پس از تشدید جنگ و عقب‌نشینی نیروهای ارتش ملی لیبی به رهبری ژنرال خلیفه حفتر از غرب کشور و پرده برداری از "ابتکار عمل مصر" برای پایان دادن به بحران جنگ در لیبی، مسئله فدرالی شدن لیبی بار یگر مطرح شد و مطابق به طرح فدرالیسم که به عنوان آخرین گزینه برای حل بحران جنگ در لیبی به شمار می‌رود، سرزمین این کشور به سه منطقه "برقه"، "فزان" و "طرابلس" تقسیم می‌شود.

هرچند از زمان سقوط نظام سیاسی تمامیت‌خواه (توتالیتاریسم) معمر قذافی در سال ۲۰۱۱، شمار زیادی از ساکنان منطقه نفت‌خیز برقه در شرق لیبی خواستار ایجاد نظام فدرالی در کشور بودند، اما در این اواخر، این پیشنهاد بار دیگر در محافل سیاسی مطرح شده و بسیاری آن را به عنوان یگانه راه خروج از بن‌بست کنونی در کشور می‌دانند. البته طرح فدرالی شدن لیبی تنها در داخل کشور مطرح نشده بلکه این امر در خارج از کشور نیز هواخواهانی پیدا کرده و کارشناسان سیاسی در شماری از کشورها، گزینه فدرالی شدن لیبی را بهترین روش برای پایان دادن به بحران جنگ در لیبی تلقی می‌کنند. البته برخی از فعالان و کارشناسان سیاسی ابراز نگرانی می‌کنند که مطرح شدن بحث فدرالیسم می‌تواند خطر تجزیه لیبی را افزایش دهد.

شکی نیست که اعلام ابتکار عمل مصر در ششم ماه ژوئن گذشته، عامل دیگری برای مطرح شدن ایده فدرالیسم در لیبی پنداشته می‌شود، زیرا  بسیاری از ناظران عقیده دارند که فدرالیسم می‌تواند اختلافات تاریخی و پایان ناپذیر داخلی بر سر تقسیم قدرت و توزیع ثروت در لیبی را پایان دهد و اختیارات دولت‌های محلی را گسترش دهد. ابتکار عمل مصر برای حل بحران جنگ در لیبی، شامل نکاتی است که هواخواهان نظام فدرالی از مدت‌ها بدین سو به دنبال تحقق آن‌ها هستند، به ویژه این که ابتکار عمل مصر، تأکید بر لزوم توزیع عادلانه ثروت در لیبی دارد و ساکنان شرق این کشور که دو سوم نفت خام لیبی از سرزمین آن‌ها استخراج می‌شود، اصرار بیشتری بر تغییر نظام سیاسی کنونی دارند.

در همین حال، عقیله صالح، رئیس پارلمان لیبی در یک نشست خبری گفت: به نظر می‌رسد که جامعه جهانی خواسته‌های شهروندان ساکن منطقه برقه برای فدرالی شدن لیبی را درک کرده و به اهمیت این موضوع برای پایان دادن به بحران جنگ در لیبی پی برده است و از همین رو سعی می‌کند طرابلس را برای گام برداشتن به سوی این راهکار عملی وادار کند.

عقیله صالح افزود: بر اساس عمده‌ترین پیشنهاد مطرح شده که تا به حال نهایی نشده است، درآمدهای نفتی طوری توزیع خواهد شد که ۵۰ درصد آن برای منطقه پر جمعیت طرابلس، ۳۸ درصد آن برای منطقه نفت‌خیز برقه و ۱۲ درصد دیگر به مناطق جنوبی اختصاص داده شود، مشروط بر این‌که تطبیق این دستورالعمل تحت نظارت کامل سازمان ملل متحد صورت گیرد.

گفتنی است که هواخواهان فدرالی شدن لیبی که اغلب آن‌ها از شهروندان ساکن برقه هستند، طرح فدرالی شدن را تنها در داخل کشور مطرح نکرده بلکه سعی دارند برای اجرای این راهکار، تلاش‌های خود را در خارج از کشور به ویژه در ایالات متحده نیز آغاز کنند. در همین راستا و برای رسیدن به این هدف، هوادارن نظام فدرالی، نهاد ویژه‌ای را تأسیس کرده اند که هدف از آن، تلاش برای گسترش روابط میان منطقه برقه و ایالات متحده است.

