منتقدان طرح‌های انتقال آب تاکید دارند که بهره‌برداران اصلی منابع آبی در نقاط مرکزی ایران کشاورزان و شهروندان عادی نیستند، بلکه نهادهای حکومتی و دولتی و شرکت‌های خصولتی و شبه‌خصوصی شریک آنان‌اند که حمایت قوه قضائیه و دستگاه‌های نظامی، انتظامی و امنیتی را هم با خود دارند.

بررسی ابعاد بحران آب در مناطق مرکزی و جنوب ایران روشنگر هماهنگی دستگاه‌های ذی‌نفع و شرکای بهره‌بردار از منابع آبی راهبردی و طرح‌های انتقال آب و نیز فریب و سرکوب مردمی است که از بی‌آبی و نتایج زیست محیطی آن در رنج‌اند.

روز شنبه، چهارم دی‌ماه، انتشار نامه‌ای درباره لزوم تسریع در نهایی کردن و تمدید مجوز دو طرح انتقال آب از سرشاخه‌های کارون در سطح فعالان محیط‌ زیست بازتاب زیادی داشت و ابعادی از مدیریت مافیایی آب در ایران را روشن کرد.

نامه مقام عالی قضایی استان اصفهان درباره دو طرح انتقال آب

نامه محمدرضا حبیبی، رئیس‌کل دادگستری استان اصفهان، که در مرداد ۱۳۹۹ خطاب به ابراهیم رئیسی، رئیس وقت قوه قضائیه نوشته شده است، بر لزوم اجرای دو طرح انتقال آب از سرشاخه‌های کارون، یعنی تونل و سد کوهرنگ۳ و تونل بهشت‌آباد، با وجود مجوز صادر ندادن سازمان محیط‌زیست، اشاره دارد.

حبیبی در نامه خود تاکید می‌کند که تامین منابع آبی جدید از محل نهایی شدن دو طرح انتقال آب موردنظر برای حل مشکلات آب به‌خصوص برای مصارف کشاورزی و صنعتی همه استان‌های حوزه زاینده‌رود انجام می‌شود.

او در این نامه، سازمان محیط‌ زیست و اداره کل حفاظت از محیط‌ زیست استان چهارمحال بختیاری را هم به دلیل تمدید نکردن مجوزهای سابق برای تکمیل این طرح‌ها، امتناع از انجام وظایف و ایجاد خسارت به اموال عمومی، به پیگیری قضایی تهدید کرده است.

پس از تشکیل کارگروه احیای زاینده‌رود در قوه مجریه و قضائیه، با پیگیری نمایندگان استان‌های مرکزی ایران (اصفهان، یزد، قم، کرمان، سمنان)، به‌خصوص در یک سال گذشته، فعالیت‌ها در پروژه تونل و سد کوهرنگ ۳ از سر گرفته شد و مجوز ادامه فعالیت طرح انتقال آب بهشت‌آباد از سرشاخه‌های کارون به نقاط مرکزی ایران صادر شد و وزارت نیرو وعده داد که آبگیری آن کمتر از دو سال آینده انجام می‌شود.

معترضان به ادامه فعالیت دو طرح کوهرنگ ۳ و تونل بهشت‌آباد

تا سال ۱۳۹۹، تعداد ۲۸ انجمن، موسسه، تشکل و کارزار فعالان محیط‌ زیست استان‌های چهارمحال‌وبختیاری و خوزستان به ادامه فعالیت طرح انتقال آب از سرشاخه‌های کارون اعتراض کردند.

آنان با اشاره به پایبند نبودن مجریان این طرح به ماده ۲۱ تفاهمنامه زیست‌ محیطی طرح‌های انتقال آب کوهرنگ ۳ که کمیته فنی کارشناسی بررسی گزارش‌های ارزیابی زیست‌ محیطی در تاریخ ۱۶ اسفند ۱۳۹۰ تصویب کرده است، تداوم فعالیت این پروژه را غیرقانونی دانستند.

