طالبان و داعش هر دو گروه‌های اسلام‌گرای سنی افراطی‌اند که تشکیل حکومتی خودکامه تحت قانون شریعت را در سر می‌پرورانند و برای دستیابی به هدف خود حاضرند به خشونت هم متوسل شوند.

با این حال، این دو گروه در واقع با هم دشمن‌اند و از زمانی که داعش در سال ۲۰۱۵ در افغانستان، حکومت اسلامی ولایت خراسان را تشکیل داد، با یکدیگر جنگ‌هایی خونین داشته‌اند. در آن زمان داعش بنا داشت قدرت منطقه‌ای خود را فراتر عراق و سوریه (شام) توسعه دهد.

طالبان اولین بار در سال ۱۹۹۴ و در خلال جنگ‌های داخلی افغانستان به قدرت رسید و صفوف متعدد آن عمدتا از دانشجویان تشکیل شده بود و در واقع معنای همین کلمه به زبان پشتو (طالب) نام گروه بود. بسیاری از آنان از مجاهدین مقاومت بودند که در دهه ۱۹۸۰ میلادی علیه اشغال نظامی جماهیر شوروی مبارزه می‌کردند.

طالبان که در آغاز یک جنبش اسلامی بنیادگرایانه‌ دیوبندی (نام جنبشی اسلامی دارای عقیده اهل سنت که از هندوستان آغاز شد و در شمال پاکستان گسترش یافت) بود که در مناطق پشتوی شرق و جنوب افغانستان و شمال پاکستان ایجاد شد  و به رهبری ملا محمد عمر ابتدا ولایت هرات و بعد تا سپتامبر ۱۹۹۶، کل افغانستان را تسخیر کرد و با سرنگون کردن حکومت برهان‌الدین ربانی، امارت اسلامی افغانستان را بنیان نهاد و قندهار را پایتخت خود اعلام کرد.

حکومت ظالمانه طالبان که با قتل‌عام مخالفان، نپذیرفتن کمک‌های غذایی سازمان ملل برای شهروندان گرسنه این کشور و سرکوب زنان همراه بود، با حمله نیروهای ائتلاف به رهبری ایالات متحده در دسامبر ۲۰۰۱ که به انتقام حمله تروریستی القاعده به رهبری اسامه بن‌ لادن به برج‌های تجارت جهانی در شهر نیویورک صورت پذیرفت -حمله‌ای که به مرگ دو هزار و ۹۹۶ نفر و جراحت ۲۵ هزار تن منجرشد- به طور ناگهانی پایان یافت.

از آن زمان، مبارزان طالبان در قالب گروهی شورشی دوباره گردهم جمع شدند و همواره به مبارزه خود برای بازپس گیری افغانستان از نیروهای حافظ صلح ایالات متحده ادامه دادند.

در این میان، داعش را ابتدا ابومصعب الزرقاوی، مجاهد اردنی، در سال ۱۹۹۹ تاسیس کرد و بعد از عقب راندن نیروهای عراقی از شهرهای کلیدی غرب این کشور در سال ۲۰۱۴ شهرتی جهانی یافت و خود را خلافتی جهان‌شمول اعلام کرد و بعد بخش‌هایی از شرق سوریه را به اشغال خود درآورد تا آنکه در نهایت با دخالت نیروهای بین‌المللی در سال ۲۰۱۷ شهرهای موصل و رقه را کاملا واگذار کرد.

در ژانویه ۲۰۱۵، داعش حکومت اسلامی ولایت خراسان را در ولایت ننگرهار در شرق افغانستان تاسیس کرد و به طور فعال از فراریان ناراضی از طالبان نیرو جذب کرد؛ به ویژه افرادی که از ناکامی رهبران خود در میدان جنگ ناراضی بودند.

زیرمجموعه‌های آن‌ها چگونه با هم ارتباط دارند؟

تشکیل حکومت اسلامی ولایت خراسان باعث شد ملا اختر محمد منصور، رهبر طالبان، به ابوبکر بغدادی، همتای خود در داعش نامه‌ای بنویسد و از او بخواهد به استخدام نیروهای فراری از طالبان پایان دهد و استدلال کرد هر جنگی در افغانستان برای اهداف مشترک آن‌ها باید به رهبری و تحت لوای طالبان انجام شود. اما در ژوئن ۲۰۱۵ مبارزه‌ای بین این دو گروه در گرفت و بعد در نوامبر همان سال دو دسته مستقل از طالبان در ولایت زابل سر پیوستن یا نپیوستن به داعش با هم جنگ کردند.