در پیوند به این موضوع، خالد امشاظی، یکی از اعضای نهاد تازه تأسیس شده فوق‌الذکر که مقیم ایالات متحده است در صحبتی که با ایندیپندنت عربی داشت، گفت: آن‌ها سعی می‌کنند فعالیت‌های خود را در خارج از کشور افزایش دهند و از سازمان ملل متحد و سایر سازمان‌های بین‌المللی بخواهند توجه بیشتری به طرح ارائه شده از سوی ساکنان منطقه برقه در شرق لیبی معطوف بدارند تا اهداف مورد نظر برآورده شود. وی افزود: با توجه به آشفتگی‌های موجود در کشور، در حال حاضر، تشکیل کنفدراسیون، بهترین گزینه برای بیرون رفت از بحران کنونی است و هنگامی‌که کشور به ثبات و امنیت نسبی برسد و خطر تجزیه رفع شود، رهبران کشور می‌توانند در صدد تطبیق آن‌گونه نظام سیاسی شوند که مورد پذیرش کلیه‌ای شهروندان لیبی باشد و خواسته‌های همگان را  برآورده کند.

اما برخی دیگر از رهبران سیاسی و کارشناس امور بین‌المللی از جمله استفانی ویلیامز، فرستاده ویژه دبیر کل سازمان ملل متحد در لیبی هشدار می‌دهند که طرح فدرالی شدن لیبی، کشور را به سوی تجزیه و جنگ‌های داخلی بیشتر سوق می‌دهد. هنچنان، محمد الجارح، کارشناس امور سیاسی هشدار می‌دهد که اصرار به ایجاد نظامی سیاسی فدرالی، بحران جنگ را پیچیده‌تر می‌کند و لیبی را در آستانه تجزیه قرار می‌دهد و البته تجزیه شدن کشور کار آسانی نیست، زیرا مردم در هر گوشه و کنار کشور در اندیشه فزون‌خواهی می‌شوند و جنگ میان آن‌ها شدت می‌گیرد.

البته پافشاری برخی از گروه‌ها برای فدرالی شدن لیبی، در چند سال اخیر منجر به بروز چالش‌های بسیاری از جمله توقف صدور نفت شده و کشور را وارد بحران اقتصادی شدیدی کرده است، بنابر این، در صورت اصرار به فدرالی شدن، لیبی بیشتر از پیش در عمق بحران جنگ و آشفتگی فرو می‌رود، بدون این‌که آرمان فدرالی شدن به سرمنزل مقصود برسد.

قابل ذکر است که مردم لیبی در گذشته، نظام فدرالی را تجربه کرده اند، طوری‌که پس از استقلال این کشور در سال ۱۹۵۱، سرزمین لیبی که در آن زمان متشکل از ۳ کشور بود، نظام فدرالی داشت. البته سیستم فدرالی یادشده، دو سال پس از آن به وجود آمد که استان برقه در سال ۱۹۴۹، به عنوان یک کشور مستقل که رهبری آن را شاهزاده ادریس آل سنوسی در دست داشت، پا به عرصه وجود گذاشت. سپس، شاهزاده ادریس، سراسر لیبی را تحت تصرف خود درآورد و نظام فدرالی که در استان برقه حاکم بود را بر تمام سرزمین لیبی گسترش داد، اما پس از اکتشاف نفت و تحولات شگرف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، نظام فدرال لیبی در سال ۱۹۶۳ به سیستم دولت مرکزی تبدیل شد و با افزایش درآمدهای نفتی، لیبی که در گذشته به عنوان یکی از فقیرترین کشورهای جهان محسوب می‌شد، به شکوفایی اقتصادی قابل ملاحظه‌ای دست یافت.

در پیوند به این موضوع، محمد بزازه، یکی از فعالان جنبش فدرال در بنغازی، در صحبتی که با ایندیپندنت عربی داشت، گفت: پس از گذشت ۷۰ سال، امروز شرایط تشکیل نظام فدرال باردیگر در لیبی فراهم شده است اما شکی نیست که تغییر نظام سیاسی در کشور مستلزم توافق گروه‌های سیاسی و اجتماعی لیبی است. وی افزود: یگانه دشواری که در حال حاضر وجود دارد این است که از هنگام به قدرت رسیدن جناح‌های سیاسی وابسته به سازمان اخوان المسلمین در سال ۲۰۱۲، طرح نظام فدرالی از سوی جناح‌های حاکم رد می‌شود و هواداران دولت طرابلس، برای حفظ قدرت، طرح فدرالی شدن لیبی را به عنوان توطئه‌ای برای تجزیه کشور قلمداد می‌کنند تا مانع تحقق این آرمان دیرین ملت شوند. محمد بزازه در ادامه گفت: شکی نیست که وضعیت امروز لیبی با سال‌های گذشته که زمینه فدرالی شدن در آن وجود نداشت، تفاوت بسیاری کرده و اقدامات کنونی به هیچ صورتی نمی‌تواند قابل مقایسه با دوره پسا استقلال باشد.

https://www.independentarabia.com