پس از حمله مرگبار به گردشگران هندی در منطقه پهلگام کشمیر که به کشته شدن ۲۶ نفر و زخمی شدن شماری دیگر انجامید، تنش‌ها میان پاکستان و هند افزایش یافت و عطاءالله تارر، وزیر فرهنگ پاکستان، روز چهارشنبه، از حمله نظامی پاکستان به هند طی ۲۴ تا ۳۶ ساعت آینده خبر داد.

نظامیان هند و پاکستان در یک هفته گذشته، چندین‌بار در خطوط مرزی در کشمیر تبادل آتش کرده‌اند، اما این درگیری‌ها هنوز به جنگی تمام‌عیار که باعث نگرانی کشورهای منطقه و جهان شده، کشیده نشده است.

عاصم منیر، رئیس ستاد ارتش پاکستان، روز چهارشنبه، از خطوط مرزی کشمیر با قلمرو تحت کنترل هند بازدید کرد و از آمادگی ارتش پاکستان برای مقابله با هرنوع تهدید خبر داد. 

بالا گرفتن تنش‌ها میان دو قدرت هسته‌ای جنوب آسیا که از نزدیک به هفت دهه پیش بر سر مسائل سرزمینی، مرزی و سیاسی با هم تنش و رقابت دارند، باعث شد برخی کارشناسان به مقایسه توانایی نظامی دو کشور متخاصم بپردازند.

با گذشت بیش از ۷۰ سال از تقسیم هند، رقابت نظامی میان دو کشور هند و پاکستان نه‌تنها پایان نیافت، بلکه با گذشت زمان، پیچیده‌تر و خطرناک‌تر هم شد و این دو قدرت اتمی جنوب آسیا در زمین، هوا، دریا و حتی در عرصه فناوری‌های نظامی نوین درگیر رقابتی همه‌جانبه‌اند. داده‌های جدید از وب‌سایت‌های نظامی معتبر نشان می‌دهد که هرچند هند در بیشتر شاخص‌ها دست بالا را دارد، پاکستان نیز با تمرکز بر راهبردهای خاص، سعی دارد توازن قدرت را برقرار نگه دارد.

بر اساس گزارش مجله آمریکایی گلوبال فایرپاور، هند در سال ۲۰۲۵، در جایگاه چهارم قدرت‌های نظامی جهان و پاکستان در رتبه نهم قرار دارد. این رتبه‌ها بر اساس شاخص ترکیبی قدرت شامل بودجه، تجهیزات، نیروی انسانی و آمادگی رزمی محاسبه شده‌اند.

جمعیت و بودجه نظامی

بر اساس گزارش آرمد فورس، هند با جمعیت یک میلیارد و ۳۷۵ میلیون و۵۸۶هزار نفر، ۷۵ میلیارد دلار بودجه نظامی دارد که حدود ۱.۹ درصد آن تولید ناخالص داخلی این کشور است. در مقابل بودجه نظامی پاکستان با جمعیت حدود ۲۴۳ میلیون نفر، ۱۰.۴  میلیارد دلار است که حدود ۴ درصد آن از تولید ناخالص داخلی تامین می‌شود.

با وجود بودجه کمتر پاکستان، سهم بودجه نظامی از تولید ناخالص داخلی آن دو برابر هند است که بیانگر اهمیت ارتش در ساختار حکمرانی پاکستان است.

مقایسه تعداد نیروهای نظامی این دو قدرت جنوب آسیا نشان می‌دهد که هند یک میلیون و ۴۷۵ هزار و ۷۵۰ نیروی فعال و یک میلیون و ۱۵۵ هزار نیروی ذخیره دارد. علاوه بر اینکه ۳۱۹ میلیون نفر نیروی دسترس بالقوه هم در اختیار دارد. منظور از نیروی در دسترس بالقوه افرادی‌اند که از نظر جسمی، سنی و قانونی توان پیوستن به نیروهای مسلح را دارند، حتی اگر در حال حاضر سرباز یا نظامی نباشند.

مجله‌های آرمد فورس و گلوبال فایرپاور در مورد نیروی نظامی پاکستان نوشتند که این کشور ۶۶۰ هزار نیروی فعال، ۵۵۰ هزار نیروی ذخیره و ۴۸ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر نیروی بالقوه در دسترس دارد. 

توان زرهی و نیروی زمینی

در زمینه توان زرهی و نیروهای زمینی، هند و پاکستان هر دو سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی داشته‌اند، اما هند در بیشتر شاخص‌ها، از نظر عددی برتری دارد. ارتش هند چهار هزار و ۲۱۵ تانک دارد که عمدتا مدل‌های تی‌ــ‌۹۰اس، تی‌ــ‌۷۲ و تانک بومی ارجان ام کی۱ هستند. افزون بر این، بیش از هشت هزار خودرو زرهی‌رزمی در اختیار دارد و ذخایر توپخانه‌‌ای آن شامل توپخانه‌های کششی، خودکششی و راکتی به حدود چهار هزار و ۳۰۰ قبضه می‌رسد.

