دولت افغانستان روز چهارم فروردین را روز ملی مدیریت آب نام‌گذاری کرده است. این تصمیم روز دوشنبه در جلسه کابینه افغانستان گرفته شد.

همچنین قرار است روز چهارم فروردین، سد کمال خان که یکی از مهم‌ترین سد‌های آبی افغانستان است به دست اشرف غنی رئیس جمهور افغانستان افتتاح شود. این سد بر روی دریای هلمند ساخته شده است و مهم‌ترین سد برای افزایش زمین‌های کشاورزی به حساب می‌رود. سد کمال خان البته یکی از قدیمی‌ترین سد‌های آب در افغانستان نیز به شمار می‌رود. اواخر قرن هشتم هجری، شخصی به نام کمال خان در منطقه‌ای که حالا به نام شهرستان چهاربرجک یاد می‌شود و مربوط به استان نیمروز در جنوب غرب افغانستان است، اقدام به ساخت سدی برای استفاده کشاورزی کرد. این سد در آن زمان توانست زمین‌های زیادی را به چرخه کشاورزی اضافه کند. اما با حمله امیر تیمور گورکانی این سد از بین رفت و دیگر زرنج آن زمان روی شادابی و سرسبزی را ندید.

در زمان جمهوریت سردار محمد داود، بار دیگر سودای ساخت این سد بر سر سردار افتاد، اما کودتای اردیبهشت سال ۱۳۵۷ شمسی، هم سر سردار را به باد داد و هم سودای ساخت سد را. تا این که پس از سقوط طالبان، بار دیگر مساله مدیریت  و مهار آب‌های افغانستان جز برنامه‌های دولت قرار گرفت. نخستین بار در سال ۲۰۱۱ نخستین فاز ساخت سد کمال خان با یک شرکت خارجی به نام تدس به قرارداد رفت. اما به دلیل مسائل حقوقی و همچنین ناامن شدن بیش از حد منطقه، کار ساخت سد به تعویق افتاد. در سال ۲۰۱۳ فاز دوم ساخت سد آغاز شد. این بار یک شرکت داخلی با همکاری شرکت (برایت پیرول) ساخت این سد را برعهده گرفتند. هزینه ساخت فاز دوم این سد در حدود ۱۵ میلیون دلار آمریکا بود و در سال ۲۰۱۵ فاز دوم ساخت این سد تمام شد. در سال ۲۰۱۷ فاز سوم ساخت سد نیز به قرارداد رفت که هزینه آن نزدیک به ۸۶ میلیون دلار بود. فاز سوم سد کمال خان هرچند در ژوییه امسال تکمیل می‌شود اما مقام‌های اداره تنظیم آب افغانستان می‌گویند، فاز سوم تکمیل و حتی آبگیری کاسه سد نیز صورت گرفته و آماده بهره‌برداری است. البته یک فاز دیگر کاری نیز برای این سد در نظر گرفته شده است که در سال ۲۰۲۳ تکمیل می‌شود. فاز چهارم به صورت مستقیم به خود سد مربوط نیست بلکه ساخت چندین کانال آب برای مدیریت آب سد جهت کشاورزی است. 

سد کمال خان می‌تواند در حدود ۱۷۴ هزار هکتار زمین را در استان نیمروز آبیاری کند. از این سد چهار کانال آب امتداد خواهد یافت که زمینه آبیاری ۱۷۴ هزار هکتار زمینه را میسر می‌کند. این سد همچنین ۹ مگاوات برق تولید می‌کند و ظرفیت ذخیره ۵۲ میلیون متر مکعب آب را نیز دارد. به باور مسؤولین اداره تنظیم آب، این سد برای بیش از ۶۰۰ هزار نفر به صورت مستقیم و غیر مستقیم زمینه اشتغال را نیز میسر می‌کند. 

مدیریت آب ابزار راهبردی دولت برای مناسبات منطقه‌ای

علی‌رغم خرسندی مردم افغانستان از ساخت این سد، اما مقام‌های جمهوری اسلامی ایران نگاه ناخرسندانه‌ای نسبت به ساخت این سد دارند. آب استان سیستان و بلوچستان به شدت وابسته به دریای هلمند است. کنترل و مدیریت آب هلمند می‌تواند تاثیرات سوء بر دسترسی به آب در آن سوی مرز در داخل ایران داشته باشد. به همین دلیل در طول روند ساخت این سد، دولت جمهوری اسلامی ایران با نگرانی ساخت این سد را پیگیری می‌کرد و هر از گاهی نوشته‌ای در این باب در روزنامه‌های ایران به نشر می‌رسید. 

