طبق سنت حاکم در جمهوری اسلامی که همواره در آستانه یک معامله با غرب، تندروها فریاد «وااسفا» سر می‌دهند تا در هیاهوی فضایی به ظاهر دو قطبی شده، عبور از یک پیچ دیگر نیز به سلامت انجام شود، در این روزها صدای مخالفت با مذاکره با آمریکا دوباره بلند شده است.

تجربه نشان داده که معمولا در جریان هجمه‌های طرفین علیه یکدیگر، پرده‌هایی خواسته یا ناخواسته فرو می‌افتد یا زوایای پنهان بیشتری از موضوعاتی که مشمول گذر زمان شده بود، روشن می‌شود.

در مورد اخیر، انتشار یک فایل تصویری از آیت‌الله مصباح یزدی، موضوع سفرهای خارجی طولانی مدت مقامات جمهوری اسلامی و چهره‌های مذهبی را دوباره در کانون توجه قرار داده است. آن هم در شرایطی که سفارت آمریکا در تهران همچنان «لانه جاسوسی» خوانده می‌شود و بار دیگر سفیر بریتانیا در تهران در نتیجه تهدید جانی علیه او به لندن بازگشته است.

مصباح در این سخنرانی که تاریخ آن به ۲۵ دی ماه باز می‌گردد و به تازگی منتشر شده، به طور تلویحی به روابط حسن روحانی و محمد‌جواد ظریف با آمریکایی‌ها  اشاره می‌کند. او نامی از رئیس‌جمهور یا وزیر امور خارجه ایران نمی‌برد، اما از آدرس‌هایی که در این سخنرانی می‌دهد، روشن است که منظور او چه کسانی هستند.

مصباح در این ویدئو می‌گوید: «بارها به آمریکا رفته‌اید، سال‌ها در انگلیس بوده‌ و آنجا دکترا گرفته‌اید، با آن‌ها هم‌پیاله بوده‌اید و اکنون نیز آشکارا یا پنهان ارتباطی با آنها دارید، اما باز هم آمریکا را نشناخته‌اید.»

مشخصاتی که مصباح به آن اشاره می‌کند مربوط به اقامت طولانی مدت روحانی در بریتانیا و سال‌ها زندگی، تحصیل و کار ظریف در نمایندگی جمهوری اسلامی در نیویورک است.

اما در حالی که اطلاعات دقیق‌تری در مورد زمان و چگونگی اقامت ظریف در ایالات‌متحده وجود دارد، همواره در مورد مساله ماندگاری رئیس‌جمهور کنونی ایران در بریتانیا و مدرک دکترای او پرسش‌هایی مطرح بوده است. 

روایت رسمی اینگونه است که روحانی در سال ۱۳۵۶، پس از نطقی که در مسجد ارک تهران در مراسم ترحیم مصطفی خمینی، فرزند بنیانگذار انقلاب اسلامی داشت، مورد تعقیب ساواک قرار می‌گیرد و جلای وطن می‌کند و انگلستان را برای زندگی برمی‌گزیند. گفته می‌شود که روحانی در آن زمان تحصیل در دانشگاه گلاسکو را آغاز می‌کند. اما پس از مدتی تحت تاثیر فضای انقلاب به یاران آیت‌الله خمینی در نوفل‌لوشاتو ملحق می‌شود.

روایت رسمی دیگر این است که روحانی در دهه ۷۰ شمسی دوباره به بریتانیا باز می‌گردد تا تحصیل خود را در رشته حقوق ادامه دهد و از دانشگاه کلدونین مدرک دکترا بگیرد.

هفته‌نامه ۹‌دی، نزدیک به جبهه‌ پایداری در یکی از حمله‌های خود به روحانی مدعی شده بود که روحانی برای این مدرک دکترا که ۱۷ سال طول کشید، ۷۰ سفر به اسکاتلند و بریتانیا داشته است. برخی نیز ادعای دو تابعیتی بودن را برای روحانی مطرح کردند و ادعا کردند روحانی با پاسپورتی به نام «حسن فریدون» این سفرها را انجام داده و مدرک او نیز به همان نام صادر شده است.

