مهاجرت‌های اقلیمی در ایران به دلیل بحران‌های ناشی از خشکسالی، فرونشست زمین، اشتغال و آلودگی هوا با سرعت فزاینده‌ای در حال گسترش است.

طی سال‌های اخیر، بسیاری از ساکنان نقاط مرزی در جنوب و شرق ایران برای فرار از کمبود آب و دردسر ریزگردها به شمال مهاجرت کردند و شمالی‌ها نیز به دلیل تنگناهای اقتصادی و به‌‌صرفه نبودن کشاورزی، زمین‌هایشان را به مهاجران فروختند. در نتیجه این مهاجرت‌ها، بخش وسیعی از زمین‌های حاصلخیز شمال ایران به ساختمان‌های چندین طبقه تبدیل شده‌اند و زیست‌بوم فرهنگی مناطق مختلف آن تغییر کرده است. حالا نیز مهاجرت ساکنان نقاط مرکزی ایران از جمله یزد و اصفهان به استان‌های شمالی به‌خصوص گیلان افزایش یافته است.

از نگاه جامعه‌شناسان، مهاجرت ساکنان استان‌هایی مانند اصفهان، یزد و بوشهر به شمال ایران پدیده‌ای چندعاملی است اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که «انگیزه‌های محیط‌ زیستی» در راس دلایل مهاجرت‌های اقلیمی قرار دارند.

رضا علی‌زاده، جامعه‌شناس و عضو هیئت‌علمی دانشگاه گیلان، در گفت‌وگو با پایگاه خبری انتخاب به این موضوع اشاره کرد و گفت که گیلانی‌ها به دلیل عمده و اصلی مشکل اقتصادی زمین‌هایشان را می‌فروشند و از آن طرف ساکنان خوزستان و اصفهان که با بحران هوا و آب مواجه‌اند، به این استان می‌آیند.

این استاد دانشگاه درباره تاثیر مهاجرت به گیلان بر زیست‌بوم روستا‌های این استان گفت: «من دو سال پیش یک کار درباره پیامد‌های فرهنگی مهاجرت به گیلان انجام دادم. مطالعات ما نشان داد که درباره برخی مسائل فرهنگی دغدغه‌های جدی وجود دارد؛ مثلا احترام نگذاشتن برخی غیربومی‌ها به فرهنگ روستاها یا ایجاد آلودگی صوتی در ویلا‌ها که با روستا‌ها همسان نیست.»

به گفته این جامعه‌شناس، انباشت زباله در محیط‌های روستایی که سیستم دفع زباله مناسب ندارند، تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی، تغییر فرهنگ و سبک زندگی روستایی از دیگر پیامدهای مهاجرت‌های اقلیمی به شمال ایران است. او با ذکر مثالی دراین‌باره توضیح داد: «مثلا یک خانواده که سال‌ها در یک خانه روستایی کوچک زندگی کرده‌اند، با ساخته شدن یک ویلای لوکس کنار خانه کوچکشان دچار چالش می‌شوند. در این فضای مقایسه‌ای یا باید زمینشان را بفروشند یا با سیلی صورتشان را سرخ نگه دارند.»

به گفته رضا علی‌زاده، کمترین تاثیر مهاجرت‌های اقلیمی این است که روستایی‌ها را درگیر «تضاد طبقاتی» می‌کند. او با بیان اینکه برخی مناطق در شهرهای شمالی مانند فومن به محله اصفهانی‌ها و یزدی‌ها تبدیل شده‌اند، گفت که خبر دارد برخی از آن‌ها حالا قصد دارند در انتخابات شورای روستاها هم شرکت کنند.

ازدحام جمعیت در نقاط شمالی ایران مسائلی مانند کمبود انرژی و امکانات دیگر مانند فضاهای آموزشی و درمانی نیز ایجاد می‌کنند و ترکیب جمعیتی مناطق را به هم می‌زند.

به‌رغم تمام این چالش‌ها، بحران ناکارآمدی در جمهوری اسلامی و مهاجرت‌های اقلیمی در ایران رو به گسترش است. پیش‌تر علیرضا ورناصری قندعلی، عضو کمیسیون انرژی مجلس، اذعان کرده بود که تعداد قابل‌توجهی از روستاهای ایران که به آب و کشاورزی وابسته بودند، حالا به دلیل کمبود آب خالی از سکنه شده‌اند.

یکی از جدیدترین گزارش‌های مرکز پژوهش‌های مجلس هم نشان می‌دهد که ۴۷۶ شهر ایران تنش آبی دارند و در کل ۲۲ استان کاهش شدید بارش دارند و در نتیجه کمبود آب و فرونشست زمین، معیشت مردم و جان آنان به‌شدت در معرض خطر قرار گرفته و وضعیت اکوسیستم‌های طبیعی نیز از مرحله بحرانی عبور کرده‌ است.

پیش‌تر محمد درویش، کنشگر محیط‌ زیست در یادداشتی نوشته بود که بخش‌های بزرگی از ایران کمتر از هزار مترمکعب در سال به آب دسترسی دارند و وارد جدی‌ترین تنش شده‌اند. همچنین نزدیک به ۳۵ میلیون نفر از ایرانیان جایی زندگی می‌کنند که کمتر از هزار مترمکعب در سال آب در اختیار دارند و به گفته این فعال محیط‌ زیست، احتمال مهاجرت‌های اقلیمی در میان ساکنان این مناطق بالا است. ضمن اینکه دیگر مناطق ایران هم با مرز هزار مترمکعب فاصله زیادی ندارند.

همه این‌ها در حالی است که اگر این مهاجران به مناطق برخوردارتر در شمال ایران بروند، احتمالا روند فروپاشی در شمال هم تشدید می‌شود و آنجا نیز در معرض بحران‌های جدی‌تری قرار می‌گیرد.