۳۰ دی ماه ۱۳۹۵ساختمانی در تهران فروریخت که ۵۴ سال نخستین آسمان‌خراش و ساختمان مدرن خاورمیانه شناخته می‌شد. در یک آتش‌سوزی سه ساعت و نیمه، نماد تهران جدید سوخت و ۱۷طبقه ساختمان با اسکلت فلزی و ۵۶۰ واحد تجاری‌‌اش ویران شد.

در حالی که مجری شبکه خبر تلویزیون رسمی ایران چند ثانیه‌ سر چرخاند تا گزارش تصویری خود را از محل حادثه تکمیل کند و اعلام کند که آتش‌نشانانی که برای مهار آتش در ساختمان هستند هنوز ناامید نشده‌اند، نماد تهران مدرن، جلوی چشم متحیر میلیون‌ها ایرانی میخکوب به صفحه جادو فروریخت و پلاسکوی ۴۲ متری مدفن آتش‌نشان‌ها شد.

داستان رنج پلاسکو

بررسی در مورد علل آتش‌سوزی این ساختمان ناایمن که متعلق به بنیاد مستضعفان بود، تا یک سال مسکوت ماند. پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ در ایران، ساختمان پلاسکو از سوی بنیاد مصادره و مالک آن اعدام شد. به گفته برخی منابع حبیب‌الله القانیان، رئیس انجمن کلیمیان تهران و مالک شرکت پلاسکو، بزرگترین کارخانه‌های صنایع پلاستیک‌سازی ایران سازنده ساختمان پلاسکو در تهران بود و منبع الهام نام این ساختمان هم همین شرکت است. از زمان انقلاب ایران که ساختمان مصادره شد بنیاد مستضعفان مالک ساختمان شد. بنیاد مستضعفان به عنوان یک نهاد حکومتی تحت نظر رهبر جمهوری‌اسلامی ایران که به هیچ دستگاهی جز نهاد رهبری پاسخگو نیست پس از آتش‌سوزی گسترده و تخریب ساختمان پلاسکو توضیحی در مورد چرایی حادثه گزارش نکرد.

با حکم رئیس‌جمهور ایران اما هیاتی متشکل از متخصصان و زیرنظر وزیرکشور مسئولیت تهیه گزارش ویژه و بررسی ابعاد حادثه را به عهده گرفت.

آواربرداری بقایای ساختمان پلاسکو در هشتم بهمن ۱۳۹۵ به پایان رسید و گزارش شد که ۱۷۰۰ کامیون نزدیک به ۲۰ هزار تن نخاله ساختمانی از محل تخلیه شد.

در نهایت «هیات ویژه گزارش ملی بررسی حادثه ساختمان پلاسکو» عصر روز چهارشنبه ۱۶ فروردین سال ۱۳۹۶گزارش خود درباره این حادثه را به حسن روحانی رئیس‌جمهورایران ارائه کرد و هفت سازمان و وزارتخانه را به کوتاهی در این زمینه متهم کرد.

خبرگزاری ایرنا در گزارشی نوشت که محمد تقی احمدی، رئیس دانشگاه تربیت مدرس به عنوان رئیس این هیات ويژه  با ارائه این گزارش به رییس‌جمهوری ایران گفت که بنیاد مستضعفان،‌ شهرداری تهران، وزارت تعاون، وزارت راه و شهرسازی، وزارت کشور، شورای ساختمان پلاسکو، سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی تهران و راهنمایی و رانندگی از جمله نهادها و سازمان‌هایی هستند که در انجام وظایف خود کوتاهی کرد‌ه‌اند.

بر اساس این گزارش وقوع هرگونه انفجار در ساختمان پلاسکو رد شد و «اتصال برق و احتمالا نشت همزمان گاز از ‏کپسول گاز» علت اصلی حادثه اعلام شد. حادثه‌ای که به مرگ ۲۶ تن و از جمله ۱۶ آتش‌نشان و مفقود شدن چند نفر از آنها منجر شد. ساختمان پلاسکو بیش از ۵۵۰ واحد تجاری داشت که بسیاری از آنها فاقد بیمه گزارش شدند.

