روز پرستار در ایران هم‌زمان با سالروز تولد حضرت زینب است. هر سال در این روز مسئولان ذیربط، از وزیر بهداشت گرفته تا دبیرکل خانه پرستاران ایران، آن را مقدس می‌شمارند و به تقدیر و تشکر از پرستاران می‌پردازند، نشست‌های خبری برگزار می‌کنند، و از عملکرد و کمی‌ و کاستی‌های این شغل در ایران می‌گویند. در آخر هم قول و قرارهایی برای مطالبات اولیه پرستاران می‌دهند و دوباره فراموش می‌کنند که پرستاران در چه شرایط سختی مشغول به کار هستند.

طرح قاصدک نیامده برچیده می‌شود

نگاهی اجمالی به شرایط کار پرستاران در ایران نشان می‌دهد که فشار کاری زیاد و عدم دریافت مطالبات‌شان، از جمله حقوق ماهانه، مشکلات آنها را بیشتر می‌کند. وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، هم‌زمان با روز پرستار، از برچیده شدن طرح قاصدک و پرداخت سه ماه از مطالبات آنها خبر داد.  سعید نمکی، در گفت‌وگو با خبرنگار سلامت ایرنا گفت در مورد طرح قاصدک محکم ایستاده‌ام و باید برچیده شود.  

نرم افزار قاصدک، در پی اجرای طرح پرداخت مبتنی بر عملکرد کارکنان غیرپزشک، از جمله پرستاران، از سال ۹۳ و با اجرای طرح تحول سلامت در بیمارستان‌ها اجرایی شد.

با اجرای این طرح، «پرداخت عملکردی» به نوعی جایگزین پرداخت اضافه کار و کارانه شد و با اجرای آن، عملکردها در دو سطح (عملکرد بخش بیمارستانی و عملکرد افراد) معیار سنجش قرار می‌گرفت.

با اجرای آن طرح، از یک طرف مدت زیادی از وقت پرستاران به جای رسیدگی به بیماران و ارائه خدمات بالینی، به پر کردن فرم‌ها و اطلاعات مورد نیاز نرم‌افزار قاصدک صرف شد که نارضایتی بیماران را به دنبال داشت، و از طرف دیگر، کاهش پرداخت‌ها به پرستاران و شفاف نبودن میزان اضافه‌کار و کارانه آنان، نارضایتی پرستاران را رقم زد.

آقای نمکی همچنین درباره پرداخت مطالبات پرستاران گفت که با پیگیری‌های صورت گرفته، «مطالبات ۱۰ هزار میلیارد تومانی از سازمان تامین اجتماعی به ۵ هزار میلیارد تومان رسیده است که به تدریج در حال پرداخت معوقات هستیم و در این زمینه پرستاران در اولویت هستند.»

راه چاره‌ای به نام مهاجرت 

اما واقعیت کار پرستاری در ایران چیز دیگری است. باوجود کمبود پرستار در بخش‌های بیمارستانی، نزدیک به ۲۰ هزار پرستار بیکار و آماده به خدمت، به دلیل نبود بودجه یا استخدام نمی‌شوند، یا  استخدام آنها با محدودیت روبه‌روست؛ نیروی کار بالقوه‌ای در سیستم پزشکی ایران که با ندانم‌کاری به هدر می‌رود.

به نظر می‌رسد که اجرای فاز سوم طرح «تحول سلامت» در ایران، که باعث افزایش فاصله طبقاتی میان پزشکان و پرستاران شده است، در پیوند با افزایش مهاجرت پرستاران بی‌تأثیر نبوده باشد.

پرستاران معترض می‌گویند که این طرح درآمد آن‌ها را کاهش داده است، موجب افزایش سه برابری درآمد پزشکان شده است، و به شکاف طبقاتی میان کارکنان بیمارستان‌ها دامن زده است.

اینجاست که خیلی از پرستارها سختی مهاجرت و دوری از وطن را به جان می‌خرند و تصمیم به مهاجرت می‌گیرند. شرایط بهتر و درآمدهای قابل ملاحظه‌ای که کشورهای گوناگون برای پرستاران ارائه می‌دهند، انگیزه پرستاران و فارغ‌التحصیلان این رشته را برای مهاجرت بیشتر می‌کند. مقصد اکثر پرستاران ایرانی، استرالیا و کاناداست و پس از آن، بریتانیا، ‌هلند و سوئیس، در رده‌های بعدی قرار دارند. همچنین، کشورهای جنوب خلیج فارس هم از جمله مکان‌هایی هستند که پرستاران ایرانی برای اقامت و زندگی بهتر انتخاب می‌کنند.

