عربستان سعودی در سال ۲۰۲۱ میلادی از لحاظ ارزش صادرات خرما، در رتبه نخست کشورهای صادرکننده خرما قرار گرفت.

آمارهای «مرکز تجارت بین‌الملل» (International Trade Center - ITC) نشان می‌دهد عربستان سعودی در سال ۲۰۲۱ میلادی معادل نزدیک به ۳۲۳میلیون دلار خرما (تازه و خشک‌شده) به کشورهای دیگر صادر کرده است. این رقم معادل بیش‌از ۱۵ درصد کل تجارت جهانی حدود دومیلیارد دلاری خرما در سال گذشته میلادی محسوب می‌شود و نشان می‌دهد عربستان سعودی بیشترین درآمد حاصل از صادرات خرما را درمیان ۲۴ کشور صادرکننده این محصول در جهان به‌دست آورده است. 

کشور اسرائیل نیز در جایگاه دومین صادرکننده خرمای جهان در سال ۲۰۲۱، از صادرات در این بخش، درآمد بیش از ۳۱۷میلیون دلاری داشته است.

ارزش صادرات خرمای عربستان سعودی و اسرائیل در سال ۲۰۲۱، براساس آمارهای «مرکز تجارت بین‌الملل»، به‌ترتیب ۳۱ و ۲۶ درصد نسبت به سال پیش از آن افزایش داشته است. 

آمارها نشان می‌دهد کشورهای تونس، امارات متحده عربی، الجزایر، ایران، ایالات متحده و عراق، نیز از لحاظ ارزش صادرات خرما در سال ۲۰۲۱ به‌ترتیب در رتبه‌های سوم تا هشتم جهانی قرار داشته‌اند. 

این هشت کشور که هریک بیش‌از یک‌صدمیلیارد دلار درآمد از صادرات خرما به‌دست آورده‌اند، درمجموع نزدیک به ۷۵درصد درآمد صادرات جهانی خرما را به‌خود اختصاص داده‌اند.

ایران و عراق، با بیشترین صادرات وزنی خرما، در رتبه‌های ششم و هشتم ارزش صادرات

نکته‌ای که در این آمارها شاید کمی عجیب به‌نظر برسد، این است که دو کشور ایران و عراق با درآمدهای حدود ۱۲۷ و ۱۰۳میلیون دلاری از صادرات خرما درحالی در رتبه‌های ششم و هشتم جهانی قرار دارند که میزان خرمای صادرشده از این کشورها ازلحاظ وزنی بیش از دیگر کشورها بوده است.

عراق و ایران به‌ترتیب با صدور بیش‌از ۲۴۵هزار و ۲۲۷هزار تن خرما درطول سال ۲۰۲۱ میلادی، ازلحاظ میزان (وزن) خرمای صادرشده در رتبه‌های اول و دوم جهانی قرار دارند و عربستان سعودی با صدور بیش‌از ۲۲۴هزارتن، در رتبه سوم قرار دارد.

با بررسی این ارقام، می‌بینیم عربستان سعودی که میزان وزنی خرمای صادراتی آن کمی کمتر از ایران و عراق است، از این صادرات، حدود سه‌برابر هریک از آن‌ها درآمد داشته است.

با محاسبه‌ای ساده به‌نظر می‌رسد که عربستان سعودی هر کیلو خرما را حدود ۱.۵ دلار فروخته است، درحالی‌که ایران و عراق، یک کیلو خرما را در سال گذشته به‌ترتیب تنها به‌قیمت‌های حدود ۵۶ و ۴۲ سنت صادر کرده‌اند. 

چرا درآمد ایران از صادرات خرما یک‌سوم عربستان سعودی است؟

به گزارش خبرگزاری ایرنا، با توجه به نخلستان‌های وسیع ایران که از سال‌ها پیش در شش استان‌ خوزستان، كرمان، هرمزگان، فارس، سیستان‌وبلوچستان و بوشهر در جنوب و جنوب شرقی این کشور گسترده‌اند، جایگاه ایران از لحاظ سطح زیر کشت و تولید خرما سال‌های گذشته میان رتبه دوم و سوم نوسان داشت؛ اما در سال‌های اخیر، عواملی چون خشکسالی، شوری آب در برخی مناطق خوزستان و دیگر استان‌ها، گرمازدگی و بروز آفت‌ها، موجب خشک‌شدن و نابودی نخل‌ها در بسیاری از مناطق و افت تولید این محصول در ایران شده است. 

همچنین سال گذشته، گزارش‌هایی از کندن درختان نخل در مناطقی ازجمله بوشهر، برای صادرات و در واقع قاچاق آن، به کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، منتشر شد. برخی کشاورزان در آن مناطق منطقه گفته بودند که به‌دلیل بی‌آبی، نخل‌های خود را از جا می‌کنند و به‌قیمت ۱.۵ میلیون تومان می‌فروشند.

گذشته از مشکلات متعدد ناشی‌از بحران خشکسالی و مدیریت ناکارآمد همه‌جانبه در حوزه کشاورزی که قطعا بر میزان و تولید و کیفیت خرمای تولیدشده در ایران اثر می‌گذارد، مشکلات دیگری نیز وجود دارد که مدیران برخی شرکت‌های بازرگانی در گفت‌وگو با رسانه‌ها مطرح کرده‌اند و به‌نظر می‌رسد از عمده‌ترین دلایل پایین بودن درآمد ایران از صادرات خرما باشند. 

