یک بنیاد پژوهشی غیرانتفاعی در واشنگتن به نام «بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها» در باره امکان استفاده گروه «القاعده» از بحران موجود میان ایران و آمریکا در خاورمیانه، هشدار داده است. به گفته این بنیاد راهبرد القاعده و گروه‌های تروریستی هم‌پیمان و یا وابسته به آن در شرایط کنونی، مبتنی بر استفاده از کشمکش‌ها و بحران‌های موجود در خاورمیانه است.
بر اساس این گزارش، که توسط دیوید گارنینچاین روس، مدیر اجرایی نهاد « فالینز گلوبال» و خانم فارشا کودیوفایور، پژوهشگر ارشد در بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، تهیه شده است، گروه القاعده با استفاده از تجربیات گذشته سال‌ها است که در پی برقراری پیمان همکاری با تعدادی از بازیگران بین‌المللی از جمله با دشمن ایدئولوژیک‌اش ایران، است. همچنین این گروه سعی کرده تا افراد گروه داعش را پس از شکستش به صف خود جذب کند.
تاریخچه روابط القاعده با ایران
بر اساس این گزارش، القاعده که در مراحل آخر جهاد افغانستان بر ضد اتحاد شوروی، تأسیس شد، هیچ‌گونه کمکی از هیچ دولتی به صورت مستقیم دریافت نمی‌کرد، اما به طور غیر مستقیم از کمک‌های آمریکا و برخی از کشورهای منطقه که با مجاهدین افغان همکاری داشتند، استفاده می‌کرد. این سازمان پس از دهه ۹۰ میلادی برقراری روابط خود با ایران را آغاز کرد. روابط القاعده با ایران، نشیب و فرازهایی داشته است؛ گاهی ایران و هم‌پیمانانش، به القاعده کمک کرده‌اند و گاهی روابط تیره شده و ایران تعدادی از افراد آن را مخفی و یا زندانی کرده است.
گزارش می‌افزاید که علیرغم وجود اختلافات عمیقی که میان ایران، به عنوان تنها دولت مذهبی شیعه مذهب در منطقه و القاعده وجود دارد، ایران سعی کرده است تا روابط پراکنده را حفظ کند. در آغاز شبه نظامیان «حزب‌الله» وابسته به ایران، افرادی از القاعده را آموزش دادند که این افراد در سال ۱۹۹۸ سفارت‌های آمریکا در نایروبی و دارالسلام را منفجر کردند و باعث کشته شدن ۲۲۳ نفر شدند. پس از حادثه تروریستی ۱۱ سپتامبر در ایالات متحده، شماری از رهبران القاعده، از جمله خود اسامه بن لادن و دو پسرش حمزه و سعد به ایران پناه بردند و ایران برای آنها پناهگاه امنی مهیا کرد. هم‌چنان سیف العدل مصری متخصص مواد منفجره، که به عنوان رهبر آینده القاعده تلقی می‌شد، زمان درازی را چه به عنوان پناهنده و چه به عنوان زندانی، در ایران سپری کرد.
همکاری تهران و القاعده بر ضد آمریکا
در گزاش مزبور آمده است که: «پس از حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ ، رژیم ایران گروه‌های افراطی عراقی را بر ضد نیروهای آمریکایی کمک کرد. همکاری ایران برخلاف تصور بعضی‌ها، منحصر به گروه‌های شیعه مذهب نبود، بلکه گروه القاعده شاخه عراق را هم در بر می‌گرفت. اما این رابطه در سال ۲۰۰۴ زمانی دگرگون شد که ابومصعب زرقاوی، یک جنگ تمام عیار را بر ضد شیعه‌های عراق راه انداخت و مانند داعش، خشونت و اعمال بسیار فجیعی علیه شیعیان مرتکب شد. اما با وجود آن چند سال بعد باز ایران به کمک القاعده شتافت.
گزارش بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، به نقل از گزارش وزارت امور خارجه آمریکا که در اواخر سال گذشته منتشر شده، می‌افزاید که: ایران از سال ۲۰۰۹ به القاعده اجازه داد تا خط لوله‌ای را که از اراضی ایران می گذرد، در کنترل داشته باشد. همچنین مطابق با گزارش وزارت خزانه آمریکا، میان ایران و القاعده توافق مخفیانه‌ای منعقد شده که بر مبنای آن، ایران اجازه داده است تا منابع مالی و افراد عملیاتی القاعده از خاکش به مقصد خاورمیانه و جنوب آسیا عبور کنند. به همین ترتیب، یاسین سوری عضو القاعده از سال ۲۰۰۵ در ایران بود و از آنجا به نفع گروه خود فعالیت می‌کرد.