در مقابل، پاکستان نیز ارتشی مکانیزه و مسلح و حدود دو هزار و ۸۰۰ تانک دارد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به تانک‌های الخالد، تی‌ــ‌۸۰ یودی، الضرار و تیپ ۵۹ اشاره کرد. پاکستان نزدیک به شش هزار خودرو زرهی و حدود چهار هزار و ۸۰۰ قبضه سلاح توپخانه‌ای دارد. نکته قابل‌توجه این است که پاکستان در تعداد توپخانه‌های راکتی از هند پیشی گرفته است و بیش از هزار و ۴۰۰ راکتی در اختیار دارد.

نیروی هوایی

بر اساس گزارش آرمد فورس، هند در حوزه نیروی هوایی به‌وضوح بر پاکستان برتری دارد. تعداد کل هواگردهای نظامی هند بیش از دو هزار و ۶۰۰ فروند شامل جنگنده‌های رهگیر، هواپیماهای چندمنظوره، هواپیماهای تهاجمی، هلی‌کوپترهای شناسایی و تهاجمی و هواپیماهای آموزشی و ترابری است. هند حدود ۱۰۱ جنگنده و بیش از ۴۰۰ هواپیمای چندمنظوره دارد. همچنین، شمار هلی‌کوپترهای نظامی هند به حدود یک هزار و ۱۹۴ می‌رسد، گرچه تعداد پهپادهای جنگی آن فقط ۱۲ عدد گزارش شده است.

در مقابل، پاکستان حدود ۱۵۰۰ هلی‌کوپتر نظامی دارد و از حدود ۶۰ جنگنده، ۳۱۴ هواپیمای چندمنظوره و ۳۶۱ هلی‌کوپتر بهره می‌برد. پاکستان از نظر پهپادهای تهاجمی در موقعیت بهتری نسبت به هند قرار دارد و حدود ۹۵ فروند پهپاد رزمی دارد. این تمرکز بر پهپادها نشان از جهت‌گیری متفاوت پاکستان در توسعه قدرت هوایی است.

نیروی دریایی

نیروی دریایی هند با حدود ۲۸۷ شناور جنگی یکی از قدرتمندترین نیروهای دریایی آسیا به‌شمار می‌رود. این مجموعه با دو ناو هواپیمابر، ۱۳ ناوشکن، ۱۴ ناوچه، ۱۸ کوروت و ۱۸ زیردریایی به هند امکان می‌دهد تا در آب‌های آزاد و اقیانوس هند حضور موثر و بازدارنده‌ داشته باشد.

در مقایسه، نیروی دریایی پاکستان کوچک‌تر و محدودتر است و مجموعا حدود ۱۰۰ شناور نظامی دارد. پاکستان ناو هواپیمابر و ناوشکن ندارد، اما ۹ ناوچه، ۹ کوروت و هشت زیردریایی دارد. نیروی دریایی پاکستان بیشتر بر حفاظت از سواحل، عملیات ضدزیرسطحی و تحرک در آب‌های محدود تمرکز دارد.

توانمندی‌های هسته‌ای

در میانه بحران و تنش در روابط پاکستان و هند، یکی از نگرانی‌های عمده مجهز بودن هر دو کشور به سلاح هسته‌ای است و درگیری گسترده میان دو قدرت هسته‌ای می‌تواند امنیت منطقه و جهان را به خطر بیندازد. هند با حدود ۱۵۰ کلاهک هسته‌ای، سیاست رسمی «عدم استفاده نخست» را در پیش گرفته است. به این معنا که کشور متعهد شده است در هیچ شرایطی آغازگر استفاده از سلاح هسته‌ای نباشد و تنها در پاسخ به حمله‌ هسته‌ای از این سلاح‌ها استفاده کند. هند از معدود کشورهایی دارای سلاح هسته‌ای است که این تعهد را پذیرفته است.

تعداد کلاهک‌های هسته‌ای پاکستان بین ۱۲۰ تا ۱۳۰ گزارش شده است. پاکستان برخلاف هند به سیاست عدم استفاده نخست تعهدی ندارد و رسما اعلام کرده که ممکن است در صورت تهدید جدی، حتی در مراحل ابتدایی درگیری نظامی، از سلاح هسته‌ای استفاده کند. البته کارشناسان نظامی پاکستان معتقدند که این کشور سیاست «عدم استفاده نخست» را اتخاذ نمی‌کند، زیرا توازن قوا به نفع هند است.

دو کشور هند و پاکستان هیچ‌یک عضو پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) نیستند و پاکستان پس از آزمایش‌های هسته‌ای هند در سال ۱۹۹۸، آزمایش‌های مشابهی انجام داد.

هرچند هند در بیشتر شاخص‌های نظامی از جمله بودجه، تجهیزات، نیروی انسانی، توان هوایی و دریایی و رتبه جهانی، برتری آشکار دارد، پاکستان با تکیه بر قدرت هسته‌ای، پهپادهای رزمی و توپخانه‌های دوربرد، راهبرد بازدارندگی خود را با موفقیت حفظ کرده است. 

در تنش‌های جاری که در حمله مرگبار شبه‌نظامیان موسوم به «جبهه مقاومت کشمیر» در قلمرو تحت کنترل هند آغاز شد، هنوز درگیری نظامی با ابعاد وسیع میان دو کشور رخ نداده است، اما با در نظر گرفتن قدرت نظامی دو کشور، گسترش تنش‌ها میان این دو کشور می‌تواند آثار گسترده‌ای بر امنیت جنوب آسیا و حتی فراتر از آن داشته باشد.