طبق گزارش هیات ویژه، بنیاد مستضعفان به‌ عنوان مالک ساختمان، با وجود دریافت اخطارهایی مبنی بر ناایمن بودن ‏ساختمان، اقدام موثری انجام نداده بود و شهردار وقت تهران محمدباقرقالیباف، به دلیل تخصیص ندادن بودجه کافی برای تجهیز آتش‌نشانی، نبود نردبان مناسب و بالگرد برای خاموش کردن آتش‌ یکی دیگر از مقصران اصلی این حادثه معرفی شد. همچنین شورای ساختمان پلاسکو به اخطارهای ایمنی بی‌توجهی کرده بود.

طبق این گزارش، شهرداری تهران در اجرای کامل و به موقع قانون شهرداری متهم به کوتاهی شناخته شد. مطابق قانون شهرداری مکلف به رفع خطر از ساختمان‌ها و اماکن خطرناک است.

این گزارش می‌گوید وظیفه بازرسی حفاظت فنی از کارگاه‌های واقع در ساختمان پلاسکو نیز بر عهده وزارت تعاون بوده و در این زمینه کوتاهی صورت گرفته است.

این هیات ویژه همچنین مطرح کرد که  شهرداری تهران، وزارت تعاون و وزارت راه‌ و شهرسازی در مورد اجرای مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان که به ایمنی ساختمان مربوط است توجه کافی نکرده‌است.

وحدت فرماندهی مدیریت بحران این حادثه نیز دچار خلل گزارش شد چرا که انسداد معابر دسترسی توسط راهنمایی و رانندگی در زمان حادثه با تاخیر صورت گرفته بود.

محمدتقی احمدی که با حکم رئیس جمهوری به عنوان رئیس هیات تحقیقات این پرونده انتخاب شده بود دوره دکتری مهندسی سازه را در دانشگاه توهوکو ژاپن گذرانده و از سال ۱۳۷۴ تا اوایل سال ۱۳۷۷ ریاست مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی را بر عهده داشته‌است. او با حکم وزیر راه و شهرسازی به ریاست دفتر تدوین مقررات ملی ساختمان نیز منصوب شده‌بود. آقای احمدی از ۳ تیر ۱۳۹۳ ریاست دانشگاه تربیت مدرس را بر عهده دارد.

حسن روحانی، رییس‌جمهور ایران، در جلسه  قرائت گزارش مربوط به بررسی حادثه ساختمان پلاسکو گفت: «حادثه پلاسکو یک پیام مهمی برای ما داشته است و آنچه حائز اهمیت است این است که برای اولین بار در کشور اعضای یک هیأت علمی، دانشگاهی و متخصص، مکلف به تهیه گزارش ملی شدند». هرچند گزارش ملّی بررسی حادثه ساختمان پلاسکو با شعار «پلاسکو را فراموش نکنیم» این حادثه و علل وقوع آن را از زوایای مختلف مورد بررسی قرار داد ولی در سال‌های بعد از آن هم حوادثی مشابه ولی نه کاملا مانند آتش‌سوزی پلاسکو اتفاق افتاد که تازه‌ترین آن حادثه آتش سوزی و انفجار در کلینیک درمانی سینا در خیابان شریعتی تهران بود که تیرماه سال جاری رخ داد و ۱۹ نفر در حریق و انفجار که شامل بیماران و کادر درمان کلینیک بودند، کشته‌شدند.

نشت گاز از کپسول‌های اکسیژن، علت اولیه حادثه اعلام شد و تخلف شهرداری و مالک ساختمان در این خصوص محرز شناخته شد. ساختمانی با کاربری مسکونی که به عنوان کلینیک پزشکی اجازه فعالیت گرفته بود.

