بیست و پنج سال پیش بلاروس، در نخستین انتخابات دموکراتیکش الکساندر لوکاشنکوی ۳۹ ساله را به ریاست جمهوری برگزید. از آن هنگام بلاروس هرگز روی انتخابات دیگری را به خود ندیده است: فقط سرکوب، اعتراض، قوانین اساسی جهت داده‌شده، ترور و ایجاد یک حکومت خودکامه که آخرین دیکتاتوری اروپا توصیف شده است.

در طول این سال‌ها، مدیر سابق تعاونی کشاورزی - که اکنون ۶۵ ساله است، به یک سیاستمدار زیرک و فردی تبدیل شده که در همه شرایط موقعیت خود را حفظ می‌کند. آقای لوکاشنکو با جهش از یک بحران به بحرانی دیگر، همواره از مذاکرات پیروز و جسورتر از قبل بیرون آمده است. 

او تعادل را میان اروپا و روسیه حفظ کرده، به فدراسیون روسیه پیوسته اما به روسیه اجازه نداده در خاک بلاروس پایگاه نظامی‌ ایجاد کند و کریمه را نیز به رسمیت نمی‌شناسد؛ و به‌رغم این‌ها برای نفت و گاز مصرفی‌اش از مسکو ده‌ها میلیارد دلار تخفیف می‌گیرد، و با چین هم یک قرارداد همکاری جداگانه امضا کرده است. 

در نتیجه همه اینها، آقای لوکاشنکو توانسته کشورش را - که از لحاظ منابع فقیر است، در چارچوب رویاهای تعاونی کشاورزی‌اش بنا کند: عکس‌برگردان کوچکی از اتحاد جماهیر شوروی که به گونه ای خاص و بی نظیر در این منطقه، موثر عمل می‌کند.

با وجود این، به نظر می‌رسد آقای لوکاشنکو سرانجام در گفتگو با ولادیمیر پوتین، با حریف هم‌توان خود روبرو شده است.

پوتین و لوکاشنکو هرگز باهم نساخته‌اند، اما اخیرا با تلاش آقای پوتین برای گرفتن امتیاز بیشتر از این متحد غیرقابل اتکا، روابط میان آن‌ها بیش از پیش به سردی گراییده است.

آقای پوتین روز پنجشنبه در کنفرانس خبری سالیانه‌اش، تلویحا به بلاروس ضرب الأجل داد. او گفت تا زمانی که «برقراری اتحاد (در فدراسیون روسیه) کامل نشده» به این کشور برای گاز دریافتی از روسیه تخفیف داده نخواهد شد. به عبارت دیگر، یا آقای لوکاشنکو با ادغام نامحبوب نزدیک‌تری با روسیه موافقت می‌کند یا با از دست دادن تخفیف برای سوخت مورد نیازش، در داخل کشور با یک انفجار سیاسی روبرو خواهد شد. 

چنان که انتظار می‌رفت مذاکرات دو روز پیش در سن پترزبورگ به بن بست رسید. این مذاکرات، آقای لوکاشنکو را با چالشی غیرممکن روبرو کرده است.

یک شخصیت سیاسی در این میان برای گرفتاری‌های آقای لوکاشنکو هیچ‌گونه دلسوزی ندارد و او میکولا استاتکویچ، نامزد سابق ریاست جمهوری، است که هشت سال از بیست سال گذشته را به دستور لوکاشنکو پشت میله‌های زندان گذرانده است.

آقای استاتکویچ روز جمعه، درست پیش از آغاز اعتراض‌ها علیه ادغام بیشتر بلاروس و روسیه در مینسک - پایتخت بلاروس، به ایندیپندنت گفت لوکاشنکو باید فقط خودش را (برای مشکلاتش) سرزنش کند زیرا او حق حاکمیت کشور را با نفت و گاز «معامله» کرد.

آقای استاتکویچ گفت لوکاشنکو با خودداری از ایجاد اصلاحات در کشور به سوی یک فاجعه گام برداشت: «اگر او آن کاری را بکند که من فکر می‌کنم خواهد کرد، سرنوشت قذافی (در مقایسه با آنچه بر سر او خواهد آمد) شفقت آمیز به نظر خواهد رسید. لوکاشنکو دشمنان زیادی دارد. بسیاری از مردم سال‌هاست که با بردباری از او متنفر بوده اند.»

روز پنجشنبه، رهبر مخالفان لوکاشنکو ادعا کرد توطئه‌ای برای مسموم کردن او صورت گرفته بوده است. او به ایندیپندنت گفت بدون مقدمه دچار یک حساسیت شدید شده و راه گلو و تنفسش را بسته شده بود. او گفت همسرش، که پزشک است و خوشبختانه در آن لحظه کنار او بوده، بلافاصله به او یک آمپول ضد حساسیت تزریق می‌کند و تورم دقایقی بعد فرو می‌نشیند.

او افزود این اتفاق عجیبی بوده و نمی‌داند چگونه و کی دچار مسمومیت شده بوده است. اما او تنها سیاستمدار مخالف در بلاروس نیست که عوارضی این‌گونه عجیب را تجربه کرده است. در اوایل سال جاری، الکسی ناوالنی، برجسته ترین رهبر مخالفان در روسیه نیز تجربه ای مشابه داشت. 

