جنگ داخلی سوریه در طول سه سال گذشته به میزان قابل توجهی به نفع رژیم بشار اسد متوقف شده است. حملات هوایی روسیه از یک سو و حمایتهای همهجانبه ایران از ارتش سوریه از سوی دیگر، باعث شد تا مخالفان بشار اسد مجبور به عقبنشینی شوند.
با این همه، نیروهای مسلح سوریه تحت حمایت روسیه که در اواخر ماه آوریل امسال موفق به پیشروی قابل توجهی در ادلب شده بودند، اخیرا پس از مواجهه با نیروهای مخالف رژیم بشار اسد در منطقه، متوقف شدند و سپس از مناطقی که به کنترل خود در آورده بودند، عقبنشینی کردند. علیرغم قابلیتهای بسیار بالای نیروهای هوایی روسیه در عملیاتهای نظامی فوق، کمرنگ شدن نقش ایران در صحنه درگیریها در ادلب مهمترین دلیل توقف پیشروی نیروهای سوری و روسیه به شمار میآید.
در نتیجه اختلافات میان ایران و روسیه بر سر مسئله ادلب، ایران از ادامه حضور نیروهای خود در عملیاتهای ادلب ممانعت کرد، که در نتیجه آن، نیروهای بشار اسد از ادامه پیشروی در این منطقه عاجز ماندند. یکی از مهمترین عملیاتهای نظامی در ادلب، تحت فرماندهی ژنرال سهیل الحسن در حال انجام است که از نظر روسها، یکی از گزینههای اصلی برای جانشینی بشار اسد به شمار میآید. اما طی هفته گذشته، بیش از ۵۰ تن از نیروهای مسلح سوریه در این عملیات کشته شدند و بسیاری نیز با رها کردن تعداد زیادی از تانکها و سلاحهای خود در منطقه درگیری، مجبور به عقب نشینی شدند.
مسلم است که ارتش سوریه، علیرغم تلاشها و حمایتهای روسیه در ادلب، به نتایج قابل توجهی در این منطقه دست نیافته است. در این میان اما مهمترین دلیل ایران برای خودداری از حضور نظامی پررنگ در عملیاتهای ادلب، این است که شرایط سیاسی موجود در منطقه، بهخصوص تشدید تنشهای اخیر در خلیج فارس، بهبود روابط با ترکیه و خودداری از مواجهه با روسیه، موجب شده است که حکومت ایران ادلب را از لیست اهداف استراتژیک فعلی خود خارج کند و با خودداری از حضور در ادلب، در پی حفظ روابط استراتژیک خود با همسایگان دیگر، بهویژه ترکیه باشد که مهمترین حامی ارتش آزاد سوریه در مبارزه علیه رژیم بشار اسد به شمار میرود. البته باید توجه داشت که نیروهای روسی و ایرانی، بارها با همکاری یکدیگر عملیاتهای نظامی متعددی را در ادلب انجام دادهاند. اگر چه هر دو طرف بهعنوان قدرتهای ضامن امنیت در سوریه همواره در حمایت از رژیم اسد همکاری کردهاند، اما اخیرا تمایل روسیه به حل مسئله ادلب از طریق انجام مذاکرات و علاقهمندی ایران به پیشروی نظامی به عنوان تنها راه حل آن مسئله، بر اختلاف نظرات میان دو کشور در این خصوص دامن زده است. در حال حاضر، فعالترین نیروهای نظامی حاضر در ادلب، نیروهای روسی هستند که به مبارزه با مخالفان رژیم اسد ادامه میدهند.
نکته مهم دیگر، درگیریهای میان نیروهای تحت حمایت روسیه و ایران در داخل مرزهای سوریه است. برای مثال، طی چند ماه گذشته درگیریهای شدیدی میان «ببرهای سوریه» به فرماندهی سهیل الحسن و نیروهای ارتش سوریه در استان حماه در شمال غربی سوریه صورت گرفته است. درگیری میان دو طرف اشاره مستقیمی به زورآزمایی ایران و روسیه برای در دست گرفتن کنترل بخشهایی از استان حماه دارد. همچنین، در ماه آوریل گذشته در نتیجه درگیریهایی میان نیروهای سپاه پاسداران ایران و نیروهای ویژه ارتش روسیه در حلب و دیرالزور، دو تن از نیروهای ایرانی جان باختند و چهار نفر از نیروهای روسی بهشدت مجروح شدند. دیرالزور که یکی از مناطق نفتخیز سوریه به شمار میآید، اخیرا به صحنه درگیری میان نیروهای تحت حمایت ایران و روسیه تبدیل شده است. اما تمایل روسیه بر تداوم کنترل و تاثیرگذاری بر سیاستهای بشار اسد از یک سو، و فشارهای وارده از سوی اسرائیل بر روسیه از سوی دیگر، مهمترین دلایل نارضایتی مقامات روس از رویکرد کنونی ایران در قبال سوریه بهشمار میآیند. با این وجود، بنا بر مستندات موجود، عملیاتهای نظامی نیروهای تحت حمایت روسیه در لاذقیه و حماه، بهخصوص پس از کم رنگ شدن نقش نیروهای ایرانی در این عملیاتها، موفقیت چشمگیری نداشته است و با شکست مواجه شده است.
ارتش سوریه اخیرا با هدف در دست گرفتن کنترل منطقه کابانا در لاذقیه، حملات متعددی ترتیب داده است، اما در نتیجه هر یک از عملیاتهای فوق، با متحمل شدن تلفات چشمگیر مجبور به عقبنشینی شده است. هم زمان، علیرغم بمبارانهای شدید روسیه در منطقه شمالی حماه، پیشرفت قابل توجهی در مبارزه با مخالفان اسد حاصل نشده است. بیشک، نتایج بهدست آمده در هر دو جبهه فوق، حاکی از اهمیت حضور فیزیکی نیروهای ایران در سوریه است.
در حال حاضر، به دلیل عدم موفقیت ارتش سوریه در بهدست گرفتن کنترل ادلب، و نیز گفتوگوها و مذاکرات میان ترکیه و ایالات متحده بر سر سامانه دفاعی اس-۴۰۰، روسیه عملیاتهای نظامی را خود در سوریه کاهش داده است، اما بسته به نتایج احتمالی تحولات پیش رو در منطقه، فعالیتهای نظامی را در آن کشور افزایش خواهد داد.
وضعیت نابسامان موجود در ادلب، موجب شد که سه کشور ایران، روسیه و ترکیه که از سال ۲۰۱۶ نقش ضامن را در سوریه ایفا میکنند آمادگی را خود برای برگزاری نشست دیگری در آنکارا، اعلام بکنند. روز پنجشنبه گذشته مصادف با چهارم ژوئیه ۲۰۱۹ سه کشور مذکور تأیید کردند که نشست سه جانبه فوق، قرار است در ماه آینده (اوت) به میزبانی ترکیه و با هدف بررسی و مذاکره وضعیت امنیتی موجود در ادلب برگزار شود.