اگر زغال‌سنگ، کشوری بود، اکنون خود به‌تنهایی بزرگترین انتشاردهنده گازهای گل‌خانه‌ای می‌بود. در سال ۲۰۲۰ بر اثر سوزاندن زغال‌سنگ، ۱۳.۷ گیگاتن دی‌اکسید کربن وارد جو شد که معادل ۳۹ درصد کل انتشار دی‌اکسید کربن بود.
برای جلوگیری از بدترین اثرات تغییرات زیست‌محیطی و تحقق پیمان پاریس، باید عادت به مصرف زغال‌سنگ را برای همیشه کنار بگذاریم و سریع و بدون جا ماندن کسی، به مصرف انرژی‌های پاک گذار کنیم. این گذار ضرورتی مبرم برای تمام جاهای دنیا است، اما دشوارترین موانع سیاسی و اجتماعی-اقتصادی، در کشورهای رو به توسعه است. گردهمایی سران کشورهای جهان در ماه آینده در نشست کوپ۲۶ در گلاسگو فرصتی تاریخی خواهد بود برای پیشبرد اقتصاد رها از زغال‌سنگ و حمایت از نیازمندترین کشورها به این نوع اقتصاد.
در ماجرای زغال‌سنگ، با دو الگوی بسیار متفاوت توسعه روبه‌رو هستیم. تقاضا برای انرژی حاصل از سوزاندن زغال‌سنگ در ثروت‌مندترین کشورهای جهان روند کاهشی شدیدی دارد و از سال ۲۰۱۰ به میزان ۱۸.۶ درصد کاهش یافته است. کشورهای سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) در سال ۲۰۱۹ بیش از هر زمانی در تاریخ، نیروگاه‌های زغال‌سنگی را بازنشسته کردند و انرژی پاک به شکل فزاینده‌ای رواج می‌یابد. در کشورهای صنعتی، سهم نیروگاه‌های بادی و خورشیدی از راه‌اندازی طرح‌های جدید انرژی، رقم شگفت‌انگیز ۹۵ درصد است.
اما در کشورهای رو به توسعه با تصویر بسیار متفاوت دیگری روبه‌رو می‌شویم. زغال سنگ در این کشورها بر ۴۴ درصد شبکه برق سیطره دارد و محرک رشد اقتصادی گسترده‌ای است. جنوب اقتصادی جهان در حال سر بلند کردن است و در کوتا‌ه‌مدت، اقتصاد همچنان به نفع انرژی زغال‌سنگ است.
منشا ماندگاری زغال‌سنگ در عرصه انرژی پیچیده است. طبق یک توضیح، تولید زغال‌سنگ نیز مانند بسیاری از بخش‌های دیگر (صنعت و اقتصاد) جهان، از فراز و نشیب‌های بازار آزاد محفوظ است. ۹۳ درصد نیروگاه‌های زغال‌سنگی جهان متکی به قراردادهای دراز‌مدت و تعرفه‌های غیررقابتی هستند و به همین دلیل، سال‌ها یا حتی دهه‌ها پس از آن که مزیت رقابتی‌شان را از دست داده‌اند، در میدان یکه‌تازی می‌کنند. افزون بر این، زغال‌سنگ بیش از همه از یارانه‌های سوخت فسیلی بهره‌مند است و موجب تداوم وضعیت خطرناک موجود در سیاره ما می‌شود.
عامل دیگری هم هست که کمتر آشکار، اما همان‌قدر بحران‌زا است. اقتصادهای نوپا امکانات بسیار خوبی برای سرمایه‌گذاری ایجاد می‌کنند، اما سرمایه‌گذاران خصوصی در تأمین سرمایه برای بنیان نهادن زیرساخت‌های پاک در کشورهای فاقد سیاست‌های قطعی در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر، محتاطانه عمل می‌کنند. مثلاً طبق بررسی مؤسسه بلومبرگ ان‌ای‌اف در باره ۱۰۸ اقتصاد نوپا، فقط ۴۱ درصد آن‌ها دارای نهادهای تنظیم مقررات متناسب با اهداف‌شان در زمینه انرژی‌های پاک هستند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
با هرچه بیشتر گرفتار شدن جهان در این بحران شدید زیست‌محیطی، جامعه جهانی باید بکوشد هم‌صدا پشتیبان راهکارهایی باشد که به کشورهای در حال توسعه کمک کند تا در مسیر پایان دادن سریع و عدالت‌محور به مصرف زغال‌سنگ، بر موانع اجتماعی، اقتصادی و سیاسی غلبه کنند.
