اعلامیه مقامات عربستان سعودی مبنی بر این که امسال مراسم حج به زائران مقیم در منطقه محدود خواهد شد، با واکنش‌های متفاوتی رو‌به‌رو شده است.

برای بسیاری از مسلمانان معتقد، مناسک حج تجربه‌ای روحانی است. زیارت مکه سالیانه ۲.۵ میلیون نفر را در مراسم متعددی که یک هفته به طول می‌انجامد، گرد هم می‌آورد. محرومیت میلیون‌ها نفر از شرکت در این رویداد جای تاسف بسیار است. اما به عنوان پزشکی که در بیمارستان‌های نظام درمان عمومی بریتانیا در خط مقدم مبارزه با کرونا بوده‌ام و به شکل منظم عضو کادر پزشکی حج نیز بوده‌ام، نه تنها شاهد پیامدهای ویران‌گر کووید ۱۹ هستم بلکه می‌دانم که پس از مراسم حج شیوع ویروس کرونا چه فاجعه‌ای را می‌تواند رقم بزند.

به‌رغم این که توفیق آن را داشته‌ام که به شکل مرتب در مراسم حج شرکت کنم، باز هم مشتاقانه در انتظار مناسک سال آینده‌ام.

حج همواره یک تجربه لبریز از جذابیت روحانی، فرصتی برای ملاقات زائران از سراسر جهان، بر تن کردن ردای فروتنانه سفید و انجام مناسکی در فضایی مملو از اتحاد بوده است. اما مشکل همین‌جاست: با توجه به تعداد زائران از سراسر جهان، شانه‌به‌شانه یکدیگر در اماکنی بسته، به معنی آن است که حتی اگر یک زائر حامل ویروس کووید ۱۹ باشد، باید در انتظار فاجعه بود.

از آن گذشته، هرچند مناسک حج شادی‌آفرین و مفرح است اما بدون چالش هم نیست. برنامه سنگین و توان‌فرسا، خواب کم و فاصله نزدیک با تعداد کثیری زائر از سراسر جهان، طوفانی کامل برای شیوع عفونت‌های ویروسی است. «سرفه حج» یک بیماری عفونت دستگاه تنفسی ناشی از شیوع چندین ویروس از مناطق مختلف جهان است، و اگر نه چالشی دیگر برای حج بلکه خود یک پدیده بهداشتی قابل توجه است. اغلب ناچارم برای مبتلایان (به سرفه حج) چند دوز آنتی‌بیوتیک قوی و استراحت کامل تجویز کنم اما گاه این هم کافی نیست و بیمار مجبور به بستری در بیمارستان و اتصال به دستگاه تنفس مصنوعی می‌شود.

برای کادر درمانی مثل من، حج در شرایط عادی نیز اوقاتی شلوغ و پرکار است و هرچند مقامات عربستان تلاش‌هایی چشم‌گیر برای سازماندهی این تعداد زیاد از زائرین را به کار می‌برند اما این روی‌داد هم‌چنان بی‌نهایت چالش‌برانگیز است. انتظار برای رسیدن آمبولانس اغلب بیهوده است. بیش از یک‌بار ناچار شده‌ام برای رساندن بیمار به نزدیک‌ترین تسهیلات اورژانس از میان ده‌ها هزار زائر عبور کنم. مراکز اورژانس اغلب مملو از بیمار است، بسیاری از گروه‌ها تسهیلات درمانی نداشته و برای کمک به سالمندان و زائرانی که از بیماری‌های مزمن رنج می‌برند به خدمات درمانی محلی مراجعه می‌کنند. و البته جدا از جنبه روحانی مناسک حج، این رویدادی اجتماعی و فرصتی است برای آشنا شدن با دیگران و گذران وقت با برادران و خواهران هم‌کیش از سراسر جهان. وارد کردن ویروس کرونا به این سناریو از عقل سلیم به دور است.

به همین دلیل است که پس از گذراندن تقریبا یک دهه به عنوان پزشک داوطلب در مراقبت از گروه‌های ۱۵۰ نفره و حضور در اردوگاه‌های ۵۰ تا ۶۰ هزار نفره در شلوغ‌ترین ایام حج، برایم دردآور است که بگویم تصمیم محدود کردن حج امسال، تصمیم درستی بوده است.

برای ۲.۵ میلیون زائری که به مکه می‌روند، حج بیش از یک وظیفه مذهبی است؛ این تجربه‌ای سخت عاطفی، متعالی و متحول‌کننده و نماد اوج روحانیت دین است. متاسفانه امسال بسیاری از شرکت در مناسک حج محروم خواهند بود، اما در حال حاضر عربستان سعودی با ۱۶۱ هزار بیمار و ۱۳۰۰ مورد مرگ آماج یکی ازگسترده‌ترین امواج شیوع ویروس کرونا در خاورمیانه است. تصور شیوع جهانی ناشی از گشودن درهای کشور، غیرممکن است.

محدود کردن تعداد زائرین به دلایل تدارکاتی متعدد نیز منطقی است. حجم اقداماتی که برای سازماندهی حج صورت می‌گیرد، به هر حال چشم‌گیر است – به آن تدابیر حفاظتی علیه کووید ۱۹ را نیز اضافه کنید و می‌بینید حج سال ۲۰۲۰ تا چه حد دشوار خواهد بود. با توجه به این که زائرین از اقصاء نقاط جهان در مکه گرد می‌آیند، احتمال این که حج به صورت مرکز دیگری برای گسترش جهانی کووید ۱۹ قرار گیرد بسیار زیاد است. از طرفی این اقدام نوعی اهانت به مسلمانان و سایه افتادن بر روابط میان عربستان و کشورهایی است که برای مقابله با ویروس کرونا تاکنون اقدامات بسیار سخت‌گیرانه‌ای اعمال کرده‌اند.

در مجموع، به نظر می‌رسد محدود کردن تعداد زائران حج راه حلی قابل قبول برای همه طرفین است. و کلام آخر، یادآوری و اشتراک تعقل محمد پیامبر اسلام در این دوران دشوار به بسیاری از مسلمانان آرامش می‌بخشد: «اگر از وجود طاعون در سرزمینی خبردار شدید، وارد آن نشوید؛ اما اگر در سرزمینی که در آن هستید طاعون بروز کرد، از آن خارج نشوید.» هر چند خواست ۱۴۰۰ سال پیش پیامبر برای حج یک الویت است اما توصیه او برای ایمنی و سلامت هم به همان اندازه مهم است.