سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در نامه‌ای به آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، دولت ترامپ را به دنبال کردن «کمپینی با انگیزه سیاسی» متهم کرده و خواستار «محکومیت جهانی» تلاش آمریکا برای اعمال تحریم‌های تسلیحاتی دایمی شورای امنیت علیه ایران شده است.
لاوروف با اشاره به خروج ایالاتمتحده از برجام تاکید کرده که واشینگتن حق تمدید تحریم‌ها یا فعال کردن «مکانیسم ماشه» را ندارد.
اما آیا این نامه به معنی ناکام ماندن پروژه واشینگتن در تمدید تحریم‌های تسلیحاتی علیه جمهوری اسلامی ایران است؟
قطعنامه ۲۲۳۱ که برنامه جامع اقدام مشترک ضمیمه آن است، می‌گوید تحریم سلاح‌های سبک پنج سال پس از اجرای برجام و محدودیت‌ها برای سلاح‌های سنگین سه سال دیگر به پایان می‌رسد. در شرایط عادی ایران می‌تواند از ۲۷ مهرماه امسال همانگونه که حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران وعده داده بود، «وارد بازار تجارت سلاح شود.»
اما جلوگیری از تحقق این «هدف» یا به بیان دیگر «توجیه» روحانی برای باقی ماندن در برجام، اولویت واشینگتن است. مایک پومپئو، وزیر امور خارجه و کلی کرفت، نماینده آمریکا در سازمان ملل بارها بر این نکته تاکید کردهاند.
افزون بر این، اکثریت مجلس نمایندگان آمریکا متشکل از سناتورهای دمکرات و جمهوریخواه در این مورد با کاخ سفید همسو هستند و در نامه‌ای به پومپئو از او خواسته‌اند به کمک دیپلماسی، مانع لغو تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران شود.
به این ترتیب حتی در صورت شکست دونالد ترامپ در انتخابات آبان‌ماه در آمریکا و روی کار آمدن یک دولت دمکرات به رهبری جو بایدن، باز هم مساله تسلیحاتی ایران در دستور کار کاخ سفید خواهد بود. همانگونه که دولت اوباما نیز امیدوار بود طبق تعهد تلفنی روحانی؛ پس از اجرای برجام مذاکره در زمینه‌های دیگر را با تهران پیگیری کند، اما پایان دوره ریاست‌جمهوری اوباما این فرصت را از او سلب کرد.
در حال حاضر پیش‌نویس قطعنامه تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران در اختیار بریتانیا، فرانسه، آلمان، روسیه (چهار کشور باقی‌مانده در برجام به همراه چین) و استونی قرار گرفته و کرفت ابراز امیدواری کرده که بقیه ۱۵ عضو شورای امنیت نیز به زودی این پیش‌نویس را دریافت کنند. آسوشیتدپرس به نقل از نماینده دایم آمریکا در سازمان ملل گزارش داده که روسیه و چین هم باید به اجماع بین‌المللی در این زمینه ملحق شوند. هرچند که وسیلی نبنزیا، همتای روسی او همچنان از مخالفت کشورش با طرح آمریکا سخن می‌گوید.
نگاهی به سابقه روسیه در حمایت از قطعنامه‌های تحریمی این گمانه‌زنی را پدید می‌آورد که مخالف مسکو در کلام، لزوما به معنی مخالفت عملی نیست. همانگونه که روسیه با وجود عضویت دایم در شورای امنیت و اظهار نظرهایی مشابه، هیچگاه از رای وتو برای قطعنامه‌های تحریمی علیه ایران استفاده نکرد.
تصور اینکه ایالاتمتحده با وجود اطمینان از وتوی قطعنامه و شکست قطعی، پیش‌نویس قطعنامه را به شورای امنیت ارایه داده، با واقعیت‌های موجود همخوانی ندارد.
لحن مبهم و برداشت‌های چندگانه
برایان هوک، نماینده ویژه وزارت امور خارجه آمریکا در امور ایران و همچنین پومپئو، پیش‌تر ابراز اطمینان کرده بودند که واشینگتن در تلاش خود برای ادامه تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران به موفقیت می‌رسد.
کرفت هم می‌گوید، قطعنامه «به طور روشن از حق آمریکا برای استفاده از مکانیسم ماشه» سخن می‌گوید.
لحن مبهم و برداشت‌های چندگانه از برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ موضوعی است که ناظران بین‌المللی به آن اشاره کردهاند.