این تشکل‌های تاکید دارند به دلیل رعایت نشدن شروط زیست‌ محیطی مطرح شده در مجوز این طرح‌ها و مفاد ارزیابی محیط زیستی و سایر ضوابط و قوانین و مقررات، مجوز محیط زیستی صادره عملا باطل است. آن‌ها همچنین با استناد به نامه مجمع نمایندگان استان خوزستان در سال ۱۳۹۷ که تاکید دارد مجری این طرح به ۹۰ درصد تعهدات زیست‌ محیطی خود و حدود ۶۴ درصد اقدام‌های عملی در حفظ محیط‌زیست و ایرادهای سازمان محیط‌ زیست متعهد نبوده است، تداوم تکمیل طرح تونل و سد کوهرنگ ۳ و تونل بهشت‌آباد را باعث نابودی محیط‌ زیست می‌دانند.

از سویی متولیان دولتی و ذی‌نفعان اصلی طرح انتقال آب با ملی اعلام کردن این طرح‌ها و پیوند زدن آن با مسائل سیاسی و امنیتی، تلاش دارند به هر شکل ممکن این پروژه‌ها را نهایی کنند و به بهره‌برداری برسانند.

استفاده از اهرم فشار مردم مناطق برای تکمیل طرح‌های انتقال آب

۱۹ آبان ۱۳۹۹ مسعود تجریشی، معاون محیط انسانی سازمان محیط‌ زیست، در گزارشی که روزنامه همشهری منتشر کرد، در مورد روش ملی مافیای آب و جریان‌های وابسته به آن‌ها در اعلام طرح‌های انتقال آب از جمله طرح بهشت‌آباد و سد و تونل کوهرنگ ۳، ادعایی تایید نشده را مطرح کرد. او گفت: «قبل از آنکه هر طرح انتقال آبی مطرح شود، شروع می‌کنند به قطع کردن آب مردم در شهرها؛ کاری که با اصفهان کردند. درست زمانی که بحث انتقال آب بهشت‌آباد و کوهرنگ ۳ مطرح بود. مدتی این کار را کردند و صدای اعتراض مردم بلند شد و آن‌ها به هدفشان رسیدند.»

موضوعی که مسعود تجریشی به آن اشاره می‌کند، در کنار اشاره رئیس‌کل دادگستری استان اصفهان در نامه به رئیس قوه قضائیه، مبنی بر اینکه اجرا نشدن این طرح‌ها مشکلات اجتماعی و امنیتی به دنبال دارد، می‌تواند روشنگر ابعاد این مساله باشد.

از سویی با نگاهی به میزان مصرف ذی‌نفعان اصلی طرح‌های انتقال آب در استان اصفهان و استان‌های مرکزی، آشکار می‌شود که میزان آب شرب موردنیاز مردم و آب کشاورزی در مناطقی که کشت مطابق اقلیم انجام شده، حتی با بخشی از آب منتقل شده و آب‌های درون‌حوزه‌ای هم قابل تامین است و در واقع کشاورزان و مردم بیشتر ابزار فشار بهره‌برداران اصلی منابع آبی در مناطق مرکزی ایران‌اند.

سهامداران و بهره‌برداران منابع آبی در مناطق مرکزی ایران

آنجا که پای سهامداران شرکت‌های آب منطقه‌ای، پیمانکاران سدسازی، شرکت‌های بزرگ صنعتی و مجتمع‌های فولاد سازی، آستان قدس رضوی، آستان معصومه قم، بنیاد مستضعفان، ستاد اجرایی فرمان امام و وزارتخانه‌ها و بانک‌های دولتی، همین‌طور قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء سپاه به میان می‌آید و مسئله تامین منافع آن‌ها با امنیت و منافع ملی به هم گره می‌خورد، موضوع دیگر چندان ساده نیست.

