مجید تخت روانچی، نماینده ایران در سازمان ملل که به عنوان عضو تیم مذاکره کننده هسته ای، نقش مهمی در به سرانجام رساندن برجام داشت، از مذاکرات مهم ایران و اتحادیه اروپا در 10 روز آینده خبر داده و به اروپا توصیه کرده برای حفظ این توافق عجله کند.
مانور دقیقه 90 اروپا در اجرای اینستکس –کانال ویژه اقدام مالی- در آخرین لحظه از افزایش ذخایر اورانیوم غنی شده در روز پنجشنبه جلوگیری کرد. اجرای تهدید عبور از سقف مجاز 300 کیلوگرم اورانیوم غنی شده با خلوص پایین، بیش از همه به ضرر ایران است که تا کنون با باقی ماندن در برجام، مانع صف آرایی بین المللی برای اعمال تحریم های بیشتر و بازگشت پرونده به شورای امنیت شده است.
جسم بی جان برجام و اینستکس که به تعبیر صحیح تخت روانچی «خودرویی زیبا، بدون بنزین» است، اکنون برای ایران به سپری تبدیل شده که امیدوار است تا اینکه گشایشی از راه برسد، از آن در برابر فشارها محافظت کند. محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران می گوید، اگرچه اینستکس پاسخی به خواسته های ایران و تعهدات اروپا نیست، اما اهمیت استراتژیک و راهبردی دارد.
ایران در واکنش به خروج آمریکا از برجام و بی تفاوتی اروپا، تصمیم گرفت تعهدات هسته ای خود را به طور گام به گام کاهش دهد. تهران تهدید کرد در صورت برآورده نشدن خواسته های اش- به طور مشخص فروش نفت و مبادله های مالی- در پایان فرجه های تعیین شده، بخشی از فعالیت های هسته ای محدود شده را گسترش دهد. در نخستین اقدام، قرار بود در ششم تیرماه ذخایر اورانیوم غنی شده از مرز مجاز عبور کند. گام بعدی، مهلت دو ماهه ایران به اروپا برای بازگشت به میز مذاکره است که هفدهم تیرماه به پایان می رسد.
طبق اظهارات سفیر ایران در سازمان ملل، ایران و اروپا قرار است در همین بازه زمانی، مذاکرات مهمی داشته باشند که می تواند به تهران امکان دهد -دست کم در آینده نزدیک- در دام خود ساخته کاهش تعهدات هسته ای گرفتار نشود. برای دونالد ترامپ که حتی پیش از ورود به کاخ سفید از برجام خارج شده بود، نقض توافقی که آن را بدترین توافق تاریخ آمریکا می خواند؛ هدیه ای ارزشمند به شمار می رود که راه را برای مذاکره بر سر توافق جدید هموار می کند.
اروپاییان انتخاب کردند
اما مذاکرات مهمی که سفیر ایران در سازمان ملل از آن سخن می گوید، به کدام یک از خواسته های ایران در فروش نفت یا مبادله های مالی پاسخ می دهد. فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا می گوید، علاوه بر انگلیس، فرانسه و آلمان، هفت کشور دیگر به اینستکس اضافه می شوند. اما همچنان قدرت مانور این کانال ویژه اقدام مالی محدود است.
هدف اینستکس که گفته می شود پس از شش ماه مذاکره، فعال شده، بشر دوستانه بوده و قرار است در انتقال مواد غذایی و دارو به ایران نقش آفرینی کند. مقامات تهران می گویند، اینستکس باید بتواند امکان فروش نفت را فراهم کند و رئیس بانک مرکزی جمهوری اسلامی نیز خواستار گسترش دامنه فعالیت این کانال مالی به تجارت همه کالاها است.
این در شرایطی است که برایان هوک، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران از هم اکنون در مورد استفاده از اینستکس به شرکت های اروپایی هشدار داده و گفته باید بین ایران و بازار ایالات متحده، یکی را انتخاب کنند.