نگاهی به سایت‌های مهاجرت کانادا و آمریکا نشان می‌دهد که حقوق در نظر گرفته شده برای پرستاران در آن کشورها، برای پرستاران ایران چشمگیر است. سایت رسمی ‌مهاجرت کانادا، کسب درآمدی بین ۴۴ هزار تا ۶۸ هزار دلار در سال را برای این شغل و زیرمجموعه‌های آن تخمین می‌زند. سایت‌های رسمی‌ مهاجرت به آمریکا نیز درآمد حاصل در یک سال را برای پرستاران، از ۵۸ هزار تا ۸۳ هزار دلار در سال معرفی می‌کند. هر چند، برای فراهم کردن شرایط لازم برای مهاجرت، کسب اقامت، و تامین زمینه‌های موردنیاز برای استخدام شدن در آن کشورها، پرستاران ایران باید از نوعی «هفت خوان رستم» بگذرند.

پرستاران ایرانی به دنبال امنیت شغلی

امنیت شغلی در ایران موضوعی است که نگرانی بسیاری از اقشار جامعه را برمی‌انگیزد. ماجرای تحریم‌ها، معضلات اقتصادی و بیکاری بسیاری از افراد در رشته‌های گوناگون، به‌ویژه تحصیل‌کردگان، موضوعی است که دامن پرستاران را نیز گرفته است. مهاجرت پرستاران امروزه یکی از دغدغه‌های نظام پزشکی در ایران است. در سال ۹۴، مسئولان وزارت بهداشت و درمان اعلام کرده بودند که در شرایطی که ایران با کمبود ۱۲۰ هزار پرستار مواجه است، سالانه بیش از هزار پرستار از ایران به مقصد کشور‌های اروپایی مهاجرت می‌کنند که یکی از دلایل اصلی آنها نداشتن «امنیت شغلی» و  حقوق پایین است. محمد شریفی ‌مقدم، دبیرکل خانه پرستار ایران، نیز سال گذشته گفته بود که  سالانه حدود ۵۰۰ پرستار جهت دریافت معرفی‌نامه برای مهاجرت به خارج از کشور، به سازمان نظام پرستاری مراجعه می‌کنند. به گفته حیدرعلی عابدی، سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی، در آبان ‌ماه سال گذشته در نشست کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی‌، ایران همچنان نزدیک به یکصد هزار کمبود نیروی پرستاری دارد و به همین دلیل پرستاران کشور مجبور به انجام «۱۵۰ساعت اضافه‌کاری اجباری» هستند.

آقای ابراهیم محمدی، مدیر روابط بین‌الملل سازمان نظام پرستاری، سال گذشته با اشاره به کمبود ۱۰۰ هزار نیروی پرستاری در کشور، از روند اعزام پرستاران ایرانی به کشور قطر با حداقل دریافتی، انتقاد کرد و گفت که این اقدام طی یک تفاهم‌نامه توسط وابسته کار جمهوری اسلامی‌ایران در قطر با بخش خصوصی انجام شده است و پرستاران ایرانی در مراکز درمانی آن کشور مشغول کار می‌شوند. اما متاسفانه برای اشتغال پرستاران ایرانی در قطر، حقوق ماهانه ۳۰۰۰ ریال قطر تعیین شده است که معادل سه میلیون و ۷۵۰ هزار تومان می‌شود. 

محمدی در پاسخ به این سوال که چه عللی منجر به تمایل پرستاران ایرانی برای کار در کشورهایی همچون قطر می‌شود، اظهارداشت که «فاصله آموزش و بالین، عدم جذب صحیح، فرسودگی شغلی و عدم تناسب سختی کار با میزان دریافتی» از علل مهاجرت پرستاران، حتی به قطر، با سطح پایین درآمد و شرح وظایف نامناسب است. 

کشورهایی مانند کانادا و استرالیا و حتی کشورهای حاشیه خلیج فارس، درهای مهاجرت خود را به روی متخصصان در هر رشته‌ای باز کرده‌اند. اگرچه تحریم‌ها باعث شده است که ورود متخصصان ایرانی به آمریکا و ادامه تحصیل در رشته‌های گوناگون در آن کشور، از جمله پرستاری، سخت‌تر شود، هر کسی که توانایی رفتن دارد، این روزها تلاش می‌کند که به هر نحو ممکن، از کشور برود. خروج از کشور به معنای تضمین خوشبختی نیست، اما شاید راهی برای فرار از مشکلاتی باشد که در داخل کشور، عزمی‌ برای حل آن وجود ندارد. می‌توان به جرئت گفت که انگیزه‌های شغلی، مالی و جایگاه اجتماعی، مهم‌ترین دلایل مهاجرت قشر تحصیل‌کرده است که آموخته‌ها و توان‌شان را در اختیار کشور میزبان خواهند گذاشت. خروج پرستاران، پزشکان، مهندسان و نسل تحصیل‌کرده، زیان‌های بزرگی به توسعه ایران خواهد زد، و بحران معضل کمبود و نبود متخصص، به زودی دامن جامعه را خواهد گرفت.