حمله روسیه و اوکراین نه‌تنها باعث شوک آنی به بازار نفت شد، بلکه اهمیت مسئله تنوع‌بخشی به منابع انرژی را بیش از بیش مشخص‌ کرد. تداوم بحران انرژی و کمبود عرضه نفت در کنار حمله روسیه به اوکراین باعث شد تا مذاکرات هسته‌ای و توافق احتمالی بین ایران و گروه ۴+۱ مورد توجه بیشتری قرار گیرد.

توافق احتمالی و لغو تحریم‌ها شرایط را برای بازگشت ایران به بازار نفت فراهم خواهد کرد و با توجه به شرایط بازار فعلی نفت برخی کارشناسان و دولتمردان در ایران باور دارند که ایران با توجه به ذخایر عظیم نفت و نفت ذخیره‌شده در تانکرها قادر است در کوتاه‌مدت با عرضه نفت ضمن ایجاد ثبات در بازار، به کاهش قیمت نفت کمک کند.

ایران مایل است پس از رفع تحریم‌ها در کوتاه‌مدت با ظرفیت کامل به بازار بازگردد و سهم خویش در بازار را مانند دوران برجام باز‌پس گیرد، اما دراین‌بین اوپک پلاس و به‌ویژه عربستان سعودی و روسیه بازگشت تدریجی ایران به بازار را می‌خواهند. جلسه ماهانه اوپک پلاس که روز ۲ مارس برگزار خواهد شد با توجه به شرایط بازار در تعیین قیمت نفت و تداوم ثبات نقش مهمی ایفا خواهد کرد، هرچند حمله روسیه به اوکراین می‌توانند باعث دودستگی در اجلاس اوپک پلاس نیز گردد.

بشکه‌های ایران ناجی بازار نفت؟

در زمان اوباما وقتی ایران به‌دلیل تحریم‌ها قادر به فروش نفت نبود، وزارت نفت اقدام به ذخیره نفت در تانکرها کرد و پس از توافق (برجام) نتوانست نفت ذخیره‌شده را در کوتاه‌مدت روانه بازار کند. هفته گذشته خبرگزاری بلومبرگ طی گزارشی با اشاره به افزایش قیمت نفت، از پتانسیل بالای ایران برای بازگشت به بازار و ایجاد ثبات در بازار نفت خبر داد.

به گزارش بلومبرگ طبق پیش‌بینی‌ها ظرفیت تولید نفت ایران ظرف مدت یک سال پس از لغو تحریم‌ها ۱.۳ میلیون بشکه در روز افزایش خواهد یافت. بلومبرگ هم‌چنین از وجود حدود ۱۰۰ میلیون بشکه ذخیره نفت آماده عرضه به بازار درایران خبر داد. 

در سال ۲۰۱۵ و پس از توافق اتمی شرایط برای بازگشت سریع ایران به بازار میسر شده بود، اما بازار نفت در سال ۲۰۲۲ کاملا با دوران برجام متفاوت است. با خروج آمریکا از برجام، مشتریان سنتی نفت ایران با تغییر کاربری در پالایشگاه‌ها اقدام به واردات نفت از سایر کشورها کردند یعنی ایران پس از توافق احتمالی هم به‌سرعت نمی‌تواند سهم خود در این کشورها را باز‌پس گیرد.

در دو سال گذشته تقاضا در بازار نفت به‌دلیل شیوع کرونا و کاهش رشد اقتصادی کاهش یافت. بر‌اساس پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی، میزان تقاضا در بازار در ماه‌های آینده و به‌ویژه در تابستان آینده به میزان پیش از شیوع کرونا خواهد رسید و این به معنای افزایش تقاضا در بازار خواهد بود. بنا بر آخرین پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی تقاضا در سال ۲۰۲۲ به میزان ۳.۲ میلیون بشکه در روز افزایش خواهد یافت و به رکورد ۱۰۰.۶ میلیون بشکه در روز خواهد رسید.

