ذخایر اورانیوم غنی شده ایران، عصر دوشنبه، چهار روز پس از فرجه تعیین شده (ششم تیرماه)، از سقف مجاز 300 کیلوگرم عبور کرد. این خبر را نخست فارس و تسنیم، دو خبرگزاری نزدیک به سپاه پاسداران منتشر کردند و سپس مقامات تهران، یکی پس از دیگری ناگزیر به تایید آن شدند.
این خبر در حالی منتشر شد که مجید تخت روانچی، نماینده ایران در سازمان ملل و از اعضای تیم مذاکره کننده هسته ای ایران، گفته بود، ایران و اروپا در 10 روز آینده مذاکرات مهمی برگزار می کنند. فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز از پیوستن هفت کشور دیگر به انگلیس، فرانسه و آلمان در کانال ویژه اقدام مالی – اینستکس – خبر داده بود، که گفته می شود از روز جمعه فعالیت خود را آغاز کرده است.
تهران می گوید، هرچند اینستکس اقدامی راهبردی و استراتژیک به شمار می رود، کافی نیست و از آنجایی که اروپا نتوانست خواسته های ایران را در مدت مقرر برآورده کند، گام نخست کاهش تعهدات هسته ای ذیل بندهای 26 و 36 مندرج در برجام، برداشته شده و این به معنی نقض برجام نیست.
کشورهای اروپایی از اقدام ایران در جهت افزایش ذخایر اورانیوم غنی شده ابراز نگرانی کرده و جرمی هانت، وزیر امور خارجه انگلیس می گوید، چنانچه ایران از برجام خارج شود، بریتانیا نیز از آن خارج خواهد شد. واکنش دونالد ترامپ؛ رئیس جمهور آمریکا نیز به این اقدام، کوتاه اما جدی بود:«ایران با آتش بازی می کند، هیچ پیامی برای تهران ندارم». کاخ سفید هم در بیانیه ای اجازه غنی سازی به ایران را از اساس اشتباه توصیف کرد و مدعی شد، باید استاندارد قدیمی غنی سازی صفر را برای جلوگیری از اشاعه هسته ای در قبال ایران احیا کرد. ایران در مذاکرات هسته ای، غنی سازی را به خط قرمز خود تبدیل کرد و باوجود تلاش طرف های مذاکره برای جلوگیری از غنی سازی در خاک ایران، تهران توانست امتیاز غنی سازی با خلوص پایین را به دست آورد.
گزارش ها حاکی از آن است که بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی، نتیجه تحقیقات از ظرفیت غنی سازی ایران را در اختیار یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس قرار داده و برآورد این تحقیقات در گزارش بعدی این نهاد منعکس می شود. انگلیس، فرانسه، آلمان، چین و روسیه به عنوان اعضای باقی مانده در برجام احتمالا تا زمان انتشار این گزارش، عکس العملی نشان نمی دهند. اما از نظر برخی کارشناسان هسته ای، اقدام به افزایش ذخایر اورانیوم غنی شده، مغایر با تعهدات تهران در برجام است و می تواند نقض این توافق باشد. البته تهران این نظریه را رد می کند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
تعهدات تهران
طبق توافق هسته ای، ایران متعهد شده به مدت 15 سال سطح غنی سازی اورانیوم را زیر 3.67 درصد حفظ کند که بسیار پایین تر از اورانیوم غنی شده با خلوص 90 درصد است که در تولید سلاح هسته ای کاربرد دارد. ایران قبل از برجام غنی سازی را در سطح 20 درصد انجام می داد.
در مورد ظرفیت غنی سازی در برجام، ایران پذیرفت سایت غنی سازی زیرزمینی فوردو را به مرکز تکنولوژی و فیزیک تبدیل کند و فعالیت ها در سایت نطنز را محدود کند. کاهش شمار سانتریفیوژها از 19 هزار دستگاه به حدود شش هزار دستگاه و غنی سازی با سانتریفیوژهای نسل اول IR-1، از دیگر اقداماتی بود که تهران با آن موافقت کرد.
همچنین قرار شد ذخیره اورانیوم غنی شده در محدوده 300 کیلوگرم و ذخیره آب سنگین در محدوده 130 تن باقی بماند و برای 15 سال مازاد آن به خارج از کشور انتقال یابد.
