مسعود پزشکیان، رئيس‌جمهوری ایران، که برای شرکت در بیست‌و‌پنجمین نشست سازمان همکاری شانگهای به چین سفر کرده‌ است، روز یکشنبه در عکس گروهی سران کشورهای عضو این پیمان غایب بود. مدیرکل روابط عمومی دفتر پزشکیان، درباره غیبت او در عکس یادگاری سران که در ضیافت پیش از آغاز اجلاس شانگهای گرفته شد، گفت: «ما برای حضور در این عکس یادگاری قبل از آغاز اجلاس برنامه‌ای نداشتیم و با تاخیر رسیدیم.»

در همین حال، حسین صارمی، فعال رسانه‌ای حامی حکومت، در شبکه اجتماعی ایکس نوشت که علت غیبت مسعود پزشکیان در عکس گروهی رهبران کشورهای سازمان همکاری‌های شانگهای، پذیرایی با مشروبات الکلی در ضیافت قبل از عکس بود و پزشکیان «به دلیل رعایت شرع» با تاخیر به آنجا رفت و اضافه کرد: «نرفتن روسای‌جمهور به برنامه‌هایی با این شرایط پروتکل جمهوری اسلامی است.»

مهدی طباطبایی، معاون دفتر پزشکیان، هم در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «عکس گرفته شده مربوط به ضیافت غیررسمی و قبل از ورود هیئت ایرانی بود. پزشکیان با دست پر از چین باز خواهد گشت.»

مسعود پزشکیان پس از این غیبت در تصویر یادگاری نشست سال ۲۰۲۵ با سایر اعضای عضو پیمان، روز دوشنبه در حاشیه مراسم افتتاحیه نشست تیانجین، عکس گرفت.

اجلاس شانگهای نشست سالانه سازمان همکاری شانگهای است که رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان سال ۲۰۰۱ پایه‌گذاری کردند. در این اجلاس سران ۱۰ کشور عضو سازمان همکاری شانگهای، نمایندگان ۱۰ کشور ناظر و دبیرکل‌های چند سازمان بین‌المللی از جمله دبیرکل سازمان ملل حضور دارند. جمهوری اسلامی ایران که یکی از ۱۰ عضو دائم این سازمان است که دو سال پیش به سایر اعضا پیوست.

عبدالرضا رحمانی فضلی، سفیر جمهوری اسلامی در پکن، اعلام کرد که سفر پزشکیان چهار روزه خواهد بود. به گفته او، رئیس‌جمهوری ایران در رژه بزرگ چین به مناسبت هشتادمین سالگرد پیروزی این کشور در جنگ جهانی دوم هم حضور خواهد یافت و دیدارهایی دوجانبه‌ هم با برخی رهبران از جمله رئیس‌جمهوری روسیه دارد.

حضور پزشکیان در شانگهای در شرایطی است که دولت او با بحران اقتصادی، نارضایتی‌های مردمی گسترده، کمبود قابل‌توجه در حوزه‌های انرژی و آب و کاهش شدید ارزش پول ملی و فشار تحریم‌های غربی دست‌وپنجه نرم می‌کند. در چنین وضعیتی، دولت چهاردهم همچون دولت‌های پیش از خود، می‌کوشد با تکیه بر نهادهایی چون سازمان شانگهای و بریکس، نشان دهد که برای تعامل با جهان همچنان گزینه‌هایی دارد.

پزشکیان روز دوشنبه در سخنرانی خود در شانگهای، به حمله اسرائیل و آمریکا به تاسیسات هسته‌ای جمهوری اسلامی اشاره و بار دیگر آن را محکوم کرد. او در عین حال به سایر اعضای این پیمان پیشنهادهایی بر اساس سه محور ارائه کرد که از جمله آن‌ها استفاده از پول ملی در مبادلات و کاهش وابستگی به دلار، راه‌اندازی زیرساخت‌های دیجیتال مشترک و استفاده از رمزارزها و ایجاد صندوق سوآپ ارزی به منظور حمایت از کشورهایی بود که در معرض فشارهای تحریمی یا بحران‌های نقدینگی قرار دارند.