در شرایط فعلی در بازار توازن وجود ندارد و حوادثی مانند حمله روسیه به اوکراین نیز باعث تشدید نوسانات بازار می‌شود، در چنین شرایطی بهره‌گیری از ذخایر راهبردی کشورها تا حدی می‌تواند باعث کاهش قیمت نفت شود. کاهش سرمایه‌گذاری کشورها در بخش بالادستی نفت به خاطر شرایط پاندمی از مشکلاتی است که باعث تداوم بخشی از مشکل عرضه در بازار خواهد شد. فروش نفت به چین در بازار خاکستری یکی از روش‌های ایران برای دور زدن تحریم‌ها و حفظ بخشی از سهم خود در بازار بود.

بر‌اساس گزارش بلومبرگ فعلا تا رفع احتمالی تحریم‌ها، نفت ایران با نام کشورهایی چون امارات، اندونزی، مالزی، عمان و عراق به پالایشگاه‌های کوچک چین تحویل داده می‌شود که علاوه بر تخفیف به چینی‌ها که گفته می‌شود ۱۰ درصد است، هزینه‌های مبادله‌ای دیگری نیز به آن تعلق می‌گیرد که به ضرر ایران است. با این سیاست شاید ایران بخشی از سهم خود را در بازار حفظ کرد، اما این سیاست بیشتر باعث هدر رفتن سرمایه ملی شد تا اینکه بتواند برای اقتصاد ایران مفید واقع شود

به نظر می‌رسد که آماری که به بلومبرگ ارسال شده است با واقعیات موجود در بازار جهانی نفت همخوانی ندارد، برخی کارشناسان نفتی معتقدند که ذخیره نفت ایران در تانکرها بین ۶۰ تا ۷۰ میلیون بشکه است و شماری دیگر از کارشناسان نفت و کشتیرانی ایرانی نیز به آمار بلومبرگ با شک و تردید برخورد کرده‌اند.

در هفته‌های گذشته برخی منابع نزدیک به دولت رئیسی از ذخیره ۱۰۰ میلیون بشکه نفت و پتانسیل صادرات ۸ میلیون بشکه نفت خبر داده بودند. این ادعاها در حالی مطرح شده است که کارشناسان کشتیرانی معتقدند که ناوگان کشتیرانی و زیر‌ساختار موجود در بندرهای  ایران چنین ظرفیتی ندارد. در حالی ذخایر نفت ایران در تانکرها عامل ایجاد ثابت در بازار نفت معرفی می‌شوند که مجموع ذخایر نفت راهبردی سازمان همکاری و توسعه اقتصادی چندین برابر نفت ذخیره‌شده در ایران است، پس نباید انتظار داشت پس از توافق احتمالی و بازگشت نفت ایران به بازار بحران انرژی به‌طور کامل رفع شود.

با توجه به حمله روسیه به اوکراین و تداوم اختلافات بین ایران و گروه ۴+۱ هنوز تاریخ دقیق امضای توافقنامه جدید هسته‌ای معلوم نیست. اصرار ایران برای لغو همه تحریم‌ها (سپاه -بیت رهبری و...) و دادن ضمانت از سوی دولت آمریکا باعث شده است که فعلا توافقی صورت نگیرد. طرف ایرانی باید از شرایط قانون‌گذاری و تصمیم‌گیری در آمریکا اطلاع کافی داشته باشد.

به نظر نمی‌رسد که اروپا و آمریکا، صنعت انٰرژی روسیه را تحریم کنند؛ زیرا شرکت‌های بزرگ انرژی از‌جمله بی پی و شل در پروژه‌های انرژی روسیه سرمایه‌گذاری کرده‌اند و شرکت‌های آمریکایی نیز از طریق شرکت‌های هندی در برخی پروژه‌های روسیه مشارکت دارند.

بازگشت ایران به بازار می‌تواند تا حدی در ایجاد  ثبات بازار موثر باشد؛ اما صرف داشتن ذخایر نفت در تانکرها نمی‌تواند همه مشکلات ایران در بخش انرژی را حل کند. توافق احتمالی می‌تواند باعث نقش‌آفرینی ایران در بازار نفت شود، اما در بخش گاز طبیعی و ال‌ان‌جی ایران نیازمند به روزآمد کردن چاه‌ها و تاسیسات نفتی و گازی است که این امر به میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد.