بيست‌ويكمين جلسه وزرای نفت اوپك پلاس در حالی به پایان رسید که در هفته‌های گذشته قیمت نفت در نوسان بود. بلافاصله پس از پایان این اجلاس، قیمت نفت برنت افزايش يافت و به نزديك ٨١ دلار رسيد. جمهوری اسلامی ایران نیز در این اجلاس حضور داشت؛ ولی با توجه به تداوم تحریم‌ها و کاهش تولید و صادرات نفت نتوانست حضور فعال و موثری در این اجلاس داشته باشد.

مولفه بسیار مهم در تاثیرگذاری بر آرای کشورهای عضو میزان ظرفیت تولید و صادرات نفت است و طبیعی است که عربستان و روسیه به‌عنوان اعضای اصلی اوپک پلاس، در تصمیم‌گیری این اجلاس مانند نشست‌های پیشین، بیشترین تاثیر را داشتند. هفته قبل و پیش از برگزاری این اجلاس، خبر کاهش واردات نفت چین از ایران و درخواست آمریکا از چین برای کاهش واردات نفت ایران در رسانه‌ها مطرح شده بود.

اجلاس بيست‌ويكم اوپک پلاس

در هفته‌های اخیر، تقاضا برای نفت بالا رفته بود و پیش‌بینی‌ها نشان می‌داد که قیمت نفت با توجه به میزان تقاضا، تا پایان سال افزایش خواهد یافت. روز اول اکتبر، محمد بارکیندو، دبیر کل اوپک، در گفت‌وگوی اختصاصی با روزنامه وال استریت ژورنال، با اشاره به افزایش تقاضا در سال‌های آینده، بر لزوم افزایش سرمایه‌گذاری در بخش نفت و گاز تاکید کرد. به گفته بارکیندو، مصرف‌کنندگان نفت باید خود را برای مواجهه با بحران انرژی بیشتری آماده کنند و جهان در صورت افزایش سرمایه‌گذاری در بخش توسعه میدان‌های نفت و گاز، می‌تواند با بحران انرژی مقابله کند. این در حالی است که آژانس بین‌المللی انرژی در گزارش ماه می، با اشاره به ضرورت توجه کشورها به برنامه کاهش میزان انتشار دی‌اکسید کربن در افق ۲۰۵۰، از ضرورت توقف سرمایه‌گذاری در بخش پروژه‌های نفتی خبر داده بود.

باید خاطرنشان کرد که در هفته‌های اخیر، کمبود سوخت در انگلستان مشکلات زیادی را برای شهروندان این کشور به وجود آورده است و پیش‌بینی می‌شود با توجه به مشکل تامین گاز طبیعی موردنیاز اروپا، ساکنان کشورهای اروپایی زمستان سختی پیش رو داشته باشند. در حال حاضر، با توجه به افزایش قیمت گاز طبیعی و ال‌ان‌جی، کشورهای اروپایی برای جبران کمبود گاز طبیعی و افزایش قیمت آن، به افزایش مصرف زغال‌سنگ در سبد انرژی خود روی آورده‌اند. هرچند افزایش مصرف زغال‌سنگ نه تنها افزایش آلودگی محیط زیست را سبب خواهد شد، بلکه با مفاد توافق‌نامه زیست محیطی پاریس و روند گذار انرژی در تضاد است.

افزایش تقاضا برای نفت و بحران انرژی

هشدار بارکیندو در مورد ضرورت سرمایه‌گذاری در بخش نفت و گاز در سال‌های آینده از جدی بودن بحران انرژی در کوتاه‌مدت خبر می‌دهد. در بیست‌ویکمین اجلاس اوپک پلاس، ۲۳ کشور عضو در مورد افزایش ۴۰۰ هزار بشکه‌ای تولید برای ماه نوامبر (آبان - آذر) به توافق رسیدند. درباره افزایش تدریجی ظرفیت تولید نفت در ماه‌های گذشته، بارها بحث شده است. کشورهای عمده تولیدکننده نفت با افزایش تدریجی تولید نفت با توجه میزان تقاضا در بازار موافق‌اند.

این تصمیم در حالی اتخاذ شد که بنا بر گزارش خبرگزاری رویترز و به نقل از یکی از منابع اوپک پلاس، اعضای این گروه از وقوع موج چهارم همه‌گیری کرونا نگران‌اند. باید خاطرنشان کرد که افزایش تولید، اختلاف بین عربستان و روسیه و همچنین شیوع ویروس کرونا در سال ۲۰۲۰ باعث شد تا برای اولین بار قیمت نفت منفی شود و برای مدت‌ها در بازار نفت توازن برقرار نشود.

