض نزدیک‌تر می‌شود. زیرا شمار یوزپلنگ‌های موجود معدود است و همین تعداد اندک نیز به دلیل ناکارآمدی حکومت، پیاپی در معرض خطر قرار دارند. داده‌های آماری سازمان حفاظت محیط‌‌زیست نشان می‌دهد که در حدود یک دهه گذشته، بیش از ۱۰ یوز در جاده سمنان و ۲۰ یوز در کل جاده‌های ایران در اثر تصادف رانندگی جان باخته‌اند.

پیش‌تر مرتضی پورمیرزای، مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی، با انتقاد از وضعیت گونه‌های در معرض انقراض در شرایط اسارت، گفته بود: «در این سال‌ها کوشکی و دلبر از دست رفتند، فیروز از طبیعت زنده‌گیری شد و مدام می‌گویند ایران سالم است، اما هیچ مستنداتی برای صحبت‌هایشان ارائه نمی‌دهند و توله‌های ایران هم آن سرنوشت را پیدا کردند.»

به گفته این کنشگر حیات وحش، مقام‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست باید بگویند چرا تکثیر در شرایط اسارت و نیمه‌اسارت که در دنیا بارها جواب داده، در ایران با چنین شرایطی روبرو است.

به‌رغم اینکه دولتی‌ها ادعای «مطلوب» بودن وضعیت «فیروز» را مطرح می‌کنند، فعالان و کارشناسان حیات وحش می‌گویند که یوز نر هم با وضعیت ایده‌آل فاصله بسیار دارد.

حمید ظهرابی، معاون سازمان محیط‌زیست، اوایل فروردین‌ماه، اذعان کرد که سرعت تخریب زیستگاه‌های یوزپلنگ آسیایی از سرعت اقدام‌های دولت برای حفاظت آن بیشتر است و چنانچه برنامه نجات این گونه در معرض خطر تامین اعتبار و اجرا نشود، انقراض آن قطعی خواهد بود. بر اساس گزارش باقر نظامی بلوچی، مدیر پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، تنها حدود ۲۰ درصد از توله‌هایی که از سال ۱۳۹۵ تاکنون متولد شدند، زنده مانده‌اند و مابقی جان‌ باخته‌اند.