اینستاگرام داستان آشنای موفقیت استارتآپ‌ها یا شرکت‌های نوپای خوش‌فکر اجتماعی در «سلیکون­ولی» است، تنها با این تفاوت که بخش زیادی از این شرکت‌ها در همان درخشش اولیه می‌مانند، یا توسط شرکت‌های دیگر بلعیده می‌شوند. کمتر شرکتی مانند اینستاگرام، فیس‌بوک، توییتر و اسنپ‌چت تا این حد رشد کرده است و به غولی در دنیای ارتباطات و تجارت بدل شده است. 

اینستاگرام در آغاز یک برنامک ساده برای به‌اشتراک‌گذاری عکس با فیلترهای محدود بود که می‌خواست کاربران عکس‌های بی‌کیفیت و آماتوری خود را که با آیفون‌های شبکه نسل سوم گرفته بودند، به شکل دلپنسدی در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک بگذارند. اینستاگرام کاربرانی وفادار ایجاد کرد که با دوربین گوشی‌های هوشمند، تصویری فیلتر شده از زندگی روزمره خود منتشر کنند تا با «لایک» و «کامنت»‌های مثبت دیگران، به احساس و تصویری بهتر از خود برسند.

سارا فرایر، گزارشگر شبکه بلومبرگ در حوزه فناوری، کتاب «بدون فیلتر» را بر اساس صدها ساعت مصاحبه با بنیان‌گذاران، مهندسان و کارمندان اینستاگرام و فیس‌بوک نوشته است و  روایت جذاب و سرگرم کننده‌ای از این که چطور اینستاگرام به این مرحله از موفقیت و نفوذ رسید، به دست می‌دهد. مارک زاکربرگ، مدیرعامل فیس‌بوک، حاضر نشد با فرایر مصاحبه کند و «آدم بد» داستان سارا فرایر شده است که از موفقیت اینستاگرام می‌ترسید، و به کوین سیستروم و مایکل کرایگر،بنیانگذاران اینستاگرام، حسادت می‌کرد و وقتی تعداد کاربران اینستاگرام از مرز یک میلیارد نفر گذشت، دچار توهم شد و خیال می‌کرد که اینستاگرام خیلی زود فیس‌بوک را می‌بلعد.

دو مهندس جوان دانشگاه استنفورد با ۱۳ تن دیگر شرکت اینستاگرام را ساختند، اما موفقیت‌شان که روی سادگی و کیفیت بالای کار تاکید داشتند، چشم جک دارسی، مدیرعامل توییتر، و مارک زاکربرگ، مدیرعامل فیس‌بوک را گرفت. فرایر توضیح می‌دهد که در سلیکون ولی، شرکت‌های فناوری برای حفظ بازار خود خیلی زود با پیشنهادهای هنگفت به سراغ شرکت‌های نوپا می‌روند. فیس‌بوک با تلاشی بی‌سرانجام در سال ۲۰۰۸ می‌خواست توییتر را به قیمت ۵۰۰ میلیون دلار بخرد، همان طور که شرکت یاهو قصد داشت که در سال ۲۰۰۶ شرکت فیس‌بوک را به مبلغ یک میلیارد دلار بخرد. اما مارک زاکربرگ برخلاف توصیه هیات مدیره شرکت، پیشنهاد یاهو را نپذیرفت و مطمئن بود که فیس‌بوک به تنهایی می‌تواند شرکت بزرگتر و سود‌آورتری شود.

زاکربرگ اینستاگرام را در سال ۲۰۱۲ به ارزش یک میلیارد دلار خرید که برای شرکتی با ۱۳ کارمند و سود نامعلوم، مبلغ چشم گیری به شمار می‌رفت. سیستروم و کرایگر به این شرط به فیس‌بوک پیوستند که شرکت‌شان مستقل باقی بماند.  به گفته فرایر، سیستروم و کرایگر می‌خواستند با امکانات مالی و تکنیکی فیس‌بوک شرکت‌شان را توسعه بخشند. اما طنز تلخ داستان در این است که آنان قربانی موفقیت خود شدند. زیرا فیس‌بوک، با آن که اینستاگرام را خریده بود، ولی در واقع هنوز آن را رقیب خود به حساب می‌آورد. وقتی فیس‌بوک امکانات لازم تکنیکی و پرسنل را از سیستروم و کرایگر دریغ کرد، آنان در سال ۲۰۱۸ از سمت خود استعفا دادند.

فرایر توضیح می‌دهد که فرهنگ تجاری فیس‌بوک بر انحصار شبکه‌های اجتماعی استوار است. این شرکت پیش از آن که برنامک پیام‌رسان «واتس‌آپ» را به مبلغ ۱۹ میلیارد دلار بخرد، به دنبال شرکت «اسنپ چت» بود، اما اِوِن اشپیگل، بنیانگذار اسنپ چت، پیشنهاد ۳ میلیارد دلاری فیس‌بوک را رد کرد. زیرا می‌دانست که اگر بزرگترین شرکت اینترنتی از شرکت کوچک او احساس تهدید می‌کند، پس به معنای موجود بودن فرصت‌های بیشتر رشد در بازار شبکه‌های اجتماعی است.

نویسنده توضیح می‌دهد که اینستاگرام رابطه چهره‌های مشهور صنعت فیلم و موسیقی را با مخاطبان‌شان متحول ساخت. پیش از اینستاگرام، چهره‌های سرشناسی چون پاریس هیلتون عکس‌ها و ویدیوهای خود را به شکارچیان عکس معروف به «پاپراتزی»‌ می‌فروختند و در آغاز هم از پیوستن به اینستاگرام اکراه داشتند. اما برخی از چهره‌های معروف دیگر چون اسنوپ داگ و خانواده کارداشیان، خیلی زود متوجه فرصت‌های مالی شبکه‌های اجتماعی شدند. امروزکیم کارداشیان از هر پست تبلیغاتی خود در اینستاگرام یک میلیون دلار دریافت می‌کند. 

اما محبوبیت اینستاگرام و قابلیت‌های آن، مانند فیلترها، عوارضی منفی هم در پی داشته است و بحث‌های زیادی را دامن زده است. نویسنده به یک تحقیق انجمن سلطنتی سلامت عمومی در بریتانیا در سال ۲۰۱۷ اشاره می‌کند که در آن، اینستاگرام بدترین برنامک برای سلامت روانی جوانان خوانده شده بود. یکی از این عوارض، اضطراب و حس خودکم‌بینی کاربران جوان در اثر مقایسه با دیگران در اینستاگرام بوده است.  آن‌ها خیال می‌کنند که «در زندگی‌شان در مقایسه با دوستان‌شان که همیشه به تعطیلات می‌روند و از زندگی شبانه خود لذت می‌برند، چیزهایی کم دارند... کاربران عکس‌ها و ویدیوهایی به شدت فتوشاپ شده و کارگردانی شده دیگران را با زندگی بی‌شور و عادی خود مقایسه می‌کنند.»

در یک مورد در بریتانیا، خانواده مالی راسل، اینستاگرام را در خودکشی دختر نوجوان خود مقصر دانست. پدر مالی مدعی شد که در حساب کاربری او مطالبی مربوط به افسردگی و آسیب زدن به خود یافته است. ستاره‌های سرشناس موسیقی، مانند آریانا گرانده و تایلور سویفت، به سیستروم گفتند که هواداران‌شان هدف آزار و نفرت‌پراکنی گسترده «ترول»‌ها قرار می‌گیرند.

 این روزها بحث‌های داغی روی نقش شبکه‌های اجتماعی، به خصوص فیس‌بوک، در گسترش تئوری‌های توطئه، اختلافات نژادی و مذهبی جریان دارد و چهره‌های معروفی در اعتراض به بی‌تفاوتی مدیرعامل فیس‌بوک در برابر این پدیده، به کارزار #ترک‌­فیس‌بوک پیوسته‌اند. فرایر می‌گوید که اخبار جعلی با سرعت چند برابر نسبت به اخبار واقعی در فیس‌بوک انتشار می‌یابد. فرایر به این سخن منتقدان اشاره می‌کند که «الگوریتم» فیس‌بوک تنها مطالب، ویدیوها و عکس‌های مشابهی را با آنچه قبلا کلیک شده است، در «نیوزفید» یک کاربر می‌آورد. آن که یک بار شایعات و اطلاعات جعلی را در فیس‌بوک خوانده باشد، همیشه مطالب مشابه آن را در «نیوزفید» خود خواهد دید.

مشخصات کتاب:

سارا فرایر/بدون فیلتر؛ روایت دست‌اول از موفقیت اینستاگرام/ انتشارات سایمون اند شوستر/۳۵۲ ص/۲۰۲۰