اطلاعات منتشر شده از روابط تجاری ایران و اتحادیه اروپا در اتاق بازرگانی و صنایع ایران و آلمان حاکی از آن است که شرکت های اروپایی قبل از این هشدار هوک انتخاب خود را انجام داده اند. بر اساس این آمار، واردات کالای اتحادیه اروپا از ایران در سه ماهه نخست سال جاری میلادی در مقایسه با مدت مشابه سال قبل 92 درصد کاهش یافته و به 218 میلیون یورو رسیده است. صادرات 28 کشور اروپایی به ایران نیز در همین مدت 56 درصد کاهش نشان می دهد. همچنین آلمان به عنوان بزرگترین شریک تجاری ایران در جمع کشورهای اروپایی، در سه ماهه نخست سال جاری 55 میلیون دلار کالا از ایران وارد کرده که 42 درصد کمتر از مدت مشابه سال قبل است.
از سوی دیگر ایتالیا و یونان به عنوان اصلی ترین مشتریان اروپایی نفت ایران که از معافیت از تحریم ها برخوردار بودند، ماه ها قبل از اینکه آمریکا معافیت از تحریم های نفتی ایران را حذف کند، به واردات نفت از ایران خاتمه دادند. رویترز که اخیرا از افت صادرات نفت ایران به زیر 300 هزار بشکه در روز خبر داده، به نقل از یک مقام ایرانی می نویسد، ایران تنها می خواهد نفت اش را بفروشد و از اروپا انتظار دیگری ندارد. اما این مقام آگاه به این نکته اشاره نمی کند که اروپا چرا باید ریسک خرید نفت از ایران و بر هم زدن معادله های دیپلماتیک با آمریکا- بزرگترین شریک تجاری اتحادیه اروپا- را بپذیرد، در حالی که به آسانی 13 میلیارد یورو نفت از عراق خریداری می کند.
خرید زمان
تعیین اهداف خوش بینانه و سپس کنار آمدن با حداقل ها، شاید به خرید زمان کمک کند، اما تنها موجب وخیم تر شدن واقعیت های موجود در اقتصاد ایران می شود که در آمار و ارقام خودنمایی می کنند. در سال جاری، نرخ رسمی تورم به بیش از 40 درصد و قیمت دارو و غذا به ترتیب 60 و 40 درصد افزایش یافته است. نرخ بیکاری جوانان در جامعه ای که 40 درصد جمعیت هشتاد میلیونی آن زیر 25 سال است، حدود 30 درصد محاسبه می شود. در گزارش شهریور گذشته مجلس شورای اسلامی، پیش بینی شده بود که با نرخ رشد اقتصادی زیر 5 درصد، نرخ کل بیکاری در ایران به 26 درصد می رسد و این یک تهدید برای ثبات کشور خواهد بود. اکنون صندوق بین المللی پول نرخ رشد اقتصادی سال جاری را منفی شش درصد پیش بینی می کند که در نتیجه آن نرخ بیکاری بسیار بیشتر از گمانه زنی مجلس افزایش می یابد.
برای برخی در تهران، نزدیک شدن زمان انتخابات ریاست جمهوری آمریکا یک موهبت است که می تواند توجه ترامپ را از ایران به رقابت های انتخاباتی و مسائل داخلی جلب کند. برای گروهی دیگر که مناظره های انتخاباتی کاندیداهای دمکرات این انتخابات را بدون توجه به نتیجه نظرسنجی ها در حمایت از ترامپ؛ به دقت دنبال می کنند، پیروز شدن یکی از آنها، همان گشایشی است که تهران برای خروج از بن بست جاری به آن نیاز دارد. دراین بین مذاکره با اروپا، تصویر مناسبی برای توجیه باقی ماندن در برجام است، به این امید که یک رئیس جمهور دمکرات در کاخ سفید آن را نجات دهد.
ظریف، با اشاره به حمله شیمیایی صدام حسین به سردشت و عدم محکومیت آن از سوی شورای امنیت در صفحه توییتر خود نوشته:«در آن زمان مقاومت کردیم، حالا نیز مقاومت می کنیم.» بسیاری بر این باورند، پس از عملیات بیت المقدس و آزادی خرمشهر در سوم خرداد 1361، در شرایطی که ایران در موضع قوی تری بود، امکان پایان جنگ وجود داشت. اما تهران با آن موافقت نکرد و جنگ تا یک سال پس از بمباران شیمیایی و پذیرش قطعنامه 598 از سوی ایران در27 تیر 1367 ادامه یافت. در صورتی که ترامپ پیروز انتخابات ریاست جمهوری آمریکا باشد، احتمال تکرار تجربه ای مشابه دور از ذهن نخواهد بود.
