از اواسط تابستان گذشته تاکنون، شمار آوارگان سوری که به لبنان پناه می‌برند، در حال افزایش است. خطری که این موج جدید و بزرگ مهاجرت متوجه لبنان می‌کند، این است که در چند ماه گذشته حدود پنج تا ۱۰ هزار آواره سوری با کمک مافیای قاچاق سوری‌ــ‌‌لبنانی از طریق گذرگاه‌های غیرقانونی وارد لبنان شده‌اند؛ در حالی که نیروهای امنیتی سوریه و لبنان برای به‌ دست گرفتن کنترل مناطق مرزی بین دو کشور به‌ویژه منطقه بقاع در شمال لبنان تلاش بسیاری انجام می‌دهند.

چالش بزرگ این است که وسعت مناطق مرزی، تعدد گذرگاه‌های غیرقانونی و قدرت روزافزون باندهای مافیایی وابسته به گروه‌های «محور مقاومت» در بقاع یا نیروهای سیاسی محلی در شمال لبنان باعث می‌شود مقام‌های لبنانی هرازگاه هشدار دهند که قادر نیستند با موج بزرگ مهاجرت غیرقانونی مقابله کنند. در این میان، نیروهای امنیتی و ارتش لبنان به‌رغم تلاش‌های بسیاری که انجام می‌دهند، تنها می‌توانند حدود ۱۰ درصد از کسانی را که به‌طور غیرقانونی و مخفیانه به لبنان منتقل می‌شوند، بازداشت کنند.

عامل دیگری که این روند را به یک تهدید واقعی تبدیل می‌کند، این است که دولت لبنان به‌ویژه نیروهای وابسته به محور مقاومت به رهبری «حزب‌الله» پیوسته اصرار دارند که برای حل مشکلات دوجانبه از جمله خطر مهاجرت غیرقانونی و گسترده به لبنان باید با رژیم دمشق تعامل کنند و برای عادی‌سازی روابط میان دو کشور گام‌های بلندی برداشته شود.

در همین حال، برخی محافل رسمی امنیتی لبنان می‌گویند شمار آوارگان سوری در لبنان از دو میلیون و ۲۰۰ هزار نفر فراتر رفته است که حدود یک میلیون نفر آن‌ها تنها در دو سال اخیر یعنی پس از کاهش حوادث امنیتی در سوریه و برقراری امنیت در بخش وسیعی از مناطق تحت کنترل رژیم سوریه، وارد لبنان شده‌اند. علاوه بر این حدود ۲۵۰ هزار پناهنده سوری هم اخیرا به‌طور بسیار سازماندهی‌شده وارد لبنان شده‌اند؛ زیرا توقف درگیری‌ در سوریه چالش‌های امنیتی را کاهش داده و به آسانی تردد در این کشور منجر شده است.

جالب اینجا است که پس از گشایش در روابط کشورهای عربی با دمشق، بازگشت سوریه به اتحادیه عرب و ارائه رویکرد عربی تحت عنوان «گام در برابر گام» که کلید همگرایی کامل و عادی‌سازی روابط با رژیم دمشق تلقی می‌شود، شمار شهروندان سوری که وارد لبنان می‌شوند، به‌شدت افزایش یافته است. این رویکرد که ملک عبدالله دوم، پادشاه اردن، آن را ارائه کرد، پیش‌شرطی برای بازگشت سوریه به اتحادیه عرب بود؛ نه اینکه دمشق بخواهد اجرای مطالبات از آن را به آینده موکول کند.

البته پیش‌بینی حل بحران پناهجویان سوری در کشورهای همسایه به‌ویژه در لبنان و اردن بخش مهمی از این رویکرد است؛ اما آنچه اتفاق افتاد، دقیقا برعکس انتظار همگان بود، زیرا با مطرح شدن این راهبرد، شماری زیادی از شهروندان سوریه از طریق مرزهای آزاد لبنان وارد آن کشور شدند، اما اردن که مناطق مرزی‌اش را تحت کنترل دارد، مانع ورود گسترده پناهندگان سوری شد.

امروز پس از گذشت حدود پنج ماه از آغاز گشایش در روابط جهان عرب با سوریه، می‌توان گفت افزایش شدید شمار پناهندگان سوری در لبنان به تهدیدی بزرگی تبدیل شده و آینده این کشور را با خطری جدی مواجه کرده است. حزب‌الله و سایر گروه‌های محلی که کنترل نوار مرز و منطقه بقاع در شمال لبنان را در دست دارند، با همدستی رهبران گروه‌های سیاسی ذی‌نفع نمی‌گذارند لبنان مرزهایش را به‌طور جدی کنترل کند. افزون بر آن، نیروهای امنیتی و ارتش لبنان توانایی مقابله با بحران پناهندگان و عملیات روزافزون نفوذ به مرزهای این کشور را ندارند.

شاید بتوان گذرگاه‌های قانونی لبنان را به‌گونه‌ای تحت کنترل آورد، اما کنترل ۱۴۰ گذرگاه غیرقانونی بین لبنان و سوریه عملا ناممکن است، به‌ويژه تا زمانی که رژیم دمشق، مافیای سوریه، جناح‌های سیاسی لبنان و شبه‌نظامیان آن به همکاری و مشارکت خود ادامه دهند. مهم‌ترین خطری که افزایش شمار پناهندگان سوری به دنبال دارد، این است که این پناهندگان در سراسر لبنان، از جمله در روستاها، شهرک‌ها، شهرها و زمین‌های باز مانند بقاع غربی و شمالی نزدیک مرز پخش شده‌اند و در بسیاری از محافل مردمی لبنان این صحبت مطرح می‌شود که ممکن وضعیت کنونی به درگیری‌های خیابانی خونین بین لبنانی‌ها و آوارگان سوری‌ منجر شود. این در حالی است که چندی قبل، جوزف عون، فرمانده ارتش لبنان، بحران پناهندگان سوری را تهدیدی وجودی برای لبنان توصیف کرد.

البته این وضعیت ناهنجار و چالش‌برانگیز که از احتمال وقوع یک بحران بزرگ خبر می‌دهد، فراتر از آن است که لبنان بتواند با آن مقابله کند.

برگرفته ازروزنامه النهار العربی