روابط ایران و قطر در سال‌های گذشته  با فراز و نشیب خاصی روبه‌رو نبوده است. در بین کشورهای عرب منطقه، روابط ایران با قطر همواره رو به گسترش بوده است و دولتمردان دو کشور همیشه تمایل خود را برای افزایش سطح همکاری در همه جنبه‌ها اعلام کرده‌اند. گسترش روابط ایران  با کشورهای همسایه، همواره یکی از اولویت‌های اصلی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بوده است، اما در عمل جز یکی دو کشور همسایه ایران، تهران با اکثر همسایگان دچار تنش‌های مقطعی بوده است.  امروز ، دوشنبه ۲۱ فوریه، ابراهیم رئیسی در حالی در دومین سفر رسمی خود پس از احراز جایگاه ریاست جمهوری راهی دوحه شد که مذاکرات هسته‌ای به مراحل نهایی نزدیک شده است.  بهبود و توسعه روابط با کشورهای همسایه پس از توافق احتمالی، بیش از پیش مورد توجه دولت رئیسی خواهد بود. رئیسی به دعوت رسمی امیر قطر و برای  حضور در ششمین نشست مجمع کشورهای تولید و صادرکننده گاز در جهان، راهی دوحه شده است.

مجمع کشورهای تولید و صادرکننده گاز (جی‌‌ای‌سی‌اف)

 با توجه به نقش مهم گاز طبیعی در پروسه گذار انرژی، سهم گاز طبیعی در سبد انرژی همه کشورها در حال افزایش است و پیش‌بینی می‌شود در دهه آینده سهم گاز طبیعی از نفت پیشی بگیرد و طبیعی است که با توجه به بحران انرژی، همه کشورها در صدد افزایش ظرفیت تولید و صادرات گاز طبیعی و ال ان جی هستند. ضرورت وجود سازمانی که تصمیمات مشترکی برای حفظ منافع کشورهای تولید کننده و صادرکننده گاز طبیعی در آن گرفته شود، احساس می‌شد و به این دلیل، تقریبا دو دهه پیش، مجمع کشورهای تولید و صادرکننده گاز شکل گرفت. ایران با دارا بودن دومین ذخایر اثبات‌شده گاز طبیعی در جهان، در سال ۲۰۰۱ ایده تشکیل چنین مجمعی را مطرح کرد. آن نهاد در نهایت در ۲۳ دسامبر ۲۰۰۸ تاسیس شد و هرچند ایده اولیه آن از سوی ایران بود، نتوانست از سمت‌های عالی‌رتبه آن سهمی از آن خود کند. 

باید خاطر نشان کرد که در حال حاضر کشورهای الجزایر، بولیوی، مصر، گینه استوایی، ایران، لیبی، نیجریه، قطر، روسیه، ترینیداد، توباگو، و ونزوئلا، ١۱ عضو اصلی مجمع کشورهای تولید و صادرکننده گاز  هستند و هلند، نروژ، عراق، عمان، پرو ، آذربایجان، و امارات به‌عنوان اعضای ناظر در آن شرکت می‌کنند. قرار است در ششمین نشست مجمع کشورهای تولید کننده و صادر کننده گاز ، دبیرکل جدید مجمع انتخاب شود. تا ماه دسامبر گذشته،  ایران، الجزایر، ترینیداد، توباگو، لیبی، و نیجریه نامزدهای خود را برای احراز جایگاه دبیرکلی «جی‌‌ای‌سی‌اف» معرفی کرده‌ بودند. در مورد قابلیت کشورهای عضو، باید در نظر داشت که اعضای مجمع کشورهای صادرکننده گاز ۴۴ درصد از تولید گاز جهان، ۶۷ درصد از ذخایر گازی جهان، ۶۴ درصد از انتقال گاز با خط لوله، و ۶۶ درصد از تجارت گاز طبیعی مایع‌شده (ال‌ان‌جی) جهان را در اختیار دارند.

