دولت جمهوری اسلامی ایران روند اخراج افغان‌هایی را که در ماه‌های پس از سقوط  افغانستان به دست طالبان، قاچاقی به این کشور وارد شده‌اند را افزایش داده است. بر اساس گزارشی که وال استریت ژورنال از مرز جمهوری اسلامی ایران با استان نیمروز در جنوب غرب افغانستان منتشر کرده است، روزانه بین دو هزار و ۵۰۰ تا چهار هزار پناهجوی افغان از طریق این مرز به افغانستان پس فرستاده می‌شوند. در میان این افراد، کسانی هم هستند که از مخالفان طالبان‌اند و بازگرداندن آنان به افغانستان برایشان خطر جانی دارد.

وال استریت ژورنال با سربازی صحبت کرده که در روزهای سقوط افغانستان به دست طالبان، از طریق پاکستان به ایران فرار کرده است. با اینکه مرزبانان ایرانی به سمت او شلیک کرده‌اند، او توانسته است از مهلکه جان سالم به در ببرد. او می‌گوید ماشینی که آنان را جابه‌جا می‌کرده در مسیر چپ کرده و او به‌شدت زخمی شده است، اما جمهوری اسلامی ایران او را در حالی که دو مهره کمرش شکسته بود، از این کشور اخراج کرده است.

این گزارش نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی ایران به روند اخراج پناهجویان افغان سرعت بخشیده است. البته در این میان، تعدادی نیز خودخواسته از ایران خارج می‌شوند زیرا تورم، گرانی و نبود اشتغال خود شهروندان ایرانی را هم زیر فشار شدید قرار داده است. سازمان بین‌المللی مهاجرات تخمین زده است که در ماه‌های اخیر نزدیک به نیم میلیون نفر از ایران به افغانستان بازگشته‌اند که ۳۶۰ هزار تن اخراج شده‌ و حدود ۱۲۶هزار نفر داوطلبانه از این کشور بیرون آمده‌اند.

پناهجویانی که خودخواسته از ایران خارج شده‌اند، می‌گویند که  بی‌کاری و گرسنگی و گرانی آنان را مجبور کرده تا دوباره به کشور خود بازگردند؛ اما تعدادی از افغان‌هایی که به ایران می‌روند، به امید رفتن به سمت ترکیه و بعد کشورهای اروپایی، این مسیر پرخطر را در پیش‌ گرفته‌اند.

مقام‌های جمهوری اسلامی ایران پیش از این اعلام کرده بودند که بیش از این تحمل پذیرش مهاجر ندارند و برای جلوگیری از ورود بی‌رویه‌ افغان‌ها، تدابیر سختی را در مرزهای خود با افغانستان اجرا می‌کنند.

نگرانی جمهوری اسلامی ایران بیشتر از آنکه مبنای اقتصادی داشته باشد، ناشی از دغدغه‌های سیاسی و تروریستی است. این کشور نگران است که با موجی از پناهجویان اقتصادی، تعدادی از اعضای سازمان‌های افراطی به خصوص داعش هم به ایران وارد شوند. جمهوری اسلامی ایران در مرزهای شرقی خود همیشه با جریان‌های افراطی دینی مواجه بوده است. جنبش جندالله که بیشتر از ناراضیان بلوچی تشکیل شده است، روابطی با داخل افغانستان دارد و گفته می‌شود که به نحوی از داخل افغانستان حمایت نیز می‌شود.

هرچند جمهوری اسلامی ایران به این جریان ضربات زیادی زده است، با حضور طالبان بر اریکه قدرت، این احتمال وجود دارد که جنبش جندالله ایران هم دوباره خود را احیا کند. به همین دلیل این کشور روند صدور ویزای گردشگری را از سر گرفته و در این رابطه تسهیلاتی نیز ایجاد کرده است تا از این طریق بتواند رد مهاجران را بگیرد؛ زیرا عبور قاچاقی افغان‌ها به ایران هیچ ردپایی بر جای نمی‌گذارد و دولت این کشور نمی‌داند که این مهاجران به کدام بخش‌های ایران منتقل شده‌اند.

بر اساس گزارش سازمان بین‌المللی مهاجرت، در سال ۲۰۲۱، در مجموع ۱.۲میلیون مهاجر افغان از ایران دوباره به کشورشان پس فرستاده شده‌اند که یکی از بالاترین ارقام بازگرداندن مهاجران در سال‌های اخیر به شمار می‌رود.