دیدار روز سه‌شنبه رهبر ایران با گروهی از تولید‌کنندگان در میانه اعتراضات مردم به افزایش قیمت بنزین، بهانه جدیدی به آیت‌الله خامنه‌ای داد تا در بخش‌های مختلف، به سیاست‌ها و عملکرد دولت حسن روحانی و حتی شهرداری تهران حمله کند.

آیت‌الله خامنه‌ای در این سخنرانی دولت را ناتوان از اصلاح بودجه، مسبب انحراف در خصوصی‌سازی، مسئول «شرطی کردن اقتصاد به لغو تحریم» و عامل بی‌اثر شدن صندوق توسعه ملی دانست.

تحقیرآمیز‌ترین بخش سخنان رهبر ایران به عملکرد دولت روحانی در اداره «صندوق توسعه ملی» مربوط می‌شد. صندوق توسعه ملی در سال ۱۳۸۹ و در قالب برنامه پنجم توسعه ایجاد شد. کارکرد این صندوق پس‌انداز سالانه بخشی از درآمدهای نفتی و ایجاد یک ثروت بین‌نسلی است. اجازه برداشت از این صندوق نیز برخلاف «حساب ذخیره ارزی» نیاز به تایید مجلس و یا موافقت رهبر ایران دارد.

آیت‌الله خامنه‌ای درباره عملکرد دولت روحانی در اداره این صندوق می‌گوید که «سر قضایای مختلف می‌آیند اصرار می‌کنند که برداشت کنند... چون قانونی نیست به من مراجعه می‌کنند و اصرار و التماس می‌کنند که این مشکل وجود دارد و شما اجازه بدهید ما مثلا فلان مقدار از صندوق توسعه برداریم». رهبر ایران می‌گوید که مراجعه رییس‌جمهور و اصرار و التماس او برای برداشت سبب بی‌خاصیت‌شدن این صندوق شده است: «متاسفانه صندوق توسعه کم‌اثر شده، کم‌خاصیت شده. بنده هم گفته‌ام وقتی شخص رئیس‌جمهور به من بنویسد که این ضرورت است، اضطراری است، من قبول می‌کنم، من موافقت می‌کنم که این کار انجام بگیرد. البته صندوق دست خود دولت است؛ رئیسش را هم دولتی‌ها می‌گذارند؛ اداره‌اش هم دست آن‌ها است، دست ما نیست، منتها اجازه‌ی برداشت در این شکلِ غیرقانونی را حقیر بایستی متحمل بشوم و اجازه‌اش را بنده باید بدهم».

آخرین مورد از رویارویی رهبر ایران با حسن روحانی بر سر صندوق توسعه ملی به ابتدای امسال باز می‌گشت. او در پاسخ به درخواست حسن روحانی برای برداشت از این صندوق برای جبران خسارات سیل ایران طی نامه‌ای با آن مخالفت کرد و گفت دولت از ردیف‌های بودجه خودش این منابع را تامین کند.

سخت‌گیری آیت‌الله خامنه‌ای نسبت به درخواست‌های حسن روحانی در حالی است که او دست‌کم در دو مقطع گشاده‌دستانه اجازه برداشت از این صندوق را برای تقویت بنیه نظامی داده است. علاوه بر سپاه و دیگر بخش‌های نظامی، صداوسیمای ایران نیز مسیر میانبری برای تامین منابع ارزی‌اش نزد رهبر ایران دارد. در بودجه امسال و در سال‌های گذشته، صداوسیما با دستور آیت‌الله خامنه‌ای برداشت‌هایی از این صندوق داشته است.

حمله رهبر ایران به حسن روحانی و به‌کار بردن لفظ «التماس» برای درخواست رییس دولت، به افت شدید منابع این صندوق باز می‌گردد. در مرداد ماه امسال شورای عالی هماهنگی اقتصادی به دولت اجازه داد تا ۴۵ هزار میلیارد تومان از منابع این صندوق را برای تامین کسری بودجه هزینه کند. در آن جلسه به جز این مورد، به دولت اجازه داده شد تا حدود ۶۰ هزار میلیارد دیگر نیز از طریق اوراق قرضه و برداشت از حساب ذخیره ارزی به بودجه تزریق کند. به نظر می‌رسد به‌رغم این مصوبه سران، دست‌کم تا آبان‌ماه امسال، یا صندوق توسعه موجودی کافی نداشته‌ است و یا کسری بودجه دولت بیش از مقداری است که از طریق اصلاح بودجه و مصوبه شورای عالی هماهنگی اقتصادی بتوان بر آن فائق آمد.