القاعده و رژیم بشار اسد
گزارش نامبرده اشاره می‌کند که رژیم سوریه مانند ایران با القاعده روابط همکاری داشته و این روابط نشیب و فرازهایی را پشت سر گذاشته است: در اوج جنگ عراق، بشار اسد سعی کرد به گروه‌های افراطی جنگجو بر ضد حضور نظامی آمریکا کمک کند. هرچند رژیم سوریه کمک به بعثی‌های باقی مانده از رژیم صدام را، ترجیح می‌داد، اما همکاری با شاخه القاعده عراق را نیز ادامه داد. چنانچه دونالد رامسفیلد وزیر دفاع آمریکا در آن هنگام، اظهار داشت که دمشق زمینه را برای عبور کمک‌های نظامی به عراق فراهم ساخته است. همچنین سوریه به پناهگاه امنی برای جنگجویان خارجی طرفدار القاعده، تبدیل شده بود. چنانچه «واشنگتن پست» این خبر را در ۲۰۰۵ منتشر کرد.
در سال ۲۰۰۸، وزارت خزانه داری آمریکا گزارش داد که یک حلقه از رهبران القاعده در عراق، شبکه‌ای را در سوریه اداره می‌کنند که کار آن قاچاق پول و سلاح به عراق بوده است. در حالی که در همان وقت فاروق الشرع وزیر خارجه سوریه اعلام کرد که منافع ملی ما ایجاب می‌کند که جنگجویان خارجی از عراق بیرون رانده شوند.
اما پس از سال ۲۰۱۱ همکاری سوریه به جنگجویان افراطی در عراق، به دشمنی تبدیل شد و این زمانی بود که این افراطی‌ها در سنگر نبرد بر ضد رژیم اسد، قرار گرفتند. چنانچه وزارت امور خارجه آمریکا در گزارشی که در سال ۲۰۱۷ پیرامون تروریسم منتشر کرد، به این موضوع اشاره کرده و نوشته است: رژیم سوریه در گذشته با فراهم کردن امکانات رفت‌و‌آمد تروریست‌های خارجی به عراق، نقش عمده‌ای در تقویت شبکه‌های تروریستی در خاک خود بازی کرده است.
جهاد مصلحت اندیش
گزارش یادشده می‌افزاید که تمایل القاعده به همکاری با دیگران، در تناقض با روش برخوردی است که داعش پس از انشعاب از القاعده در سال ۲۰۱۴ در پیش گرفت. داعش بر خلاف القاعده به کشورهایی که با آنها ارتباط داشت، حمله کرد. بطور مثال، داعش در افغانستان که نامش را «ولایت خراسان» گذاشته، برای این‌که تفاوت خود را با گروه «طالبان» ابراز کند و ثابت کند که هیچ‌گونه وابستگی به پاکستان ندارد، در ژانویه ۲۰۱۵ سر یک سرباز پاکستانی را از تنش جدا کرد و خبر آن را در مجله «دابق» ارگان چاپی خود به زبان انگلیسی منتشر کرد. به همین ترتیب داعش در سوریه، در یک زمان با آمریکا و کشورهای عربی و رژیم اسد و روسیه و ایران جنگید. در حالی که « جبهه آزادی‌بخش» شام که منسوب به القاعده است، از اختلاف‌ها به نفع خود استفاده کرده از کمک‌های ترکیه و قطر و همه جهت‌هایی که با اهل سنت در برابر رژیم اسد و هم‌پیمامانش، همکار بودند، بهره‌مند شد. به این‌ترتیب القاعده ثابت کرده که استراتژی پراگماتیستی مصلحت اندیش آن بهتر از روش آشتی‌ناپذیر داعش عمل کرده است. داعش هرچند در سال‌های ۲۰۱۴ – ۲۰۱۵ به طور سریع رشد کرد، اما بساط آن به همان سرعت برچیده شد، اگرچه تاکنون نیست و نابود شده است.
همکاری احتمالی میان ایران، القاعده و داعش در آینده
بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، همچنین در گزارش خود، هشدار داده که بالا گرفتن تنش‌ها میان ایالات متحده آمریکا و ایران و بلند شدن صدای طبل جنگ در خلیج فارس، شاید منجر به این شود که ایران اقدام به تشکیل یک ائتلاف تازه منطقه‌ای کند، که در آن همکاری‌ها با گروه‌های تندرو جهادی را از سر گیرد. باید در نظر داشت که این گروه‌ها همیشه در صدد استفاده از وضع موجود به نفع خویش هستند. تجارب تاریخی نیز نشان داده که تازه شدن منازعات، ممکن است باعث تقویت بیشتر نیروی القاعده شود.
بر اساس این گزارش، موضع سرسختانه داعش مبنی بر عدم پذیرش کمک از کشورها، شاید مانع از مشارکت این گروه در ائتلاف نامبرده شود، اما از خارج از تصور نیست که داعش راهبرد کنونی خود را تغییر داده، به تقلید از القاعده در پی تقویت مجدد نیروی خود برآید.
