تربت‌جام به مزارع رنگارنگ زعفرانش مشهور است، که یکی از ارزشمندترین محصولات صادراتی ایران است. اما امسال برای کشاورزان تربت‌جام فاجعه‌بار بوده است.

یکی از آن‌ها بدی آب‌و‌هوا را عامل کاهش محصول زعفران می‌داند و به فایننشال تایمز می‌گوید: «خانواده من امسال فقط ۹۰۰ کیلوگرم محصول برداشت کرد، در حالی که سال گذشته ۱۵۰۰ کیلوگرم محصول داشتیم.»

به گزارش فایننشال تایمز، بیش از ۹۰ درصد زعفران جهان را ایران تامین می‌کند. زعفران به‌دلیل امکان کشت آن در آب‌و‌هوای خشک، به «طلای کویر» معروف است. اما به گفته تولیدکنندگان و تجار، تغییر الگوهای آب‌و‌هوایی و کمبود آب اثری قابل‌ملاحظه روی این صنعت گذاشته و به کاهش شدید محصول منجر شده که افزایش بهای گران‌ترین ادویه جهان را در پی داشته است.

زعفران‌کاران خراسان می‌گویند محصول امسال آن‌ها کمتر از ۵۰ درصد محصول سال گذشته خواهد بود. علی شریعتی‌مقدم، مدیرعامل نوین زعفران، می‌گوید پیش‌بینی می‌شود که مجموع تولید از حدود ۴۰۰ تن به حدود ۱۷۰ تن برسد.

مجتبی پیام عسگری، مدیر بازار بورس زعفران تربت‌جام، می‌گوید سرمای شدید زمستان و سپس، کاهش بارندگی در بهار و گرمای تابستان که دما به ۵۰ درجه رسید اثری مخرب بر این منطقه در شمال شرقی ایران گذاشته است و تمام ۲۰۰۰ چاه سطحی منطقه کاملا خشک شده‌اند.

کارشناسان هشدار می‌دهند که چنین شرایط شدید آب‌و‌هوایی فقط یک بار رخ نمی‌دهد و نتیجه تغییرات اقلیمی است که در حال تغییر الگوهای آب‌و‌هوایی در سراسر جهان است.

محمد درویش، کارشناس محیط زیست، می‌گوید: «ایران نسبت به میانگین جهانی آسیب‌پذیرتر است، به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک [که زعفران کشت می‌شود]. بارندگی رو به کاهش و تبخیر آب و دما در حال افزایش است.»

بخشی از قیمت بالای زعفران به دشواری برداشت محصول بازمی‌گردد‌. برای تولید یک کیلو زعفران، حدود ۱۷۰ هزار گل زعفران لازم است، و این گل‌های ظریف در دو ماه اول پاییز، هنگام سحر، با دست چیده می‌شوند.

بحران در صنعت زعفران در حالی رخ می‌دهد که جمهوری اسلامی با تورم افسارگسیخته و آثار تحریم‌های غرب که اقتصادش را فلج کرده است، دست‌و‌پنجه نرم می‌کند. در حالی که مصرف‌کنندگان ایرانی گرفتار تورم بالای ۴۰ درصدند، فعالان این صنعت نگران‌اند که در میانه بحران معیشتی، مصرف داخلی‌ــ که حدود یک‌چهارم تولید سالانه است‌ــ کاهش یابد.

احمد اکبری، فروشنده زعفران در مشهد، با اشاره به کاهش شدید تقاضای داخلی، می‌گوید: «فروش ۵۰ درصد پایین آمده است. قدرت خرید مردم کاهش پیدا کرده است و بسیاری از افراد وسعشان به خرید زعفران با قیمت‌های فعلی نمی‌رسد.»

غلامرضا میری، رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان رضوی، می‌گوید تحریم‌های آمریکا و محدودیت‌ در دسترسی به سیستم مالی جهانی نیز به تجارت غیرقانونی زعفران دامن زده است، قاچاقی‌ها زعفران ایران را به قیمت پایین‌تر به سایر کشورها می‌فروشند، و آن‌جا برچسب مجدد زده می‌شود و به‌عنوان محصول کشور دیگر به فروش می‌رسد.

افزایش قیمت روی صادرات نیز اثر منفی گذاشته است، از جمله صادرات به چین که بزرگ‌ترین خریدار خارجی زعفران ایران است. چینی‌ها ۴۵ درصد محصول زعفران ایران را می‌خرند، و کشورهای عربی، اسپانیا و ایتالیا نیز از مصرف‌کنندگان بزرگ زعفران‌اند.

پیام عسگری می‌گوید: «بسیاری از دلالان چینی از افزایش قیمت زعفران یکه خوردند و رفتند. اما اگر برگردند، باید قیمت بالاتری بپردازند، زیرا محصول بسیار کم است و انبارها خالی‌اند.»

زعفران سهم اندکی در مجموع محصولات کشاورزی ایران دارد اما محل معاش حدود ۱۰۰ هزار خانواده‌ای است که در مناطق کویری مانند خراسان زندگی می‌کنند.

یک فروشنده محلی می‌گوید: «خانواده‌ها به همان چند کیلو زعفرانی که کشت می‌کنند وابسته‌اند. دولت باید از ما حمایت کند.»