به بیان دیگر، اگر منابع صندوق توسعه ملی تکافوی کسری بودجه سال ۹۸ را می‌کرد، سناریوی افزایش ناگهانی و شوک‌آور افزایش ۳۰۰ درصدی بنزین می‌توانست در زمان مناسب‌تری و یا به صورت مرجله‌به‌مرحله اجرا شود.

بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، ورودی صندوق توسعه ملی از ابتدا تا اسفند ۹۸، حدود ۱۰۰ میلیارد دلار بوده است. در همین گزارش آمده که ۶۸ میلیارد دلار از این منابع نیز در سال‌های گذشته مصرف شده است. به این ترتیب مشخص می‌شود که دست‌کم تا زمستان سال گذشته این صندوق تنها ۳۲ میلیارد دلار موجودی داشته است. به دلیل تحریم‌های آمریکا و افت شدید درآمدهای نفتی، این صندوق در یک‌سال گذشته ورودی نیز نداشته و مراجعه به صندوق تنها برای برداشت از آن بوده است. در بودجه سال ۱۳۹۸ نیز مجوز برداشت ۲/۴ میلیارد دلار دیگر برای اجرای چند طرح و همین‌طور کمک به صداوسیما داده شد. در یک‌سال گذشته به دلیل نقصان منابع ارزی، احتمال استفاده از این صندوق برای طرح بانک مرکزی برای تقویت پول ملی هم وجود دارد.

با ملاک قرار دادن اخبار رسمی، از مجموع حدود ۳۲ میلیارد دلار منابع این صندوق در اسفند ۹۷، حدود ۹ میلیارد دلار تنها در ۶ ماه ابتدایی سال ۹۸ از آن برداشت شده است. فقدان چشم‌انداز رفع تحریم‌های اقتصادی سبب شده تا برداشت از این صندوق در آینده نیز دست‌کم با همین شتاب فعلی ادامه داشته باشد. در این صورت تا پیش از زمستان سال ۱۳۹۹ منابع صندوق توسعه ملی به صفر خواهد رسید.

توان اصلاح بودجه را هم ندارند

حمله آیت‌الله خامنه‌ای در آن جلسه به صندوق توسعه ملی محدود نماند. او در انتقادی دیگر از دولت به سراغ نظام بودجه‌ریزی رفت و گفت به‌رغم دستور او، دولت نتوانسته در مهلت چهارماهه آن را اصلاح کند تا وابستگی اقتصاد ایران به منابع نفتی کم شود: « ما الان در زمینه‌ی بودجه‌ریزی واقعاً‌ مشکل داریم. بنده هم، سفارش کرده‌ام، تأکید هم کرده‌ام، چهار ماه هم از اوّل سال فرصت دادیم که در این چهار ماه، نظام بودجه را اصلاح کنید؛ خب ‌نشده دیگر. گره علمی وجود دارد؛ این را باید دانشگاه‌ها حل کنند».

این سخنان رهبر ایران با واکنش محمدباقر نوبخت، رییس سازمان برنامه و بودجه روبرو شد. او روز بعد به آیت‌الله خامنه‌ای نامه نوشت و گفت که پیشنهادهای اصلاحی سازمان برنامه در موعد مقرر تهیه و به شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی تقدیم شده است. او در این نامه اعلام کرد که آمادگی دارد تا به همراه مدیرانش در جلسه‌ای پیشنهادهای این سازمان را برای رهبر ایران توضیح دهند. این نامه معاون حسن روحانی به علی خامنه‌ای، بی‌پاسخ ماند.

تاکید چندباره رهبر ایران به استفاده از دانشگاه‌ها و نخبگان جهادی برای اصلاح‌ سیاست‌های دولت تازگی ندارد و در دو سال گذشته همواره این موضوع مطرح شده است. در ابتدای آبان امسال، حسن روحانی در پاسخ به این سخنان پرتکرار آیت‌الله خامنه‌ای با لحنی تند گفت: « شما هی بگو «دانشگاه‌های ما»، «دانشگاه‌های ما». خب دانشگاه‌های ما چیکار کنند؟ برای علم و نوآوریِ دانشگاه‌ها باید تقاضا وجود داشته باشد و تقاضا از سوی شرکت‌های بزرگ بویژه شرکت‌های خصوصی امکان‌پذیر است. خفه نکنیم شرکت‌ها را.  چنانچه صاحب هر شرکت بزرگی به دلایل مختلف روانه دادگاه شود، قطعاً تقاضایی شکل نخواهد گرفت، البته باید با فساد مبارزه کرد، اما نباید شرکت‌ها تعطیل شود».