آقای استاتکویچ تاکید کرد: «من به تصادف اعتقاد ندارم. این واقعه یک اخطار بود.»

رییس جمهوری لوکاشنکو توسل به هرگونه شیوه و توطئه علیه مخالفانش را تکذیب کرده است. او در مصاحبه‌ای با ایندیپندنت در سال۲۰۱۲، خود را یک «دموکرات» توصیف کرد که به «آزادی‌های فردی» ارج می‌نهد. اما این واقعیت به جای خود باقی است که برخی از رقبایش برای مدت‌های طولانی مسموم، ناپدید یا تبعید شده‌اند.

هفته گذشته، یوری گاراوسکی، افسر سابق نیروهای ویژه بلاروس، به شکلی شگفت‌انگیز و علنی ادعا کرد بیست سال پیش، در عملیات ویژه ترور رقبای آقای لوکاشنکو شرکت داشته است.

آقای استاتکویچ گفت افشاگری گاراوسکی موجب تعجب رهبران مخالف مثل او نشده است. او گفت آقای گاراوسکی «بدون تردید» حقیقت را می‌گوید. اما احتمالا پخش این خبر در شب مذاکرات میان لوکاشنکو و پوتین، با هدف تضعیف موقعیت رهبر بلاروس در گفتگوها صورت گرفته است.

آقای استاتکویچ افزود:«شاید (این خبر) توسط هواداران روسیه در بلاروس پخش شده، یا شاید هم کرملین.»

میزان حمایت از گروه‌های مخالف دولت در بلاروس روشن نیست. قابل درک است که بسیاری از مردم این کشور خود را از سیاست دور نگاه می‌دارند. اما در عین حال، نشانه‌هایی حاکی از تغییر رفتار مردم است. در سال ۲۰۱۷، طرح جنجال‌برانگیز دولت برای وضع مالیات بر بیکاران، به اعتراض‌های گسترده ای انجامید که دست‌کم بخشی از جمعیت را تهییج کرد. اکنون چشم‌انداز ادغام بیشتر با روسیه بر نگرانی‌های مردم افزوده است .

طرح کشوری مشترک میان روسیه و بلاروس، به دوران دیگری برمی‌گردد. در نیمه دهه نود، این نمودی از روابط نزدیک میان آقای لوکاشنکو و رییس جمهوری بیمار روسیه، بوریس یلتسین بود. در آن زمان،چشم‌انداز آن‌ها ادغام قوانین و مقررات مالی، نهاد‌های ملی و حتی ارتش بود، اما این طرح‌ها هرگز به طور کامل عملی نشد.

به نظر می‌رسد آقای لوکاشنکودر مرحله‌ای خود را در نقش رهبر یک ابرکشور مجسم می‌کرد، اما دو رویداد در خلاف این جهت حرکت کرد: اعتراض‌های مخالفان در سال‌های ۱۹۹۹ و ۲۰۰۰ - که البته آقای لوکاشنکو با دقت با آن‌ها مبارزه کرد؛ اما این جنبش به تصویری که او از خود ساخته بود لطمه زد. دومین رویداد ظهور ولادیمیر پوتین در کرملین بود که جایی برای دو شخصیت قدرتمند بر یک اریکه قدرت باقی نگذارد.

برخی گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که آقای پوتین به دنبال سپری شدن دوره ریاست جمهوری‌اش در سال ۲۰۲۴، خود را به عنوان گزینه‌ای برای رهبری یک ابرکشور متحد می‌بیند.

حتی اگر چنین نظری صحت داشته باشد، این‌گونه طرح ریزی‌ها در چارچوب ژئوپولیتیک فقط اهمیتی جانبی دارد.

آرسن سیویتسکی، مدیر اتاق فکر «مرکز مطالعات سیاست‌های خارجی و استراتژیک» که مقر آن در مینسک است، می‌گوید چنین رویدادی حداکثر می‌تواند یک «نتیجه جنبی» تصادفی باشد. به گفته او، انگیزه اصلی در پس قلدری مسکو، حفظ این متحد نزدیکش «در مداری قابل مدیریت» است.

آقای سیویتسکی افزود: «دستگاه اطلاعاتی روسیه متوجه است که احتمال دارد مینسک به سوی اروپا متمایل شده و مسکو را با همان مشکلی روبرو کند که در سال ۲۰۱۳ با اوکراین مواجه کرد. مسکو این را یک اقدام پیشگیرانه تلقی می‌کند و می‌خواهد ابزاری نهادینه ایجاد کند که اگر رویدادها از خط خارج شدند، بتواند آن را کنترل کند.» 

اکثریت حدود ۲۰۰ نفری که روز جمعه علیه ادغام بیشتر با روسیه دست به تظاهرات زدند، اذعان داشتند که بیش از هر چیز از تکرار سناریوی اوکراین (برای بلاروس) وحشت دارند.

اسوتلانا کوالنکو، اقتصاددان ۴۰ ساله، گفت: «روسیه می‌گوید یک کشور برادر است، اما با اوکراین چندان برادرانه رفتار نکرده است. شاید در مورد ما به تانک احتیاج نداشته باشند. شاید به سادگی، فقط با امضای اسناد، کشور ما را به تدریج ببلعند.»