برای رسیدن به این هدف، یکی از ابزارهایی که در حیطه‌های تغییرات اقلیمی مرتبط با هم مؤثر شناخته شده است، سرمایه‌گذاری انحصاری در حیطه تغییرات زیست‌محیطی است. یعنی عموماً نهادهای عمومی یا چندجانبه و مشارکتی در بخش‌های فناوری و سیاست‌گذاری در جوامع مختلف، به سرمایه‌گذاری بلاعوض یا با نرخ پایین‌تر از بازار آزاداقدام کنند تا زمینه برای ساختن آینده محیط زیستی بهتر فراهم شود.
من رئیس صندوق سرمایه‌گذاری زیست‌محیطی (سی.آی.اف) هستم که یکی از بزرگترین نهادهای چندجانبه جهان مخصوص سرمایه‌گذاری در زمینه اقدامات زیست‌محیطی در کشورهای در حال توسعه است. ما با سرمایه‌گذاری انحصاری به آزاد شدن ۶۱ میلیارد دلار سرمایه از بخش خصوصی و شرکای چندجانبه و دولتی کمک کرده‌ایم تا از اجرای اقدامات زیست‌محیطی بسیار جدید و مؤثری در کشورهای در حال توسعه حمایت کنیم؛ از جمله از طرح ساختن نیروگاه متمرکز خورشیدی «نور-وارزازت» (Noor-Ouarzazate) در مراکش که بزرگترین نیروگاه در نوع خود در جهان است. نمونه دیگر این طرح‌ها، اولین نیروگاه زمین‌گرمایی در آمریکای جنوبی است.
حالا می‌توانیم و باید از سرمایه‌گذار انحصاری استفاده کنیم تا از دو طریق به اقتصادهای در حال توسعه جهان کمک کنیم تا نخستین گام‌ها را در مسیر ضروری تغییر رویه در زمینه انرژی بردارند. نخست آن که چنان که آشکار است، باید همچنان و بیش از پیش برای افزایش ظرفیت تولید انرژی پاک سرمایه‌گذاری کنیم، و هم‌زمان مطمئن شویم که سامانه‌های نیروگاهی ما آماده جذب مقادیر بیشتر و متغیری از انرژی تجدیدپذیر است. این مورد، اجتناب‌ناپذیر است.
مورد دوم که به همان میزان اهمیت دارد، این است که سرمایه‌گذاری انحصاری می‌تواند به شرکای اقتصادی جسارت بخشد تا گرد هم آیند و راه‌حل‌های فوری را که مخصوصاً برای پایان دادن به مصرف زغال‌سنگ طراحی شده است، بیازمایند و این کار را با کمترین اثرگذاری بر جوامع وابسته به سوخت‌های فسیلی انجام دهند. بدین منظور، باید حتماً نظر این جوامع را در مورد روش ایجاد این تغییر بزرگ و ذی‌نفعان نهایی آن جویا شویم.
کشورهای توسعه‌یافته برای این منظور سرمایه‌گذاری کلانی کرده‌اند، اما چنین امکاناتی تا کنون برای کشورهای در حال توسعه فراهم نبوده است. سی‌آی‌اف در قالب طرح‌های جدید «شتاب‌دهی به حذف زغال‌سنگ و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر» سرمایه انحصاری منعطف و پیش‌بینی‌پذیری فراهم می‌کند تا روش‌های نوآورانه برای شتاب‌دهی به عبور عدالت‌محورانه از زغال‌سنگ و افزایش ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر را بیازماید و اجرا کند.
تا کنون این گام را برداشته‌ایم، اما این تازه آغاز جنبش وسیع‌تر ایجاد تغییرات عمیق در بخش انرژی و سایر بخش‌ها است و باید آغاز راه باشد. آینده محیط زیست این سیاره که آینده همه ما است، بستگی به این دارد.
مافالدا دوآرته مدیرعامل صندوق سرمایه‌گذاری زیست‌محیطی، یکی از بزرگترین صندوق‌های چندجانبه جهان است که در زمینه اجرای آزمایشی و واقعی راه‌حل‌های زیست‌محیطی در کشورهای در حال توسعه فعالیت می‌کند.
© The Independent