انفجار این مرکز درمانی نیز برای مدتی آمار ساختمان‌های ناایمن تهران و به خصوص مراکز درمانی را در صدر اخبار قرار داد.

رئيس سازمان پیش‌گیری و مدیریت بحران شهر تهران، در تیرماه از وجود ۵۰  بیمارستان ناامن در تهران بدون ذکر نام آنها خبر داد و گفت «هر وقت اجازه بدهند،‌ اسامی آنها را اعلام می‌کنیم.» عمر این بیمارستان‌ها بالای ۵۰ سال اعلام شد. سازمان پیش‌گیری و مدیریت بحران شهر تهران مشکل تعدادی از این بیمارستان‌ها را مشکل سازه و برخی دیگر را پروتکل‌های تعمیر و نگهداری عنوان کرده بود.

همزمان، معاون پیشگیری سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران نیز از صدور اخطار ایمنی برای بیش از ۴۰۰ بیمارستان و مرکز درمانی در پایتخت خبر داد.

نه تنها حسن روحانی که مسئولان بیشتری هم در ایران طی ۴ سال گذشته در خصوص ناایمن بودن برخی ساختمان‌ها در ایران هشدار داده‌اند.

چندهزار پلاسکوی دیگر در تهران

اما هنوز در برهمان پاشنه می‌چرخد. در چهارمین سالگرد پلاسکو معاون معماری و شهرسازی شهرداری تهران در گفت‌و‌گویی با برنامه صبح‌ به خیرایران اعلام کرد تقریبا هزار ساختمان در شهر تهران مشابه ساختمان پلاسکو وجود دارد. به گفته این مقام شهری اکثر این ساختمان‌ها قدیمی بوده‌اند.

اما احمد خرم رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان گفت که «بین ۳۰ تا ۴۰ هزار واحد شبیه پلاسکو داریم» به گفته این وزیرراه و ترابری اسبق، بر اساس نظر آتش‌نشانی تهران، این واحدها در برابر حریق و زلزله مقاوم نیستند و در صورت زلزله، در بخشی از تهران به دلیل وجود آب‌های سطحی، برخی ساختمان‌ها کاملاً درون زمین فرو می‌روند.»

رئیس سازمان نظام‌ مهندسی ساختمان همچنین در این برنامه خبر از ویران شدن بیش از ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار ساختمان در صورت وقوع یک زلزله ۶.۵ ریشتری، در تهران داد. او تاکید کرد که «به دلیل نگرانی‌ها» آمار با احتیاط اعلام‌ می‌شود.

جلال ملکی سخنگوی سازمان آتش نشانی شهرداری تهران نیز از وجود بیش از ۲۰۰ ساختمان ناایمن در شهر تهران خبر داد  که تنها برای ۱۰۰ ساختمان پرونده تشکیل شده است.

بند ۱۴ ماده ۵۵ قانون شهرداری‌ها مربوط به مبحث ایمنی که در سال ۱۳۳۵نوشته شده‌است مورد احتلاف نظر حقوقداانان ایران است، چرا که برخی مسائل مربوط به ایمنی را شامل موارد علنی عنوان می‌کنند و تعدادی هم یک سری موارد ایمنی را در زمره مباحث پنهان و غیرقابل رویت در ساختمان سازی می‌دانند. در مورد این که شهرداری می‌تواند در مباحث پنهانی ساخت و ساز هم وارد شود یا خیر، اختلاف نظر هست. هرچند در دوره‌ای نیاز به بازنگری قانون شهرداری‌ها در زمان تصدی  محمدعلی نجفی، بر شهرداری تهران مطرح شد اما هنوز تغییری صورت نگرفته‌است. به هرحال، تا زمانی که نه تلاشی برای ایمن سازی ساختمان‌ها صورت می‌گیرد و نه نظارت سختگیرانه‌تری بر آنها که ساخته می‌شوند اعمال می‌شود، احتمال تکرار پلاسکوی دیگری درتهران هست.