امضای ۱۴ سند همکاری بین ایران و قطر

 در جریان مذاکرات ابراهیم رئیسی با  تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر ، برای توسعه همه‌جانبه روابط دو کشور، ۱۴ سند همکاری امضا شد. به گزارش ایرنا، ۱۴ سند همکاری امضا شده در زمینه‌های هواپیمایی، تجاری، کشتی‌رانی، رادیو تلویزیون، سیاست خارجه (لغو روادید)، برق ، استاندارد، و فرهنگی و آموزشی بوده است. در حوزه انرژی و گاز طبیعی، ایران و قطر رقیب هم هستند و با توجه به میزان برداشت قطر از میدان مشترک پارس جنوبی، باید انتظار داشت که منابع انرژی پارس جنوبی نقشی راهبردی در برنامه‌های بلندمدت قطر برای تبدیل شدن به بزرگترین صادر کننده ال ان جی ایفا کند. تا ماه دسامبر، آمریکا بزرگترین صادر کننده ال ان جی جهان بود. دوحه در نظر دارد ظرفیت فعلی تولید ۷۷ میلیون تن ال ان جی را تا سال ۲۰۲۷ با افزایش ۶۴ درصدی به  ۱۲۶ میلیون تن در سال برساند، و این در حالی است که ایران با توجه به دارا بودن دومین منابع گاز طبیعی در جهان، تولید کننده ال ان جی نیست.

 نقش مهم قطر در  مجمع کشورهای تولیدکننده و صادر کننده گاز

 قطر به عنوان دومین تولیدکننده ال ان جی جهان، در ماه‌های گذشته دیپلماسی فعالی برای مشارکت در حل بحران انرژی اروپا داشته است. اما با توجه به پیش‌فروش کردن اکثر محموله‌های ال ان جی، در حال حاضر قادر نیست ال ان جی بیشتری روانه بازار اروپا کند. این کشور در مجمع کشورهای تولید و صادرکننده گاز هم نقش مهمی ایفا می‌کند. دوحه در در ۱۵ نوامبر سال ۲۰۱۱، میزبان  نخستین نشست سران کشورهای جی‌‌ای‌سی‌اف  بود و در حالی میزبان ششمین نشست مجمع شده است که نقش آن  در معادلات انرژی جهان روز به روز در حال افزایش است.

حضور ایران در بالاترین سطح در نشست جی‌‌ای‌سی‌اف

 ایران در نشست ششم در بالاترین سطح شرکت کرده است. اما با توجه به مشکلات متعدد صنعت انرژی ایران، حضور پررنگ هیات آن در این نشست، تاثیر خاصی بر  توافق احتمالی نشست نخواهد داشت. پیش از برگزاری این نشست، اخبار متعددی در این باره که قطر می‌تواند سکوی ترانزیت ال ان جی ایران به اروپا باشد، در  رسانه‌های داخل کشور منتشر شد. در این بین، چند پرسش اساسی بدون پاسخ  باقی مانده‌اند؛ از جمله این که در حالی که کشورهای عمده تولیدکننده گاز طبیعی درصد افزایش نقش و سهم خود در بازار هستند، چرا درصدد فروش محصولات رقیبان در بازار باشند، و دولت رئیسی با کدام سرمایه‌گذاری به تولیدکننده و صادر کننده ال ان جی تبدیل خواهد شد؟

این  ادعا که این نشست می‌تواند زمینه‌ساز حضور ایران در بازار گاز طبیعی اروپا شود، با واقعیات بازار انرژی در تضاد است. اروپا برای کاهش وابستگی به گاز طبیعی روسیه در میان‌مدت می‌تواند از منابع انرژی قطر، آذربایجان،آمریکا، اسرائیل، و کشورهای آفریقایی مثل الجزایر بهره گیرد. با توجه به میزان مصرف بالای گاز طبیعی در داخل کشور و کمبود گاز در شبکه، ایران قادر به تامین نیازهای داخلی نیست. پس چگونه خواهد توانست به اروپا گاز صادر کند؟ 

حضور رئیسی در این نشست بزرگنمایی شده است. افزایش سطح روابط با کشورهای همسایه برای رفع تنش در منطقه ضروری است، اما نحوه انعکاس نتایج سفر رئیسی به قطر، با واقعیات موجود در منطقه همخوانی ندارد. 

دوحه و تهران می‌توانند در زمینه انرژی، به ویژه برق همکاری بیشتری داشته باشند.  روابط خوب قطر و ایران می‌تواند به پیشرفت مذاکرات هسته‌ای نیز کمک کند. اقتصاد ایران به شدت نیازمند رفع تحریم است. اجرایی شدن ۱۴ سند همکاری که در جریان سفر رئیسی به قطر امضا شد، نیازمند به‌کارگیری سیاست خارجی تنش‌زدا و رفع تحریم‌ها است. با تداوم سیاست خارجی کنونی و به‌رغم وجود قابلیت بالای همکاری بین ایران و قطر، نباید در کوتاه‌مدت شاهد افزایش حجم تجارت بین دو کشور باشیم.