از جمله در نظر نگرفتن شرایطی که در آن یکی از طرف‌ها از برجام خارج می‌شود. در حالی که مقامات در ایران، روسیه و چین می‌گویند، خروج از برجام به معنی از دست دادن تمامی حقوق است، واشینگتن اصرار دارد که همچنان به عنوان یک شرکت‌کننده در شکل‌گیری و اجرای برجام می‌تواند از حقوق مورد ادعای خود استفاده کند.
باتوجه به تعبیرهای متفاوت و پیچیدگی‌های حقوقی، واشینگتن راه آسانی برای تصویب این قطعنامه پیش رو ندارد. اما در عین حال به نظر نمی‌رسد، تحریم‌های تسلیحاتی در موعد مقرر لغو شوند.
آمریکا گزینه به کار انداختن مکانیسم ماشه را به عنوان پشتیبان تلاش برای تصویب قطعنامه تحریم تسلیحاتی علیه ایران مطرح کرده است.
در حالی که بسیاری بر این باورند واشینگتن حق استفاده از مکانیسم ماشه را ندارد، پومپئو و تیم حقوقی‌اش مخالف هستند.
مکانیسم ماشه روندی است که بر خلاف تصویب قطعنامه در شورای امنیت، امکان مخالف با آن وجود ندارد و در مدت دو ماه می‌تواند همه تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را دوباره برقرار کند.
ابراز نگرانی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی
یکی از اهرم‌هایی که می‌تواند در این زمینه به واشینگتن کمک کند، گزارش فصلی جدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است که با لحن هشدارآمیزی در مورد عدم دسترسی به سه سایت مشکوک هسته‌ای در ایران ابراز نگرانی کرده است.
اهمیت بازرسی از این سایت‌ها برای آژانس به اندازه‌ای بوده که در بحبوحه شیوع کرونا و توقف پروازهای مسافرتی، بازرسان خود را با پرواز چارتر به ایران فرستاده است.
به نظر می‌رسد که مبنای درخواست آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از ایران برای ارایه اطلاعات در مورد این سایت‌ها، اسنادی باشد که اسرائیل حدود سه سال قبل از چند گاوصندوق در ساختمانی در تهران به دست آورد. یکی از این سندها مربوط به «تورقوزآباد» بود که بنیامنین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل آن را در جریان سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل ارایه داد. پس از آن بازرسان آژانس توانستند رد اورانیوم غنی‌نشده را در این سایت که مقامات تهران ادعا می‌کردند «قالی‌شویی برادران رضایی» است، به دست آورند.
بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی هسته‌ای ایران که معتقد است سبک بودن ذرات اورانیوم موجب پرواز آنها به تورقوزآباد شده، مدعی است در مورد عدم ارایه اطلاعات درباره سه سایت مورد اشاره آژانس نیز دلایل موجهی دارد.
هرچند کمالوندی به این دلایل اشاره نکرده، پیگیری آژانس برای دسترسی به این سایت‌ها حاکی از احتمال باز شدن پرونده «پی‌ام‌دی» است. پرونده «فعالیت‌های هسته‌ای مشکوک ایران در گذشته» که به دلیل پیچیدگی‌های فراوان و عدم تمایل تهران به پاسخگویی در این زمینه از روند مذاکرات برجام کنار گذاشته شد تا توافق سریع‌تر حاصل شود.
اکنون ابراز نگرانی جدی آژانس در مورد دسترسی نداشتن به سایت‌هایی که فعالیت‌های آنها مربوط به قبل از دستیابی به برجام بوده، می‌تواند به دغدغه‌ای مشترک هم برای آمریکا و اسرائیل و هم برای متحدان آنها در اروپا تبدیل شود.
به این ترتیب این احتمال دور از ذهن نخواهد بود که اروپا با توجه به روابط نزدیک خود با اسرائیل و نگرانی نسبت به فعالیت‌های موشکی ایران که هم اکنون آن را به اطلاع دبیرکل سازمان ملل رسانده، به جای آمریکا مکانیسم ماشه در حال تعلیق (پس از آغاز مذاکرات ساز و کار حل اختلاف در زمستان گذشته) را فعال کند.
در ماه‌های پیش رو تا انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، استراتژی تهران احتمالا عمل به پیشنهاد برخی دمکرات‌های آمریکایی است که به مقامات جمهوری اسلامی توصیه کرده بودند تا پس از انتخابات اقدامی انجام ندهند. در چنین شرایطی باقی‌ماندن تحریم‌های تسلیحاتی در مقایسه با فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت همه تحریم‌ها، پیامدهای کمتری برای ایران دارد. اما در هر صورت واشینگتن مانع لغو تحریم‌های تسلیحاتی در فاصله دو هفته مانده به برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری در آمریکا خواهد شد.
