ارزیابی و مقایسه دو کشور مصر و سودان در خاورمیانه آسان به نظر میرسد، اما هرقدر سعی کنید واقعیتها را از هم تمیز بدهید، بازهم تصویر خونین مصر بر شوری که پس از سرنگونی عمر البشیر توسط معترضین در ماه آوریل به پا شد، سایه میافکند.
چگونه برکناری یک مرد میتوانست ساختار پیچیده و پر ریشه ارتش و سازمان امنیت را از هم بگسلد؟ و با توجه به دخالتهای شدید قدرتهای منطقه از جمله عربستان سعودی و امارات متحد عربی که منافع سرشاری در سودان دارند، چگونه امکان داشت فعالیت نهادهای امنیتی را کنترل کرد؟
هفته پیش که شورای انتقالی نظامی به رهبری ژنرال عبدالفتاح البرهان و نهادهای امنیتیاش از جمله نهاد هراسناک موسوم به «نیروهای حمایت سریع» صبرشان را از دست دادند، شباهت سودان به روند سیاسی مصر، بیش از پیش محسوس شد.
تظاهرکنندگان تحصنشان را نمیشکستند مگر آن که در دولت انتقالیِ پیشنهاد شده، اکثریت با غیرنظامیان باشد.
«نیروهای حمایت سریع» به سوی تظاهرکنندگان در اردوگاه معترضین در خارطوم آتش گشودند. «نیروهای حمایت سریع» از باقی مانده گروه شبه نظامی هولناک «جان جاوید» ایجاد شده که به گفته گروههای حقوق بشری عامل جنایات جنگی در دارفور هستند.
شاهدان عینی میگویند «نیروهای حمایت سریع» مردم را با آتش گلوله کشتند، عدهای را شلاق زدند و چادرها را با کسانی که در آن بودند آتش زده و سپس شواهد آن، اجساد، را به رود نیل انداختند.
معترضین که تعداد اجساد را میشمرده و به دنبال گم شدگان بودند، گفتند امید چندانی ندارند.
ریم عباس، یک گزارشگر محلی گفت: «ما در میان یک جنگ نیابتی گیر کردهایم. حتی نمیدانیم دشمن ما کیست. ممکن است در حال جنگ با کل منطقه و منافعشان در سودان باشیم».
او گفت بزرگترین نگرانی از بابت عربستان سعودی و امارات متحد عربی است که به محض سرنگونی البشیر یک بسته امدادی به مبلغ سه میلیارد دلار برای تقویت مقامات نظامی سودان فرستادند.
عربستان و امارات با عبدالفتاح البرهان و معاونش حمدان داگالو مشهور به «حمیته» به خاطر شرکت سودان در جنگ یمن به رهبری عربستان سعودی رشتههای ارتباطی دارند.
در هر مقطعی از جنگ یمن، تا چهارده هزار شبه نظامی سودانی، بسیاری از اعضای گروه «جان جاوید»، در کنار عربستان و امارات علیه حوثیهای تحت الحمایه ایران جنگیدهاند.
عربستان و به ویژه امارات که در حمله موشکی به یک انبار اسلحه در سال ۲۰۱۵ چهل و پنج تن از افرادشان کشته شدند، به هیچ وجه مایل به از دست دادن سربازان خودشان نیستند و به همین دلیل به مزدورها و متحدانشان روی آوردهاند.
تنها چهار روز پس از سرنگونی بشیر، و در گرماگرم یکی از سختترین بحرانهای کشور، خبرگزاری رسمی سودان در بیانیهای به نقل از «حمیته» وعده داد نیروهای سودان «تا زمانی که متحدین به اهدافشان برسند» در یمن مستقر خواهند ماند.
این حمایت نظامی، هسته اصلی منافع عربستان وامارات در جلوگیری از بروز جنگ داخلی در سودان و حفظ نفوذ و قدرت شورای نظامی این کشور است.
واکنش عربستان و امارات چه میبود اگر یک دولت مدنی در سودان تصمیم میگرفت تمام سربازان این کشور را از یمن فرا خواند و «جان جاوید» را به خاطر جنایات هولناکی که گفته میشود در نقاطی مثل دارفور مرتکب شده است، از هم بپاشد؟
منافع دیگری هم برای اعراب خلیج فارس در سودان وجود دارد که جنبه نظامی ندارد و آن سبزیجات است.
در طول سالها، کشورهای عرب خلیج فارس که از لحاظ دسترسی به مواد غذایی سخت در مضیقه هستند، بخشهایی از زمینهای حاصلخیز کناره رود نیل را خریداری و برای کشت سبزیجات اختصاص دادهاند تا بتوانند جمعیت رو به افزایش خود را سیر کنند.
اخیرا، در ژوئیه سال ۲۰۱۶، پارلمان سودان لایحهای را تصویب کرد که به عربستان سعودی اجازه میداد در بیش از دویست و چهل و هفت هزار متر مربع زمین کشاورزی در شرق سودان که از راه دریا کمتر از یک روز با بندر جده فاصله دارد، کشت و زرع کند.
