جمهوری اسلامی ایران در سال‌های اخیر به برنامه هسته‌ای‌اش سرعت بخشیده و از مدتی که برای ساخت بمب هسته‌ای نیاز دارد کاسته است، گرچه همواره تکذیب می‌کند که چنین قصدی دارد.

اما در پی تشدید تنش‌ها میان جمهوری اسلامی و اسرائیل، احمد حق‌طلب، فرمانده سپاه حفاظت و امنیت مراکز هسته‌ای، گفت در صورت تهدید حمله اسرائیل به مراکز هسته‌ای، «تجدیدنظر در دکترین و سیاست‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران و عدول از ملاحظات اعلامی گذشته محتمل و قابل تصور» است. رویترز در واکنش به اظهارنظر این فرمانده سپاه پاسداران می‌نویسد منظور او دقیقا روشن نیست، اما چنین اظهارنظر و اقدامی در مورد کشورهایی صدق می‌کند که سلاح هسته‌ای در اختیار داشته باشند. رویترز در ادامه به وضعیت کلی برنامه هسته‌ای ایران می‌پردازد.

فروپاشی برجام و مدت زمان فرار هسته‌ای

توافق برجام در ازای لغو تحریم‌های بین‌المللی علیه تهران، محدودیت‌های سختگیرانه‌ای بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران اعمال می‌کرد. این توافق ذخیره اورانیوم غنی‌‌شده ایران را کاهش می‌داد و بخش اندکی امکان داشت تا خلوص ۳.۶۷ درصد غنی‌سازی شود، که با خلوص حدود ۹۰ درصد درجه تسلیحاتی بسیار فاصله داشت.

آمریکا آن زمان اعلام کرد هدف اصلی این است که زمان موردنیاز جمهوری اسلامی برای تولید مواد شکافت‌پذیر کافی برای بمب هسته‌ای‌ــ را که بزرگ‌ترین مانع برنامه تسلیحاتی است‌ــ به دست‌کم یک سال افزایش دهد.

در پی خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸، جمهوری اسلامی تخلف از محدودیت‌های موجود بر فعالیت‌های هسته‌ای‌اش را آغاز کرد.

بر اساس تازه‌ترین گزارش سه‌ماهه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ذخیره اورانیوم ایران که سقف تعیین‌شده‌اش در برجام ۲۰۲.۸ کیلوگرم بود، در فوریه سال جاری ۵.۵ تن بود.

جمهوری اسلامی در حال حاضر اورانیوم را تا خلوص ۶۰ درصد غنی‌سازی می‌کند و بر اساس تعریف فرضی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در صورت ادامه غنی‌سازی، مواد لازم برای تولید دو سلاح هسته‌ای را در اختیار دارد.

این یعنی زمان به‌اصطلاح «فرار هسته‌ای» ایران‌ــ زمانی که نیاز دارد تا اورانیوم کافی با درجه تسلیحاتی برای بمب اتم تولید کند‌ــ نزدیک به صفر، و احتمالا چند هفته یا چند روز است.

در نتیجه امتناع جمهوری اسلامی از اجرای بندهای برجام، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر تولید و موجودی سانتریفیوژهای ایران نظارت کامل ندارد و دیگر امکان بازرسی‌های سرزده و بی‌خبر وجود ندارد. این موضوع به گمانه‌زنی‌ها دامن زده که ممکن است جمهوری اسلامی یک تاسیسات غنی‌سازی مخفی داشته باشد.

کاربرد تسلیحاتی

سوای غنی‌سازی اورانیوم، این سوال مطرح است که چه مدت طول خواهد کشید تا جمهوری اسلامی باقی بخش‌های سلاح هسته‌ای را بسازد و احتمالا به اندازه‌ای کوچک باشد که موشک بالستیک بتواند آن را حمل کند. برآورد این موضوع دشوارتر است زیرا روشن نیست دانش جمهوری اسلامی در این زمینه تا چه حد است.

سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی معتقدند جمهوری اسلامی یک برنامه هسته‌ای تسلیحاتی هماهنگ‌ داشت که در سال ۲۰۰۳ متوقف شد. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارشی در سال ۲۰۱۵، متوجه شده بود جمهوری اسلامی روی بخش‌های سلاح‌سازی کار کرده بود و مقداری از کار تا سال ۲۰۰۹ ادامه داشت.

جمهوری اسلامی همواره داشتن برنامه هسته‌ای تسلیحاتی را انکار کرده است، گرچه رهبر جمهوری اسلامی گفته است در صورتی که چنین تصمیمی داشته باشد، رهبران جهان قادر نخواهند بود مانع شوند.

برآوردها از زمان موردنیاز جمهوری اسلامی برای سلاح‌سازی بین چند ماه تا یک سال متغیر است.

در گزارش سه‌ماهه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در فوریه سال جاری آمده است‌: «اظهارنظرهای علنی در ایران در مورد توانمندی‌های فنی‌ برای تولید تسلیحات هسته‌ای فقط نگرانی‌های مدیرکل در مورد صحت و جامعیت اعلامیه‌های پادمانی ایران را افزایش می‌دهد.»

به گفته دیپلمات‌ها، این اظهارنظرها یک مصاحبه تلویزیونی با علی‌اکبر صالحی، رئیس سابق سازمان انرژی اتمی ایران، را شامل می‌شد که ساخت سلاح هسته‌ای را به تولید خودرو تشبیه کرد و گفت ایران می‌داند چطور قطعات لازم را بسازد. او گفت: «ما همه آستانه‌های علم و فناوری هسته‌ای را داریم. من یک مثال می‌زنم. دیگر آن را خودتان برداشت کنید: یک خودرو چه می‌خواهد؟ شاسی می‌خواهد، موتور می‌خواهد، فرمان می‌خواهد، جعبه‌دنده می‌خواهد، شما بگو جعبه‌دنده ساختی، می‌گویم بله. موتور ساختی؟ بله، ولی هر کدام برای کار خودشان است.»