دشواری‌های نقل‌وانتقال بین‌المللی پول به ایران، به‌دلیل تحریم‌های آمریکا و درنتیجه در بعضی موارد «صادرات دو مرحله‌ای»، یکی از مشکلات برخی صادرکنندگان در سال‌های اخیر بوده است. صادرات دومرحله‌ای یعنی خرمای ایرانی به‌قیمت ارزان‌تر به کشوری که روابط تجاری با آن آسان‌تر است، صادر می‌‌شود و سپس محصول ایرانی از آن کشور (در برخی موارد با بسته‌بندی جدید) به مقصد سوم صادر می‌شود.

یک مسئله هم در بعضی موارد رعایت‌نشدن کامل اصول بهداشتی در مراحل تولید و بسته‌بندی است.

مسئله دیگری که مطرح‌ شده، بازاریابی ضعیف، در نظر نداشتن موضوع برندینگ (جا انداختن و معرفی نام و نشان تجاری) و همچنین بی‌توجهی به بسته‌بندی‌های مطابق با سلیقه مشتری‌های مختلف در کشورهای هدف صادرات است. تک‌تک این عوامل بر قیمت فروش محصولات در بازارهای جهانی اثرگذار است.

یکی از صادرکنندگان خرما چند سال پیش به این نکته اشاره کرده بود که صادرکنندگان ایرانی در گذشته از بسته‌بندی‌های سنتی در حصیر و سپس در کارتن‌های ۱۰ تا ۱۵ کیلویی استفاده می‌کردند و کم‌کم به‌بسته‌های کوچک‌تری رسیده‌اند، اما بیش از ۳۰ سال است که «از این کارتن‌ها و نوع بسته‌بندی» برای خرما استفاده می‌کنیم. او تاکید کرده بود که «باید به‌سمت بسته‌بندی‌های کوچک برویم، حتی بسته‌بندی دانه‌ای؛ دقیقا همان کاری که بسیاری از کشورهای دنیا مثل امارات متحده عربی، عربستان سعودی، تونس، الجزایر و بسیاری از دیگر کشورهای صادرکننده خرما انجام می‌دهند.»

این درحالی است که محسن رشید فرخی، رئیس انجمن خرمای ایران نیز در سال ۱۳۹۹ گفت: «دو همسایه جنوبی ایران یعنی عربستان سعودی و امارات درحال گسترش مزارع نخل خود هستند که این امر می‌تواند آن‌ها را به رقیبان جدی در بازار بین‌المللی تبدیل کند و سهم خرمای ایران را تحت فشار قرار دهد.»

بالا رفتن میزان تولید دیگر کشورها ضمن افت تولید ایران به‌دلایلی که در بالا آمد، هم‌زمان با بی‌توجهی به مسائلی چون بازاریابی و بسته‌بندی منجربه کاهش روزافزون درآمد ایران از این محصول کشاورزی ارزشمند شده است.

ابتکارهای عربستان سعودی برای حمایت از بازار نخل و خرما در سطح بین‌المللی

مرکز ملی نخل و خرمای عربستان سعودی، به‌تازگی قرار گرفتن این کشور در صدر کشورهای صادرکننده خرما در سال ۲۰۲۱ را  دستاوردی نشان‌دهنده «توجه رهبری عربستان سعودی به افزایش صادرات غیرنفتی و همچنین توسعه روش‌های کشاورزی و بهبود پرورش نخل‌ها در همکاری با تولیدکنندگان و صادرکنندگان این محصول کشاورزی» اعلام کرد. 

در بیانیه این مرکز آمده است که «چشم‌انداز ۲۰۳۰» عربستان سعودی به توسعه و پایداری در حوزه نخل و خرما نیز توجه بالایی دارد و بر تسریع تهیه و اجرای برنامه‌هایی برای توسعه این بخش و افزایش سهم آن در تولید ناخالص داخلی کشور تاکید کرده است.

براساس گزارش‌ها، تعداد درختان خرما در عربستان سعودی اکنون به ۳۳میلیون نخل می‌رسد که ۲۷درصد کل درختان خرما در جهان است. این کشور سالانه حدود یک‌ونیم میلیون تن خرما تولید می‌کند و درحال حاضر ارزش بازار نخل و خرما در آن حدود ۷.۵میلیارد ریال سعودی برآورد شده که ۱۲درصد از تولید ناخالص کشاورزی و ۰.۴درصد از تولید ناخالص غیرنفتی این کشور محسوب می‌شود. 

به گزارش خبرگزاری رسمی عربستان سعودی، این کشور علاوه‌بر توجه به تولید داخلی، در چند طرح ابتکاری با هماهنگی سازمان ملل متحد، به حمایت از بخش نخل و خرما در سطح بین‌المللی نیز کمک کرده است. از میان این طرح‌ها می‌توان به ثبت خرما به‌عنوان یک «میوه ممتاز» در سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) در سال ۲۰۱۹، پیگیری تصویب سال ۲۰۲۷ میلادی به‌عنوان سال بین‌المللی خرما در سازمان فائو و ادامه تلاش برای اختصاص یک روز به‌عنوان «روز جهانی خرما» در تقویم سازمان ملل متحد اشاره کرد.