چند روز پیش، گزارش تصویری تماشا می‌کردم که در آن گروهی از جوانان سوری اعتراض داشتند که مقام‌های ترکیه آن‌ها را بدون ارتکاب هیچ‌گونه تخلفی دستگیر کرده و با اتوبوس‌ به مراکز ویژه انتقال داده‌اند تا در گام بعدی، آن‌ها را به داخل خاک سوریه منتقل کنند. این پناهجویان که برگه اقامت ترکیه را در دست داشتند، ادعا می‌کردند که مقام‌های ترکیه سعی کرده‌اند آن‌ها را به امضای اقرارنامه‌هایی مبنی بر تمایل به بازگشت «داوطلبانه» به سوریه وادار کنند اما این پناهجویان حاضر نشده‌اند اقرارنامه‌ها را امضا کنند و از مقام‌های ترکیه خواسته‌اند یا آن‌ها را به محل زندگی‌ خود در ترکیه بازگردانند یا آنان را با خانواده‌هایشان اخراج کنند و این‌گونه ناگهانی و بی‌دلیل، آن‌ها را از هم جدا نکنند.

هرچند تشخیص صحت اظهارات پناهجویان سوری که در این گزارش تصویری صحبت می‌کردند، دشوار است، گزارش مزبور بخشی از مشکلات و رنج آوارگان سوری مقیم ترکیه را که به دلیل وخامت اوضاع اقتصادی چه در سطح رسمی و چه در سطح مردمی، با آن مواجه‌اند، منعکس می‌کند. علاوه بر آن، پناهجویان سوری که در ترکیه‌ جزو اقشار ضعیف جامعه‌‌اند، به عنوان مسئول گرانی، بی‌کاری و حتی دزدی و جنایت شناخته می‌شوند.

در سال‌های اخیر، خشونت علیه پناهجویان سوری به‌ شدت افزایش یافته است و برخی از سیاستمداران هم سعی می‌کنند مردم ترکیه را علیه پناهجویان سوری تحریک و از نگرانی مردم بابت حضور پناهجویان، بهره‌برداری سیاسی کنند. با توجه به نزدیک شدن زمان انتخابات ریاست‌جمهوری و مجلس ترکیه در سال ۲۰۲۳، شکی نیست که میزان بهره‌برداری سیاسی از پرونده پناهجویان بیشتر هم می‌شود.

اپوزیسیون ترکیه پناهجویان را عامل شرایط بد اقتصادی این کشور می‌دانند و از رویکرد رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، در قبال این موضوع انتقاد می‌کنند. در همین حال، دولت اردوغان گفتمان ملی را آغاز کرده است که منافع انتخاباتی او را تامین می‌کند. در واقع، مقصر دانستن پناهجویان با هدف پنهان کردن ریشه‌های اصلی بحران اقتصادی ترکیه و تایید طرح‌های دولت برای عملیات نظامی در شمال سوریه که دولت اردوغان آن را راهی برای بازگرداندن پناهجویان به کشورشان می‌داند، می‌تواند به سود اردوغان تمام شود. همچنین انتظار می‌رود احزاب راست افراطی از افزایش محبوبیت اخیر خود برای تغییر رویکرد دولت در قبال موضوع پناهندگان استفاده کنند.

با توجه به موانع بزرگی که سر راه ادغام شهروندان سوری در جامعه ترکیه وجود دارد، آینده پناهندگان در ترکیه به‌شدت تیره و مبهم پیش‌بینی می‌شود.

انتخابات سال ۲۰۲۳ برای اردوغان اهمیت بسیاری دارد؛ به‌ویژه اینکه نظرسنجی‌های اخیر نشان‌دهنده کاهش شدید محبوبیت او در ترکیه است. آنکارا اخیرا با هدف کاهش انتقاد‌های عمومی از سیاست‌های دولت در قبال پناهندگان محدودیت‌های جدیدی را اعلام کرد. دولت ترکیه با اجرای طرح «کاهش مشکلات ناشی از حضور مهاجران»، محدودیت‌های مجوز اقامت را با جدیت بسیاری اجرا می‌کند. این طرح از اسکان پناهجویان در مناطقی که بیش از ۲۵ درصد ساکنان آن را پناهندگان تشکیل می‌دهند، جلوگیری می‌کند و حدود یک هزار و ۱۶۹ بخش شهری را به روی پناهندگان می‌بندد.

