حدود یک‌سال و نیم از حکومت طالبان بر افغانستان می‌گذرد، اما در این مدت دریافت گذرنامه برای شهروندان دشوار و حتی غیر‌ممکن بوده است. منابع آگاه به ایندیپندنت فارسی می‌گویند که اداره گذرنامه طالبان، توزیع گذرنامه را تنها به اعضای طالبان، دلالان و بیماران محدود کرده است.

گذرنامه افغانستان به‌دلیل امتیاز سفر بدون ویزا به کمترین کشورها، از پایین‌ترین اعتبار در سطح جهان برخوردار است، اما تقاضا برای دریافت آن در بازار سیاه زیاد است.

طالبان ادعا می‌کنند که به‌دلیل مشکلات فنی توزیع گذرنامه را متوقف کرده‌اند. اداره گذرنامه طالبان ۲۰ ژانویه اعلام کرد که خبر فعالیت دوباره این اداره حقیقت ندارد.

این نهاد در صفحه توییترش نوشت: «پس از حل مشکلات فنی توزیع گذرنامه دوباره آغاز می‌شود.»

محمد، نام مستعار یکی از دلالان گذرنامه در کابل، پایتخت افغانستان است. او به ایندیپندنت فارسی می‌گوید که کمتر از ۱۰ روز می‌تواند از اداره گذرنامه طالبان گذرنامه بگیرد و قیمت هر جلد گذرنامه بین ۲۵۰۰ الی ۳۰۰۰ دلار است.

او می‌افزاید: «من با کمتر از ۲۵۰۰ دلار آمریکایی نمی‌توانم پاسپورت [گذرنامه] بگیرم. این پول تنها به جیب من نمی‌رود و پول تقسیم می‌شود. با آمدن طالبان گرفتن پاسپورت خیلی سخت شده است.»

او می‌گوید کسانی که قصد دریافت گذرنامه از طریق دلالان را دارند، باید به اداره مرکزی این اداره در کابل مراجعه کنند، چون خدمات شعبات توزیع گذرنامه در استان‌ها متوقف شده است. او جزئیات بیشتری از چگونگی دریافت گذرنامه ارائه نمی‌کند.

توزیع گذرنامه‌های جعلی در افغانستان نیز جریان دارد و شماری از متقاضیان دریافت گذرنامه طعمه جاعلان می‌شوند و با بهای زیاد آن را خریداری می‌کنند.

یکی از منابع آگاه به ایندیپندنت فارسی می‌گوید که برای شهروندان تشخیص گذرنامه جعلی و اصلی بسیار دشوار است و هنگامی که گذرنامه را دستگاه‌های کامپیوتری بررسی کنند، جعلی بودنش مشخص می‌شود.

این منبع می‌افزاید: «اگر کسی بخواهد با گذرنامه‌ جعلی از فرودگاه‌های افغانستان خارج شود، نیروهای طالبان او را شناسایی و بازداشت خواهند کرد. شمار زیادی از افراد با پرداخت مبالغ هنگفت به دلالان، به‌جای گذرنامه اصلی، گذرنامه جعلی خریداری می‌کنند.»

فرزاد، نام مستعار یکی از کارمندان سابق یکی از رسانه‌های خصوصی در استان هرات در غرب افغانستان است. او به‌دلیل تهدید طالبان درخواست پناهندگی در آلمان داده بود و سه ماه است که این درخواست پذیرفته شده است.

فرزاد و همسرش از حکومت پیشین گذرنامه دریافت کرده بودند، اما کودک دو ساله‌شان گذرنامه نداشت و با تلاش زیاد در طول یک‌سال نتوانستند از حکومت طالبان برای کودکشان گذرنامه بگیرند.

او در صحبت با ایندیپندنت فارسی می‌گوید: «دلالان برای هر گذرنامه بیش از ۲۰۰۰ دلار آمریکایی می‌گیرند و من این‌قدر پول نداشتم و نتوانستم برای فرزندم گذرنامه بگیرم و از راه غیرقانونی وارد پاکستان شدم.»

او به سفارت آلمان در اسلام‌آباد مراجعه می‌کند و این سفارت به فرزندش گذرنامه خاکستری‌رنگ می‌دهد تا بتواند به آلمان سفر کند. او گفت: «ما منتظر سفر به پاکستان هستیم و امیدوارم که هر چه زودتر کار من انجام بشود و به آلمان بروم. من به‌دلیل سابقه فعالیت رسانه‌ نمی‌توانم در افغانستان زندگی کنم.»

در حکومت طالبان توزیع گذرنامه برای بیماران دشوارتر شده است. غلام رسول، یکی از ساکنان استان بادغیس در غرب افغانستان است. فرزند ۱۰ ساله او به بیماری سرطان خون مبتلا بود و مجبور شد برای دریافت گذرنامه به کابل مراجعه کند.

او پس از شرکت در چندین جلسه با مسئولان بهداشت و سلامت طالبان، توانست برای فرزندش گذرنامه برای درمان به پاکستان بگیرد. او گفت: «طالبان گذرنامه را به‌آسانی نمی‌دهند و دکترهای زیادی معاینات فرزند من را چک [بررسی] کردند و می‌خواستند که امر توزیع گذرنامه را ندهند، اما من با همسرم خیلی التماس و زاری کردیم تا دکترها راضی شدند که امر صدور گذرنامه برای ما بدهند.»

مقام‌های طالبان حکومت پیشین افغانستان را به «فساد» گسترده متهم ‌می‌‌کنند و ادعای مبارزه جدی با فساد را دارند، اما در‌مورد پرداخت مبالغ هنگفت برای دریافت گذرنامه سکوت اختیار کرده‌اند.

این در حالی است که بر اساس شاخص رتبه‌بندی فساد در جهان که سازمان شفافیت بین‌الملل هر سال منتشر می‌کند، افغانستان تحت سلطه طالبان در سال ۲۰۲۲ رتبه ۱۵۰ از میان ۱۸۰ کشور جهان را دارد. اما در این گزارش در‌مورد تغییراتی که باعث صعود رتبه افغانستان تحت حاکمیت طالبان در شاخص مبارزه با فساد شده، اشاره‌ای نکرده است.

نظام جمهوری افغانستان در سال ۲۰۲۱ رتبه ۱۷۴ فساد سازمان شفافیت بین‌الملل را کسب کرده بود.

شماری زیادی از شهروندان افغان که با کشورهای غربی همکاری می‌کردند و کسانی که جانشان در دوران حاکمیت طالبان در خطر است و درخواست پناهندگی‌شان پذیرفته شده، با اعمال محدودیت شدید بر توزیع گذرنامه مجبور شدند که از مسیرهای قاچاقی به کشورهای ایران و پاکستان سفر کنند. سفر قاچاقی دشوارهای زیادی دارد و حتی به قیمت جان متقاضیان این سفر تمام می‌‎شود.

شهروندان افغانستان می‌گویند که هیچ افق روشنی برای ازسرگیری فعالیت دوباره اداره‌ گذرنامه در کابل و استان‌ها وجود ندارد و طالبان نمی‌خواهند که توزیع گذرنامه را تسهیل کند تا مانع فساد و فعالیت دلالان شوند.