در مورد راکتور آب سنگین اراک، قلب راکتور به منظور کاهش تولید پلوتونیوم بیرون کشیده و بازطراحی شد و جای خالی آن با سیمان پر شد. تهران تعهد کرد، به مدت 15 سال فعالیت های فرآوری و باز فرآوری انجام ندهد و سوخت مصرف شده در راکتور برای همیشه به خارج از کشور انتقال باید.
برجام از ایران می خواهد به پروتکل الحاقی که زمینه دسترسی وسیع بازرسان را فراهم می کند، پاییند باشد و بازرسان بتوانند به طور روزانه به مدت 15 سال از فوردو و نطنز بازدید کنند. این توافق همچنین ایران را از خرید محصولاتی که می توانند کاربرد دوگانه در ساخت سلاح هسته ای داشته باشندو فعالیت هایی که می تواند به پیشرفت در دستیابی به بمب اتمی منجر شود، منع می کند.
مکانسیم ماشه
پس از انتشار خبر افزایش ذخایر اورانیوم غنی شده در روز دوشنبه، در صورتی که هر یک از طرف های باقی مانده در برجام باور داشته باشند که ایران با این اقدام توافق را نقض کرده، می توانند روندی را آغاز کند که تنها در مدت 65 روز به شورای امنیت و بازگشت تحریم ها منتهی می شود.
یک دیپلمات اروپایی در این زمینه به رویترز گفت:«هرچه ایرانیان بیشتر در جهت نقض برجام گام بردارند، توانایی اروپا برای کمک به آنها کمتر می شود». به گفته او این یک چرخه معیوب است و در صورتی که ایرانیان وارد آن شوند، تنها خواهند بود.
کمیته مشترک حل اختلاف که در برجام پیش بینی شده، به هر یک از طرف ها امکان می دهد، در صورتی که طرف مقابل به تعهدات خود عمل نکرد، موضوع را در این کمیته مطرح کنند. ایران، روسیه، چین، انگلیس، فرانسه، آلمان و اتحادیه اروپا در حال حاضر عضو این کمیته هستند و آمریکا نیز پیش از ترک برجام در آن حضور داشت. این کمیته 15 روز فرصت دارد مشکل را حل کند، مگر اینکه طرفین بر سر افزایش زمان به اجماع برسند.
اما در صورتی که از نظر هر یک از طرف ها این روند کارساز نباشد، امکان بررسی موضوع با دخالت وزرای امور خارجه کشورهای باقیمانده در برجام وجود دارد. این وزرا باید در 15 روز موضوع را حل کنند یا بر سر افزایش زمان رسیدگی به توافق برسند. به طور همزمان امکان طرح شکایت در شورای مشاوران وجود دارد و آنها باید تا 15 روز بعد نظر غیر الزام آور خود را ارایه کنند.
چنانچه اختلافات در 30 روز حل نشود، گام سوم، فرصت پنج روزه برای کمیته مشترک است که با کمک شورای مشاوران راه حلی بیابد.
اما اگر همچنان اختلافات پابرجا باشد، طرفین می توانند تعهدات خود را به طور کامل یا گام به گام متوقف کنند و موضوع را با 15 عضو شورای امنیت در میان بگذارند. ایران در حال حاضر بدون برداشتن گام های اول تا سوم، به طور مستقیم گام چهارم را اجرا کرده که کاهش تعهدات است.
در مرحله پنجم، پس از ارجاع موضوع به شورای امنیت، اعضای آن 30 روز فرصت رای گیری دارند. تا بدون رای وتوی اعضای دایم این شورا- آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان، روسیه و چین- قطعنامه به تصویب برسد.
در صورتی که طرف های باقی مانده در برجام، افزایش ظرفیت غنی سازی را نقض توافق تشخیص دهند، پس از این پنج مرحله، اگر شورای امنیت در مدت یک ماه قطعنامه ای صادر نکند، مکانیسم ماشه به کار می افتد و تحریم ها به طور خودکار بازمی گردند.
باتوجه به اینکه آمریکا در برجام حضور ندارد و چین و روسیه دوستان ایران در توافق هسته ای به شمار می روند، تصمیم گیری در مورد اینکه آیا افزایش ذخایر اورانیوم به معنی نقض برجام است یا خیر در نهایت بر دوش انگلیس، فرانسه و آلمان است. اگر هر یک از این کشورها این روند 65 روزه را آغاز کند، می تواند به معنی پایان برجام و در عین حال فراهم شدن زمینه برای مذاکره بر سر توافقی جدید باشد که ترامپ به دنبال آن است.