سرمایهگذاران سعودی، قطری، مصری و کویتی زمینهای وسیعی در سودان خریداری کردهاند که از آن برای کشت و ذرع و تولید علوفه و سوخت گیاهی (بیوفیول) استفاده میکنند.
در واقع، بنا به مقالهای که توسط «مرکز پولیتزر» منتشر شده، سرمایهگذاران از کشورهای اردن، مصر، ترکیه، امارت متحد عربی و عربستان سعودی، دررقابت برای خرید بیش از دو میلیون و پانصد هزار متر مربع دیگر زمین در سودان هستند که مذاکره در مورد آن در جریان است.
بر اساس گزارش مهمی که پیتر شوارتزاستاین، خبرنگار محیط زیست، پیش از سرنگونی البشیر دربلومبرگ منتشر کرد، گرفتن مساحتهای عظیم زمین و استفاده بیش از حد از منابعی مثل آب، به معنی این است که یکی از حاصلخیزترین کشورهای آفریقا برای سیر کردن مردم خودش در تنگناست.
در نتیجه همه این رویدادها، اعتراض به گرسنگی و دیگر شکایات انباشته شد و به انقلابی انجامید که البشیر را سرنگون کرد.
در آینده، یک دولت دموکراتیک مدنی تا چه حد حاضر خواهد بود منابع سودان را این چنین به دیگران واگذار کند؟ یا حتی قراردادهای فاسدی را که هم اکنون بسته شده، محترم بدارد؟
بدون تردید نگرانی نه چندان محسوسی، در زمینه همه این مسائل در مصر وجود دارد که بار دیگر اوضاع امنیتی در خطه مرزی این کشور درهم بریزد.
عبدالفتاح السیسی، فرمانده سابق ارتش و رهبر مصر که به دنبال یک کودتا قدرت را در دست گرفت و رئیس جمهور این کشور را برکنار کرد. او سال ۲۰۱۳، دستور کشتار بیش از هشتصد تن از هواداران اخوان المسلمین را تنها در یک روز صادر کرد. بدون تردید خواهان رهبری برای سودان است که از حمایت ارتش برخوردار بوده و «صلح» را به هر قیمتی حفظ کند.
در حالی که لیبی وارد سومین جنگ داخلی خود در کمتر از ۱۰ سال میشود، مصر در تلاش حفظ امنیت مرزهای غربیاش با این کشور است. از سوی دیگر دولت مصر با گروههای شورشی و جهادی در شمال سینا میجنگد و نیز تلاش میکند از سقوط کامل نوارغزه در شرق جلوگیری کند. به این دلایل، مصر نمیخواهد با سقوط سودان و کشیده شدن آن به ورطه یک جنگ داخلی دیگر، با سیل آوارگان در مرز جنوبیاش با این کشور روبرو شود.
حتی امید چندانی هم به کشورهای غربی نیست
کشورهایی مثل آمریکا، به رغم بیانیههایی که در آن با ابراز نگرانی خواهان انتقال آرام سودان به حکومت مدنی شدهاند، احتمالا از موضع متحدانشان در خلیج فارس حمایت میکنند.
به گزارش استیون کوتیس از نشریه «دیلی بیست»، در ماه مه، نماینده ارشد آمریکا در خارطوم به واشنگتن عزیمت کرد تا مقامات این کشور را در جریان وقایع سودان بگذارد.
منابع مطلع به کوتیس گفتند آمریکا باید «در کنار منافع عربستان سعودی، مصر و امارات متحد عربی موضع گیری کند» که با حمایتهای نظامی، مالی و دیپلماتیک از «حمیته» و شورای نظامی، به آنها کمک کردهاند در قدرت بمانند.
در این گزارش آمده: «این بیانیه برای بسیاری از کسانی که در اتاق بودند گیج کننده بود».
پس در این میان چه امیدی برای معترضین وجود دارد؟
برخی معتقدند ممکن است «آبی احمد» نخست وزیر اتیوپی که به عنوان فردی میانه رو و مسالمت جو در منطقه شناخته میشود، بتواند در حالی که نفوذ خارجی را دفع میکند، پلی میان شکاف رو به گسترش معترضین و نیروهای امنیتی ایجاد کند.
آقای احمد، روز جمعه، در دیداری کوتاه از سودان خواهان یک انتقال سریع شد، اما هیچ توافقی از این دیدار به دست نیامد.
چند ساعت پس از آن که آقای احمد سودان را ترک کرد، دو تن از اعضای مخالفین که با او دیدار کرده بودند – اسماعیل جلب، دبیرکل جنبش آزادیبخش خلق سودان، و مبارک اردوُل، سخنگوی این گروه مسلح، بازداشت شدند.
در این میان، روز یکشنبه، پلیس ضد اغتشاش به سوی معترضانی که در روز نخست کارزار اعتراضهای مدنی در پایتخت تجمع کرده بودند، گاز اشگ آور پرتاب کرد.
ریم عباس، خبرنگار، با صدایی خسته گفت: «هنوز شکست نخوردهایم اما حس میکنیم این مبارزهای بسیار سخت و هزینه عاطفی آن بسیار سنگین است».
© The Independent