آیت‌الله خامنه‌ای در سخنرانی روز سه‌شنبه خود که سرشار از حمله به دولت بود به موضوع تعطیلی شرکت‌ها و مبارزه با فساد اشاره کرد و بی‌توجه به اقدامات دولت گفت که این قوه قضاییه است که مانع تعطیلی شرکت‌ها شده است: «خوشبختانه رئیس محترم قوه‌ی قضائیه چندی پیش، شاید هفته‌ی پیش، به من گفت که ما فلان تعداد -یک رقم خیلی بالایی- واحد تولیدی‌ را که در شرف تعطیل بود، رفتیم و نگذاشتیم تعطیل بشود». 

آیت‌الله خامنه‌ای همچنین از سیاست‌های حسن روحانی در زمینه خصوصی‌سازی نیز انتقاد کرده و گفته سیاست‌های کلی اصل ۴۴ که «با نگاه حکمت‌آمیز» او ابلاغ شد از سوی دولت به انحراف کشیده شده است. در حالی که رییس سازمان خصوصی‌سازی در دولت حسن روحانی، چندماهی است که در بازداشت به سر می‌برد، رهبر ایران در این سخنرانی گفت: « اینکه به بهانه‌ی اصل ۴۴، فلان کارخانه را بدهند به یک آدم سوءاستفاده‌چی که کارخانه را برچیند و برج بسازد، تقویت بخش خصوصی نیست؛ و همین هم چقدر فضا را خراب کرد».

حمله به سیاست خارجی و اقتصادی دولت روحانی نیز مانند اکثر سخنرانی‌های رهبر ایران، در این دیدار نیز تکرار شد. رهبر ایران برای چندمین بار گفت که دولت حسن روحانی اقتصاد ایران را شرطی کرده و منتظر رفع تحریم‌ مانده است: « متاسفانه اقتصاد ما در این چند سال اخیر شرطی است؛ «ببینیم چه میشود؛ شش ماه دیگر چه میشود؛ برجام چه میشود» و مانند اینها. حالا هم بعضی سعی می‌کنند باز دوباره اقتصاد را شرطی کنند؛ «ببینیم ابتکار رئیس‌جمهور فرانسه چه میشود؛ فلان ابتکار چه میشود»؛ اینها را باید بگذارند کنار».

رهبر ایران در این سخنرانی به شیوه حضور محمدجواد ظریف در مجامع بین‌المللی هم انتقاد کرد و گفت: «یکی از گله‌های ما از بعضی مسئولین کشور در سال‌های گذشته این بود که می‌روند خارج و در جمع اروپایی‌ها صحبت می‌کنند، حرفی که می‌زنند یک حرف اروپایی است، یک حرفی است که یک متفکر اروپایی مثلا صد سال پیش گفته و حالا رسیده به دست ما، ایشان می‌رود آن‌جا تحویل آن‌ها می‌دهد؛ خب اینکه در نظر او ارزشی ندارد، ما خودمان حرف‌های نو داریم، حرف‌های جدید داریم، حرف‌های نشنیده داریم؛ این‌ها را بگوییم».

به جز دولت، شهرداری تهران نیز از گزند سخنان رهبر ایران در امان نماند. رسانه‌های اصولگرا در ابتدای هفته گذشته از عملکرد شهرداری تهران برای بازگشایی خیابان‌ها از برف پاییزه انتقاد کرده بودند. آیت‌الله خامنه‌ای نیز در ادامه همین انتقادها، در بخشی از سخنانش که به موضوع تقویت تعاونی‌ها اختصاص داشت، عملکرد شهرداری تهران در برف آبان‌ماه را این‌گونه توصیف کرد: «در همین قضیه‌ سه روز پیش که در خیابان‌های تهران یخ و بارندگی بود، تلویزیون نشان داد، من دیدم که چند نفر آدم، چند نفر مسلمان، آمدند شن و نمک آوردند! [این‌ها] نه عضو شهرداری‌اند، نه عضو خدمات شهرداری‌اند، نه عضو نیروی انتظامی‌اند، [بلکه] مردم معمولی‌اند، این خیابان هم خیابانِ متعلّق به آنها معلوم نیست باشد».