در آوریل ۲۰۱۷، جنگ‌های بیشتری در گرفت؛ وقتی حکومت اسلامی ولایت خراسان سه پخش‌کننده مواد مخدر را بازداشت کرد که برای تامین منابع مالی طالبان در ولایت شمالی جوزجان تریاک می‌فروختند و بعد دوباره در مه ۲۰۱۷ وقتی ۲۲ شبه نظامی در درگیری‌های این دو گروه در مجاورت مرز ایران کشته شدند.

در تابستان بعد، طالبان حمله‌ای به راه انداخت تا داعش را از جوزجان بیرون کند. جنبش اسلامی ازبکستان هم به طالبان پیوست؛ چون داعش باعث شده بود هفت هزار نفر در این منطقه خانه و کاشانه خود را ترک کنند.

درگیری ماه ژوییه با شکست قابل توجه حکومت اسلامی ولایت خراسان به پایان رسید و این گروه در حملات خود طی سال آینده هم با موانعی مواجه شد تا آنکه در اواخر سال ۲۰۱۹ با حمله ایالات متحده و ارتش افغانستان تقریبا به طور کامل از بین رفت. البته شورای روابط خارجه تخمین می‌زند هنوز حدود دو هزار و ۲۰۰ عضو حکومت اسلامی ولایت خراسان در افغانستان فعال باشند.

در فوریه ۲۰۲۰، دولت دونالد ترامپ معاهده صلح مشکوک خود با طالبان را در دوحه قطر امضا کرد و این گروه تعهد داد سایر افراطیان اسلام‌گرا از جمله داعش را از افغانستان بیرون کند.

چرا حالا این سوال را می‌پرسیم؟

بعد از تسخیر کابل، پایتخت، به دست طالبان در روز یکشنبه ۱۵ اوت، افغانستان دوباره به آشوب کشیده شده است؛ پس از آنکه رئیس‌جمهور اشرف غنی کاخ ریاست‌جمهوری را ترک و به تاجیکستان فرار کرد، طالبان دوباره در این کشور تشکیل امارت اسلامی را اعلام کرده است.

عملیات طالبان به سرعت بعد از خروج سربازان آمریکایی از افغانستان در ماه گذشته که به دستور جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده انجام گرفت، شروع شد. خروج آن‌ها تقریبا ۲۰ سال بعد از آغاز عملیات نظامی ایالات متحده اتفاق افتاد که در دوران جنگ علیه تروریسم، دولت جرج دبلیو بوش در واکنش به حملات ۱۱ سپتامبر دقیقا همین گروه را از کابل خارج کرد.

بایدن گفت مصمم است مسئولیت حفاظت از افغانستان را به پنجمین فرمانده کل قوای ایالات متحده بعد از تکمیل دوران ریاست‌جمهوری خود در کاخ سفید محول نکند و به ارتش افغانستان که ایالات متحده در دو دهه گذشته حدود یک تریلیون دلار در آن سرمایه‌گذاری کرده است، اطمینان دارد که طالبان را به کنترل درخواهند آورد.

آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده، یکشنبه ۱۵ اوت، گفت: «واقعیت ماجرا این است که ما شاهد آنیم که ارتش افغانستان در دفاع از کشور خود ناتوان است و این اتفاق خیلی سریع‌تر از چیزی که انتظارش را داشتیم، رخ داد.»

در بحبوحه بحران جاری در کابل که فرار مردم به سمت فرودگاه‌ها را شاهد بودیم، موضوع نگران‌کننده صحنه فرار و آزاد شدن پنج هزار زندانی از زندان پل‌چرخی در پایگاه هوایی بگرام بود که تا همین اواخر در دست نیروهای آمریکایی قرار داشت و ظاهرا در میان آنان، مبارزانی از القاعده و داعش هم حضور داشتند.

لئون پانتا، وزیر دفاع سابق ایالات متحده، در گفت‌وگو با برنامه «همه چیز تحت نظر» رادیو ملی آمریکا در هفته گذشته، ارزیابی صریح خود از فاجعه در حال وقوع را ارائه داد: «طالبان تروریست است و از تروریست‌ها حمایت خواهد کرد. اگر آن‌ها کنترل افغانستان را به دست بگیرند، برای من تردیدی وجود ندارد که بهشتی امن را برای القاعده، داعش و کل تروریسم فراهم خواهند آورد و به نظرم این تهدیدی صریح علیه امنیت ملی ایالات متحده است.»