«خطر رانش زمین در تهران، بزرگترین شهر غرب آسیا، بسیار جدی شده است و با گذشتن از مرحله هشدار، به مرحله بحران رسیده است». معنای این گفته معاون فنی اداره محیط زیست استان تهران، این است که هرلحظه ممکن است زیرپای تهرانی‌ها خالی شود. رانش زمین در تهران در سال‌های اخیر، امر تازه‌ای نیست و مسبوق به سابقه بوده است.
معاون فنی اداره محیط زیست استان تهران با اشاره به آن‌که اداره محیط زیست به‌تنهایی نمی‌تواند از چنین پدیده‌هایی پیش‌گیری کند، گفت: «فرونشست زمین در تهران از مرحله هشدار گذشته و به مرحله بحران رسیده است».
مهرداد کتال محسنی، به تازگی درباره فرونشست زمین اظهار کرده است: «فرونشست، زخم سرباز کرده زمین بر اثر بهره‌برداری بی‌رویه و فعالیت‌های نامناسب اقتصادی و اجتماعی انسان روی زمین است».
معاون فنی اداره محیط زیست استان تهران در ادامه گفته است: «پدیده فرونشست زمین در تهران یک پدیده بدیهی است، چرا که ۲۱ درصد از جمعیت کشور و ۳۰ درصد از فعالیت‌های اقتصادی، صنعتی، کشاورزی و خدماتی در استان‌های تهران و البرز متمرکز شده‌اند و از بیش از ۱۱۰ درصد از منابع آب‌های قابل برداشت در تهران استفاده می‌شود».
هرسال به خطرنزدیک تر می‌شویم
در آذرماه ۱۳۹۷ سایت رادیوفردا، به نقل از گزارشی در نشریه تحقیقاتی و علمی «نیچر»، نوشت که بخش‌هایی از تهران سالانه ۲۵سانتی‌متر نشست می‌کند که یکی از بالاترین رقم‌ها در جهان است.
بنا به گزارش منتشره در نشریه «نیچر»، نشست ۲۵ سانتی‌متری بخش‌هایی از تهران در هر سال، بر اساس ارزیابی تصاویر ماهواره‌ای به دست آمده است و این مشکل، در حال گسترش به فرودگاه بین‌المللی «امام خمینی» است.
پژوهش مذکور که توسط دو پژوهشگر ایرانی در موسسه زمین‌شناسی پوتسدام آلمان انجام شده است، حاکی از آن است که این مشکل بیشتر مربوط به دشت غربی تهران (شامل بخش شهری، شهرک‌های اقماری و زمین‌های کشاورزی) و دشت ورامین است که یک منطقه کشاورزی محسوب می‌شود.
پژوهشگران یاد شده اعلام کرده‌اند که زمین‌های اطراف فرودگاه امام، سالانه پنج سانتی‌متر نشست می‌کنند.
بنا به گزارش «نیچر»، این وضعیت حدود ۱۰ درصد از جمعیت تهران، شهرک‌های اقماری و روستاهای جنوب غربی پایتخت را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
ارزیابی‌های انجام گرفته در سال گذشته نشان می‌دهد که مناطق تحت تاثیر نشست زمین در تهران و اطراف آن، در برگیرنده ۱۲۰ کیلومتر خط آهن، ۲۳۰۰ کیلومتر جاده، ۲۱ پل، ۳۰ کیلومتر خط لوله نفتی، ۲۰۰ کیلومتر لوله گاز، ۷۰ کیلومتر خطوط برق فشار قوی، و بیش از ۲۵۰ هزار ساختمان است. تحقیقات بیانگر آن است که این مشکل، ناشی از برداشت بی‌رویه آب و خالی شدن سفره‌های زیرزمینی است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران، محمدرضا بختیاری، میزان برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی تهران را سالانه ۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون متر مکعب عنوان کرده است. وی در مرداد ماه سال ۱۳۹۷، یعنی یک سال پیش، اعلام کرد که به دلیل برداشت‌های بیش از حد از منابع زیرزمینی پایتخت، در۱۰ تا ۱۵ سال آینده با پدیده خالی‌شدن لایه‌های زیرین زمین روبه‌رو خواهیم بود.
به گفته وی، متوسط افت سالانه آبخوان دشت هومند-آبسرد حدود ۲.۲ متر، و این رقم برای آبخوان دشت ورامین ۱.۳۴ متر است.
افت آب سفره‌های زیرزمینی مد‌ت‌هاست که زنگ خطر نشست زمین در پایتخت کشور را به صدا درآورده است.
