گزارش کمیته محیط زیست مجمع تشخیص مصلحت نظام حاکی از آن است که سالانه دو میلیارد تن فرسایش خاک در ایران رخ می‌دهد و این میزان در سال‌های اخیر به دلیل وقوع سیلاب‌ها افزایش یافته است.
برای درک اهمیت فرسایش سالانه دو میلیارد تن خاک در ایران کافی است بدانیم که این رقم معادل از دست دادن سالانه سه جزیره ابوموسی، تنب کوچک و تنب بزرگ است و ایران رتبه اول فرسایش خاک در جهان را دارد. به طوری که میزان فرسایش خاک در کشورهای جهان سالانه ۲۴ میلیارد تن است که یک‌دوازدهم آن در ایران اتفاق می‌افتد.
این در حالی است که به قول محمد درویش، استاد دانشگاه و رئیس گروه محیط زیست یونسکو، ایران تنها یک درصد از خشکی‌های جهان را در اختیار دارد. به گفته این فعال محیط زیست، این رقم بیانگر آن است که فرسایش خاک در ایران به نسبت مساحت خشکی‌های این کشور، هشت برابر متوسط جهانی است و از نظر وخامت اوضاع، بحث فرسایش خاک در ایران ۱۶ برابر متوسط جهانی است.
به گزارش روزنامه خراسان، خسارت سالانه فرسایش خاک در ایران ۵۶ میلیارد دلار است؛ زیرا ارزش اقتصادی هر تن خاک از دست رفته ۲۸ دلار تعیین شده است.
علاوه بر ارزش اقتصادی، از دست دادن خاک اکوسیستم طبیعی و محیط زیست را نیز با اختلال مواجه می‌کند و برای احیای دوباره این خاک‌های از دست رفته، سال‌های زیادی نیاز است. محمد درویش در همین زمینه گفت: «برای هر سانتی‌مترمکعب خاکی که در آن گیاهان رشد کنند و باکتری‌ها و میکروارگانیسم‌ها تاثیرگذار باشند، باید ۸۰۰ سال صبر کرد.»
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
با وجود اهمیت و ارزش خاک و تاثیر فرسایش آن بر محیط زیست و حیات انسان‌ها، این موضوع جزو اولویت‌های جمهوری اسلامی ایران نیست و به گفته محمد درویش، در تولید ناخالص ملی ارزش‌گذاری نمی‌شود. این کنشگر محیط زیست با انتقاد از بی‌ارزش بودن منابع طبیعی در ایران گفت: «وقتی می‌خواهند جاده‌ای بزنند یا لوله گاز بکشند، ارزان‌ترین مسیر این است که درخت قطع کنند و لوله را عبور دهند یا خاک را تخریب کنند و جاده بکشند؛ به این دلیل که قیمت منابع طبیعی کم است و در ارزش ناخالص ملی در نظر گرفته نمی‌شود.»
پیش‌تر حسین اسدی، دانشیار دانشگاه تهران و متخصص فرسایش و حفاظت خاک، هم گفته بود که قطع درختان و از بین بردن بوته‌ها از جمله عوامل فرسایش خاک در ایران است که در ۵۰ سال اخیر ادامه داشته است. به گفته او، فعالیت‌های عمرانی مثل جاده‌سازی، معدن‌کاری، تغییر کاربری و برداشتن بقایای گیاهی نیز در از بین رفتن پوشش خاک تاثیر داشته‌اند.
حسین اسدی درعین‌حال تاکید کرده بود که اصلی‌ترین دلیل فرسایش خاک در ایران نبود متولی در این حوزه است؛ تا جایی که فعالیت‌های وزارت جهادکشاورزی نیز تا یکی دو سال پیش فقط در حوزه آب متمرکز بود و به‌تازگی در این وزارتخانه دفتر خاک راه‌اندازی شده است.
احمد جلالیان، استاد دانشگاه اصفهان، نیز در گفت‌وگو با روزنامه فرهیختگان، جنگل‌تراشی را مهم‌ترین عامل فرسایش خاک خواند و گفت: «در ۵۰ سال اخیر، جنگل‌های هیرکانی شمال تقریبا نصف شده‌است. جنگل‌های بلوط ۴۰ درصد تخریب شده و بیش از ۵.۵ میلیون هکتار کاهش سطح داشته‌اند. جنگل‌های ارت و طبیعتی که در ایران مرکزی وجود داشت مثل جنگل‌های طهور، هم از بین رفته است.»
او با اشاره به راهکارهایی ارائه شده در بسیاری از پایان‌نامه‌ها برای جلوگیری از فرسایش خاک، گفت که بخش‌های اجرایی با بخش دانشگاهی فاصله زیادی دارند و این مشکلاتی را ایجاد کرده است.
علی غلامی، استاد گروه خاک‌شناسی دانشگاه آزاد واحد اهواز، نیز در اظهارنظری مشابه گفت: «مشکل اساسی که وجود دارد این است که بین دانشگاه‌هایی که در این حوزه کار می‌کنند و ارگان‌هایی که در راستای جلوگیری از فرسایش خاک نقش اجرایی دارند، فاصله زیادی وجود دارد. به‌عبارت دیگر، جهاد کشاورزی و مرکز تحقیقات هیچ‌گاه به دانشگاه‌ها اعلام نمی‌کند که آیا در زمینه فرسایش پایان‌نامه‌ای دارند یا خیر؟ یا تیمی را در جلسات دفاع پایان‌نامه‌ها بفرستد تا از نتایج فعالیت‌های علمی استفاده کند.»
به گفته او دستگاه‌ها برای حل مشکلات نگاه علمی ندارند. این در حالی است که دانشگاه‌ها می‌توانند به دستگاه‌های مختلف برای هرکدام از عوامل دخیل در حوزه فرسایش خاک راهکار عملی ارائه کنند.