این پیشنهاد‌ها در شرایطی مطرح می‌شود که سه کشور فرانسه، بریتانیا و آلمان نامه مربوط به فعال کردن «مکانیسم ماشه» را به شورای امنیت سازمان ملل ارسال کرده‌اند؛ روندی که بازگرداندن تمامی تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه جمهوری اسلامی را در پی خواهد داشت.

سه کشور اروپایی عضو برجام تاکید کرده‌اند که این اقدام در واکنش به برنداشتن گام‌های مشخص از سوی جمهوری اسلامی در نشست اخیر ژنو صورت گرفته است و تاکید کرده‌اند که تعویق مکانیسم ماشه به ازسرگیری مذاکرات، پایبندی به تعهدات آژانس و رفع نگرانی‌ها درباره ذخایر اورانیوم غنی‌شده مشروط است.

در مقابل، امیرسعید ایروانی، نماینده دائم جمهوری اسلامی در سازمان ملل، اقدام سه کشور اروپایی درباره آغاز فرایند مکانیسم ماشه را «غیرقانونی و مردود» دانسته و گفته است که «ایران هرگز تحت تهدید یا اجبار مذاکره نخواهد کرد.»

برخی نمایندگان مجلس از جمله محمد کوثری، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی، هم خروج از پیمان منع اشاعه سلاح‌های هسته‌ای را وعده داده‌اند.

در تازه‌ترین اظهارنظر مرتبط با این موضوع، اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی، در گفتگوی اختصاصی با خبرگزاری شینهوای چین، مدعی شد: «سه کشور اروپایی از سال ۲۰۱۸ که ایالات متحده یک‌جانبه از برجام خارج شد، به تعهداتشان عمل نکرده‌اند. بنابراین، نمی‌توانند ادعا کنند که طبق برجام، برای توسل به سازوکار حل اختلافی که در برجام تعیین شده است، حق قانونی دارند.»

او همچنین با اظهار امیدواری از اینکه «چین و روسیه در برابر تصمیم سه کشور اروپایی مواضع مناسبی اتخاذ کنند»، گفت که به عقیده او، سازمان شانگهای هم باید در حمایت از جمهوری اسلامی، بیانیه‌ صادر کند.

روز یکشنبه، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، نیز گفت که پرونده هسته‌ای و مکانیسم ماشه در نشست سران سازمان همکاری شانگهای موردبحث قرار خواهد گرفت.

هم‌زمان با سفر مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری ایران، به چین برای شرکت در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای، علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، بار دیگر بر اهمیت عملیاتی‌ کردن «سند همکاری راهبردی ۲۵ ساله ایران و چین» تاکید کرد. او در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «ایران و چین با سابقه کهن تمدنی در دو سوی آسیا، قدرت تحول‌آفرینی در صحنه منطقه‌ای و جهانی را دارند. عملیاتی کردن تمامی ابعاد توافق راهبردی این راه را هموار می‌کند.»

 انتشار این پیام به زبان چینی نیز نشان داد که تهران می‌کوشد سفر پزشکیان و حضور او در این نشست را در چارچوب سیاست «نگاه به شرق» برجسته کند. تحلیلگران بر این باورند که نشست امسال شانگهای بیش از هر چیز نمایش اتحاد پکن و مسکو در برابر غرب خواهد بود و در همین چارچوب، برای جمهوری اسلامی نیز امکان گفتگو با رهبران چین و روسیه فرصتی حیاتی به شمار می‌رود تا از انزوای بین‌المللی خود بکاهد.

در ایران اما جز امید علی خامنه‌ای و برخی اطرافیان او برای همراه کردن چین و روسیه، نگاه‌ها به این دو کشور چندان مثبت نیست. صداهایی از درون نظام شنیده می‌شود که پکن و مسکو را شریک روزهای رونق و تماشاچی روزهای سختی می‌خوانند. حتی در مورد خیانت روس‌ها به جمهوری اسلامی و در اختیار گذاشتن اطلاعات محرمانه پدافندی به اسرائیل هم به شکل رسمی حرف زده می‌شود. پزشکیان اکنون با یک دستور کار روشن از سوی رهبر جمهوری اسلامی به چین رفته است: ما را نجات بدهید.