اوپک پلاس در ماه ژوییه موافقت کرده بود که تولید خود را به میزان ۴۰۰ هزار بشکه در ماه حداقل تا آوریل ۲۰۲۲ افزایش دهد تا با این افزایش تدریجی تولید بتواند ۵.۸ میلیون بشکه کاهش ظرفیت تولید فعلی در روز را جبران کند. طبق چشم‌انداز اوپک که اخیرا منتشر شد، تا سال ۲۰۴۵، به ۱۱.۸ تریلیون دلار سرمایه‌گذاری نیاز است و این حجم سرمایه‌گذاری برای براوردن تقاضا در سال‌های آینده الزامی است. با توجه به براورد اوپک، پیش‌بینی می‌شود که باید سالانه به طور متوسط ۴۷۵ میلیارد دلار در بخش نفت و گاز سرمایه‌گذاری شود.

نگرانی آمریکا از افزایش قیمت نفت

افزایش قیمت نفت بر اقتصاد کشورهای عمده تولیدکننده نفت تاثیر مستقیمی دارد. تلاش همه روسای‌جمهوری آمریکا ایجاد ثبات در بازار نفت به نفع آمریکا است. افزایش قیمت نفت در آمریکا به معنای افزایش قیمت بنزین خواهد بود که همواره در این کشور، به معنی تهدید جدی امنیت انرژی بوده است. توجه و تمرکز دولت بایدن بر انرژی‌های تجدیدپذیر و روند گذار انرژی است اما این دولت هم تحولات بازار نفت را به‌دقت رصد می‌کند.

در هفته گذشته، یکی از دستیارهای ارشد رئیس‌جمهور آمریکا با محمدبن سلمان، ولیعهد سعودی در عربستان، در زمینه‌های مختلف دیدار کرد. افزایش احتمالی قیمت نفت محور مذاکرات بوده است. دستیار بایدن افزایش قیمت نفت را «نگران‌کننده» دانسته بود. در این بین، هند به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان انرژی، افزایش عرضه نفت را خواهان است.

برنامه عربستان برای افزایش تولید نفت

به گفته امین ناصر، مدیرعامل آرامکو، این شرکت در نظر دارد تا سال ۲۰۲۷ ظرفیت تولید خود را به ۱۳ میلیون بشکه در روز برساند. اینکه این شرکت توانایی افزایش این حجم تولید در شش سال آینده را داشته باشد، جای سوال است اما بدیهی است که حفظ سهم کنونی و تلاش برای افزایش سهم عربستان در بازار نفت اولویت اصلی این کشور است.

وضعیت مبهم  ایران

مذاکرات ایران و آمریکا درباره برنامه هسته‌ای و موشکی و در کل سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران فعلا پیشرفت خاصی نداشته است. شاید در ماه‌های آینده، با جدی‌تر شدن مذاکرات، شرایط برای امضای توافق‌ جدید فراهم شود. این در حالی است که با توجه به روی کار آمدن دولت رئیسی، هنوز تیم ‌مذاکره‌کننده و زمان  دقیق بازگشت به مذاکرات وین مشخص نشده است. روز دوشنبه، امیر عبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، از آمریکا خواست تا ۱۰ میلیارد دلار پول بلوکه‌شده ایران را به‌عنوان پیش‌شرط برای بازگشت به مذاکرات هسته‌ای آزاد کند.

جمهوری اسلامی ایران می‌تواند با توجه به دینامیک‌های بازار انرژی و نیاز مبرم صنعت نفت و گاز ایران به تکنولوژی و سرمایه‌گذاری خارجی، از این فرصت به بهترین نحو بهره گیرد و با امضای توافق‌نامه جدید، نفت ذخیره شده در تانکرهای خود را به‌تدریج روانه بازار کند.

اگر نگرانی‌ها در مورد موج جدید همه‌گیری کرونا رفع شود و تقاضا برای نفت در ماه‌های آینده افزایش یابد، طبیعی است که رقابت در بازار برای فروش نفت افزایش خواهد یافت. هر کشوری که دیپلماسی فعال‌تری در بعد انرژی به کار گیرد و در قبال مشتریان، سیاست خارجی موثرتری داشته باشد، شانس بیشتری برای حفظ و افزایش سهم خواهد داشت.

مولفه بسیار مهم در اوپک میزان تولید کشورها است. اگر جمهوری اسلامی ایران نقش فعال‌تر در اوپک می‌خواهد، این امر مستلزم رفع تحریم‌ها است. البته تحریم فقط بخشی از مشکلات عدیده صنعت نفت ایران است. جایگاه صادرات انرژی در سیاست خارجی هم به بازتعریف نیاز دارد. به‌کارگیری سیاست خارجی تنش‌زدا می‌تواند برخی از مشکلات کلیدی صنعت نفت ایران را حل کند. بازار نفت دینامیک‌های خاص خود را دارد و در غیاب ایران یا ونزوئلا، بقیه کشورهای عمده تولیدکننده نفت تا حد زیادی می‌توانند تقاضای بازار را براورده کنند.