این در حالی است که روحانی در زندگینامه خود می‌گوید که در همان دوره نوجوانی، زمانی که در حوزه علمیه درس می‌خواند، نام خانوادگی «روحانی» را جایگزین «فریدون» کرد تا شان طلبگی‌اش حفظ شود. به این ترتیب روشن نیست که چرا مدرک او به نام خانوادگی قبلی‌اش صادر شده است.

از سوی دیگر روحانی در همان دهه ۷۰ که گفته می‌شود سرگرم کسب مدرک تحصیلی از بریتانیا بوده، به طور همزمان دبیر شورای عالی امنیت ملی و عضو مجمع تشخصیص مصلحت نظام بوده و در اواخر این دهه نیز نماینده مجلس خبرگان رهبری شد. پست‌هایی سخت، پرمشغله و حساس که روشن نیست چگونه فرصت تحصیل در مقطع دکترا در یک کشور دیگر را باقی می‌گذارد.

هرچند روحانی و نزدیکانش آنچه که مساله اقامت شبه‌دار او در بریتانیا  خوانده می‌شود را جنگ روانی و تلاش تندروها برای تخریب چهره او توصیف می‌کنند، مصباح قبلا هم در این مورد به روحانی کنایه زده بود.

مصباح در ۱۵ خرداد ۱۳۹۳ و در زمانی که مذاکرات ایران و آمریکا در چارچوب گفتگوهای هسته‌ای در جریان بود، به طور غیرمستقیم به روحانی گفت:«دین‌ات را از فیضیه یاد گرفته‌ای یا از انگلستان؟»

اما مصباح در حالی از اقامت روحانی در بریتانیا انتقاد می‌کند که خود او نیز سفرهای مکرری به آمریکا و بریتانیا داشته که از نظر او گرگ‌هایی هستند که دوستی میش با آنها امکان‌پذیر نیست.

رسول منتجب‌نیاز، قائم مقام حزب اعتماد ملی در ۲۲ تیرماه ۱۳۹۳ در واکنش به انتقادهای او از روحانی تهدید کرده بود که درباره سفرهای محمدتقی مصباح به بریتانیا و آمریکا و جاسه‌های این عضو مجلس خبرگان در این کشورها افشاگری می‌کند.

البته سفرهای مصباح به خارج از کشور موضع محرمانه‌ای نیست و عکس‌هایی نیز از این سفرها موجود است. او پیش از این نیز در یکی از سخنرانی‌های‌اش گفته بود که به ۴۰ کشور دنیا سفر کرده است. ایسنا در ۵ آذرماه ۱۳۹۰ به نقل از مصباح نوشت: «در سفرهايي که به چهل کشور دنيا داشتم، خيل عظيمي از مردم آن کشورها مشتاق بودند تا در مورد حقايق دين مبين اسلام اطلاعاتي را کسب کنند. در سفر خود به آرژانتين شاهد بودم که يک يهودي در ازاي دريافت وجهي مي آمد و در خصوص اسلام مطالبي را به آن ها مي آموخت.»

یکی از مشهورترین تصاویر مصباح در آمریکا مربوط به عکسی است که او را  با کت و شلوار در کنار حسین نصر، از مشاوران سابق شهبانو فرح پهلوی و صادق خرازی، نماینده وقت ایران در سازمان ملل نشان می‌دهد.

از راست: حسین نصر، جعفر شهیدی، مصباح، صادق خرازی

اما در تازه‌ترین موضع‌گیری، محسن غرویان، عضو سابق هیات علمی و استاد موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی به اقامت یک ماهه مصباح در کانادا اشاره کرده است.

غرویان به انتخاب می‌گوید: «ایشان به آمریکا هم رفت، آقای مصباح خیلی اصرار داشت ما و دیگران به سفر خارجی برویم، ایشان در موسسه باقرالعلوم بارها تاکید داشتند که باید زبان انگلیسی فرا بگیریم.»

غرویان که ظاهرا در سفر یک ماهه به کانادا با مصباح همسفر بوده می‌گوید که علی، فرزند آیت‌الله مصباح هم در سفر به کانادا، اروپا و آمریکا با ما حضور داشتند.

این سفرها به گفته غرویان برای سخنرانی و تدریس انجام شده است.