مرور روند رویدادها در شش ماهه دوم سال ۱۳۹۹ و شش ماهه نخست سال ۱۴۰۰ نیز می‌تواند بسیاری از مسائل را روشن کند؛ تداوم عملیات اجرایی طرح انتقال آب بهشت‌آباد در روزهای قرنطینه و صدور مجوز زیست‌ محیطی طرح، در حالی‌ که وزیر نیروی دولت قبل اعلام کرده بود کارگاه‌های پروژه تونل و سد بهشت‌آباد تعطیل است. پیگیری دائم وزارت نیرو برای اخذ مجوز زیست‌ محیطی پروژه‌های انتقال آب با وجود مخالفت مرکز پژوهش‌های مجلس و سازمان بازرسی کل کشور، پیگیری مجمع نمایندگان استان خوزستان برای جمع‌آوری کارگاه‌های دو طرح انتقال آب و شکایت انجمن‌های محیط زیستی با طرح ۹۷ ایراد و صدور بی‌سروصدای این مجوزها برای تسریع در پیشرفت طرح‌های انتقال آب از سرشاخه‌های کارون هم‌زمان با شروع به کار دولت ابراهیم رئیسی، همگی روشنگر تلاشی‌اند که برای اجرا و نهایی شدن این طرح‌ها برنامه‌ریزی شده‌اند.

این در حالی است که از نظر سازمان محیط‌ زیست، طرح آب‌رسانی بهشت‌آباد برای جبران کمبود آب شرب ۱۴ شهرستان استان اصفهان ۹۷ ایراد اساسی دارد و منطقی نیست. این سازمان در گزارش خود تاکید کرده است استان اصفهان و سایر استان‌های حوزه آبریز زاینده‌رود با کمبود آب شرب مواجه نیستند و در صورت مدیریت منابع آب درون حوضه، به آب انتقالی از طرح بهشت‌آباد نیازی ندارند و  اجرای طرح کوهرنگ ۳ نیز الزامی نیست.

فعالان محیط‌ زیست همچنین معتقدند اجرای این دو طرح مانند تونل‌های اول، دوم و سوم کوهرنگ و خدنگستان نه‌تنها مشکلات آبی استان‌های مرکزی را حل نمی‌کند، که از طریق اضافه شدن مصارف متعدد صنعتی مانند طرح توسعه شرکت ملی فولاد و کشت ناهماهنگ و ایجاد توهم آبی، کوتاه‌تر شدن رودخانه زاینده‌رود را سبب می‌شود.

برنامه تشویق و سرکوب

سرکوب شدید مردم خوزستان در اعتراض‌ها به بی‌آبی (تیرماه ۱۴۰۰)، استقبال از اعتراض کشاورزان اصفهانی که امکان پرداخت حقابه آن‌ها از محل کم کردن حقابه صنایع متعلق به نهادهای حکومتی و دولتی ممکن بود و برنامه‌ریزی برای هدایت مسئله آن‌ها به سمت لزوم تکمیل طرح‌های انتقال آب، سپس سرکوب و جمع‌کردن این معترضان به دلیل معطوف شدن مطالباتشان به مصرف‌کنندگان حکومتی آب (آبان و آذرماه ۱۴۰۰) و برخورد شدید با معترضان شهرکردی به طرح‌های انتقال آب (آذرماه ۱۴۰۰) همه نشان از این دارند که مدیریت سیاسی انتقال آب در ایران و نقش مافیای آب در حوادث اخیر قابل‌توجه است.

تا امروز ۱۰ طرح انتقال آب از سرشاخه‌های کارون به مناطق مرکزی نهایی شده یا در حال اجرا است. کوهرنگ۳ هفتمین طرح برای انتقال ۲۵۰ میلیون مترمکعب آب به زاینده‌رود است که گفته می‌شود پیش از تکمیل، در حال بهره‌برداری است. طرح بهشت‌آباد برای انتقال یک‌ میلیارد و ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب از سرشاخه‌های کارون هم با وجود نداشتن ارزیابی زیست‌ محیطی در حال اجرا است.

این طرح‌ها در حالی اجرا می‌شوند که همه کارشناسان محیط‌ زیست تاکید دارند تکمیل این دو طرح مرگ کارون و آسیب‌های جدی به محیط‌ زیست را سبب خواهد شد.