به صورت کل سه رود افغانستان به ایران می‌ریزد: هریرود، خاشرود یا فرارود و هلمند. اما تنها در مورد دریای هلمند قرارداد «حق آبه» میان ایران و افغانستان وجود دارد. دریای هلمند تقریبا زندگی را در سیستان و بلوچستان قابل دوام ساخته است. از زمان استقلال افغانستان در ۱۹۱۹ میلادی، اختلاف روی استفاده از دریای هلمند، میان دولت‌های ایران و افغانستان شکل گرفت. چندین بار نماینده‌های دو کشور پیرامون این مساله به مذاکره پرداختند. ولی هیچ گاه این اختلاف به صورت کامل حل نشد. ایران پس از آن که دولت افغانستان در دهه ۲۰ شروع به ساخت نهر بغرا و نهر سراج کرد، کم کم از حق امتیاز مساوی داشتن آب هلمند محروم شد.

اعتراض‌های دولت ایران سالیان دراز طول کشید تا این که در سال ۱۳۵۱ شمسی توافق «حق آبه» ایران میان دو کشور به امضا رسید. براساس این توافق دولت ایران مستحق ۲۶ متر مکعب آب در هر ثانیه شد که سالانه ۸۵۰ میلیون متر مکعب آب را در بر می‌گیرد. این توافق تا امروز همچنان قابل اجرا است. با این حال دولت ایران پس از این که ساخت سد کمال خان آغاز شد، نگرانی خود را از احتمال نرسیدن حق آبه‌اش مطرح کرده است. در ماه‌های گذشته نیز مذاکراتی در این رابطه میان دولت افغانستان و جمهوری اسلامی ایران صورت گرفته و دولت افغانستان تعهد کرده است که حق آبه ایران را به صورت کامل بپردازد. اما دولت افغانستان می‌گوید که حق آبه را بر اساس توافق ۱۳۵۱ خواهد پرداخت. زیرا در این توافق شرایط اقلیمی و امکان کم شدن آب هلمند در اثر تغییرات جوی و کاهش بارندگی مطرح شده که روی حق آبه ایران تاثیر می‌گذارد. 

دولت افغانستان همچنین متعهد شده است که دو بخش از حق آبه ایران را از سد کجکی و یک بخش آن را از سد کمال خان بپردازد. زیرا به دلیل وجود ۲۷ کیلومتر مرز مشترک دریایی، نیاز به جاری بودن دائمی آب در دریای هلمند وجود دارد. 

به نظر می‌رسد راهبرد مدیریت آب از سوی دولت افغانستان، برای این کشور ظرفیت قدرتمندتر شدن را در منطقه می‌دهد. هم جمهوری اسلامی ایران و هم پاکستان به آب‌های جاری افغانستان نیازمندند. پاکستان نیز به صورت دائمی نگران ایجاد سد روی دریای کنر است که از دریاهای پر آب افغانستان است. 

باور سیاسیون افغانستان این است که بخشی از حمایت‌های این دو کشور از مخالفان دولت افغانستان برای این است تا یک کشور باثبات و قدرتمند که بتواند آب‌های جاری خود را مهار یا مدیریت کند، در این جغرافیا به وجود نیاید. البته افغانستان در شمال نیز سرحد مشترک دریایی با تاجیکستان و ازبکستان روی دریای آمو دارد. هرچند تا هنوز افغانستان هیچ گونه برنامه‌ای برای دریای آمو ندارد. ولی به دلیل این که سرچشمه‌های این دریا نیز در داخل خاک افغانستان است این کشور می‌تواند با سدسازی مدیریت دریای آمو را نیز در دست بگیرد. 

با توجه به این که جهان به سوی کاهش آب شیرین به پیش می‌رود، داشتن دریاهای آب شیرین به عنوان یک امتیاز به حساب می‌آید و دولت افغانستان در نظر دارد تا از این امتیاز در مناسبات منطقه‌ای استفاده کند.