از سوی دیگر، برای مهاجران تازه‌وارد از سوریه وضعیت حمایتی فراهم نمی‌شود و آن‌ها ابتدا در اردوگاه‌های پناهندگان مستقر می‌شوند تا وضعیتشان به‌طور کامل بررسی شود. علاوه بر آن، ترکیه در تعطیلات اخیر به مناسبت عید قربان، مانع از دیدار پناهجویان سوری با خانواده‌هایشان در سوریه شد و در واقع، روند جابجایی پناهندگان سوری مقیم ترکیه در حال اجرا است.

دولت ترکیه اعلام کرده است که در چند سال گذشته، حدود ۵۰۰ هزار پناهجوی سوری داوطلبانه به کشور خود بازگشته‌اند. اما در مورد این رقم، اختلاف‌نظر بسیاری وجود دارد؛ به‌ویژه اینکه برخی از مدافعان حقوق پناهندگان ادعا می‌کنند تعداد واقعی این پناهجویان  حدود ۸۰۰ هزار نفر است و بیشتر آن‌ها به میل خود به سوریه بازنگشته‌اند.

با نزدیک شدن به زمان برگزاری انتخابات ترکیه و افزایش تلاش‌ها برای جلب حمایت مردم، اردوغان سعی می‌کند عملیات نظامی پیشنهادی‌ خود در شمال سوریه را اقدامی ضروری و فراخور وضعیت کنونی این کشور جلوه دهد؛ به این معنی که هدف از این اقدام فراهم کردن زمینه بازگشت پناهجویان سوری به کشورشان است.

تشدید تنش ترکیه با یونان نیز به سیاست‌های این کشور در قبال پناهجویان مرتبط است. مقام‌های یونانی آنکارا را متهم می‌کنند که به‌طور سازمان‌یافته، ناگهان جریان ورود پناهجویان به یونان را افزایش می‌دهد. در هفته‌های اخیر، شمار پناهجویانی که روزانه از ترکیه به یونان وارد می‌شوند به یک هزار نفر افزایش یافته است.

آنکارا از زمان امضای توافق مارس ۲۰۱۶ با اتحادیه اروپا، از پناهجویان استفاده ابزاری می‌کند و در هر فرصت ممکن، با کنترل جریان مهاجرت در مرزهای ترکیه، کشورهای اروپایی را تحت فشار قرار می‌دهد.

شیوه ترکیه در ساخت‌وساز خانه‌های پناهجویان در شمال سوریه، پرسش‌های دشوار بسیاری را درباره آینده بخش‌های از خاک سوریه که ترکیه آن‌ها را تصرف کرده است، مطرح می‌کند. دولت اردوغان به جهانیان نشان می‌دهد که اشغال سرزمین‌های سوریه توسط ترکیه، اقدامی دائمی و پایدار است و البته سرمایه‌گذاری‌های دولت ترکیه در مناطق یادشده هم در عمل این واقعیت را بازتاب می‌دهند. اما به‌رغم سرمایه‌گذاری‌های هنگفت ترکیه، یافتن یک میلیون پناهجوی سوری که به بازگشت داوطلبانه به شمال سوریه مایل باشند، بسیار دشوار است؛ به‌ویژه اینکه نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که اکثر پناهندگان ترجیح می‌دهند در ترکیه بمانند.

با این حال، شعارهای ضدمهاجرتی احزاب مخالف ترکیه  پناهندگان را از تغییر احتمالی سیاست‌های دولت ترکیه در قبال پناهجویان نگران کرده است. افزایش بیگانه‌هراسی بیش از حد، ممکن است برخی از پناهندگان سوری را به بازگشت به کشورشان متقاعد کند، اما در عین حال، نگرانی پناهندگان سوری از اخراج اجباری را نیز افزایش می‌دهد.

فارغ از اینکه انتخابات آینده ترکیه چه نتایجی در پی داشته باشد، آینده نامعلومی پیش روی پناهندگان سوری مقیم ترکیه است. بنابراین باید گفت که بهترین راه‌حل برای آوارگان سوری فراهم کردن شرایط مناسب و امن برای بازگشت آن‌ها به کشورشان است؛ زیرا کلیه راه‌حل‌های دیگر موقتی و ناپایدارند و نمی‌توان نتایج آن‌ها را تضمین کرد.