زیرپای تهرانی‌ها خالی می‌شود
سال گذشته علی بیت‌اللهی، رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات، اعلام کرد که پدیده فرونشست زمین در مساحتی بیش از ۷۰۰ کیلومتر مربع در دشت‌های ورامین پیشوا و پاکدشت رخ داده است و در حال گسترش است.
وی همچنین گفت که طی ۱۳ سال گذشته، سطح آب در دشت ورامین ۱۵متر افت کرده است که در مقایسه با سال ۱۳۵۰، این افت آب بیش از یکصد متر برآورد می‌شود.
به گفته وی، پدیده فرونشست و فروچاله‌ها و شکا‌ف‌های ناشی از آن اگر در مجاورت تاسیسات زیربنایی مانند راه‌آهن، راه‌ها، دکل‌های برق و سایر شریان‌های حیاتی و همچنین در ساختگاه سکونت‌گاه‌های روستایی و شهری باشد، خطرات و خسارات بسیاری را به بار می‌آورد و موجب ایجاد ناپایداری در سازه‌ها، و گاه موجب بروز بحران می‌شود.
طی دو سال گذشته دستکم پنج مورد فرونشست عمده زمین در مناطق مختلف شهر تهران در خیابان‌های «شهران»، «پیامبر»، «میدان قیام»، «مولوی» و در سه‌راهی «خیام» به ثبت رسیده‌است. با توجه به رشته قنات‌های مسیر شمال تهران به سمت ری و عدم رویکرد مهندسی در ساختمان‌سازی، احتمال ریزش‌های بیشتر نیز هست.
به گفته کارشناسان مرکز زلزله، مساله مهم و خطرساز دیگر در پی فرونشست زمین که می‌تواند تهران را تهدید کند، حساس‌تر شدن ساختمان‌ها، حتی نسبت به زمین‌لرزه‌های کوچکتر است.
وزارت خانه‌هایی که مقصر ریزش زمین هستند
معاون فنی اداره محیط زیست استان تهران همچنین با اشاره به آن‌که دستگاه‌های مختلف، از جمله وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی، محیط زیست، مجلس و دانشگاه‌ها، در زمینه ایجاد و رخ‌دادن پدیده فرونشست زمین مقصر هستند، گفت: «محیط زیست به‌تنهایی نمی‌تواند جلوی پدیده‌های این چنینی را بگیرد. امیدواریم در آستانه ۵۰ سالگی سازمان محیط زیست، نیرو، اعتبارات و تجهیزات لازم در اختیار ما قرار گیرد تا بتوانیم نقش خود را به‌درستی ایفا کنیم».
کتال‌محسنی همچنین با بیان این نکته که پدیده فرونشست در داخل محدوده شهری بیشتر بر اثر حفاری‌های مترو رخ می‌دهد، افزود: «فرونشست در منطقه جنوب و جنوب‌غربی تهران، در حد فاصل مناطق مسکونی، کشاورزی و مهاجرپذیر مانند ورامین، پاکدشت و دشت‌های مختلف رخ داده است».
وی با اشاره به راهکارهای کاهش پدیده فرونشست، تصریح کرد: «کشورهای پیشرفته از پساب و فاضلاب تولید شده بیش از هفت بار استفاده می‌کنند، اما ما در برخی موارد محدود از این آب‌ها استفاده مجدد می‌کنیم؛ درحالی‌که با کمبود شدید منابع آبی مواجه هستیم».
وی با تاکید بر لزوم توجه به آمایش سرزمین و توان اکولوژیک هر منطقه گفت: «متاسفانه پروژه‌های بزرگ از جمله سدسازی و انتقال آب بینا‌حوضه‌ای، مطابق با معیارهای محیط زیستی نیست».
رضا شهبازی، مدیر کل دفتر بررسی مخاطرات زمین‌شناسی، مهندسی و زیست محیطی، نیز با اشاره به دوبار پایش شدن نرخ فرونشست در ایران، تصریح کرد: «متاسفانه دشت‌های مختلف کشور، جز دشت‌های کویر مرکزی در جنوب سمنان به دلیل عدم سکونت در آن‌ها، با پدیده فرونشست مواجه هستند».
وی برهم خوردن چرخه طبیعی آب را دلیل عمده فرونشست‌ها معرفی کرد، و افزود: «بازگشت به چرخه طبیعی موجب بهبود وضعیت می‌شود، اما در حال حاضر با توجه به توسعه شدید تهران، امکان چنین کاری وجود ندارد».
