مرجان (شهلا صافی‌ضمیر)، خواننده موسیقی پاپ ایرانی که در دو دهه اخیر، فعالیت‌های هنری و موسیقایی خود و همسرش با سازمان مجاهدین خلق، به تولید برخی آثار با گرایش‌های سیاسی منتسب به این جریان سیاسی انجامید، روز ۱۷ خرداد در لس‌انجلس آمریکا و در سن ۷۲ سالگی درگذشت. تلویزیون سیمای آزادی (رسانه تصویری سازمان مجاهدین خلق) اگر چه خبر اول یکی از بخش‌های خود را به درگذشت این هنرمند و نیز پیام مریم رجوی برای این رخداد اختصاص داد، اما توضیحی درباره دلیل درگذشت مرجان نداد و تنها به بیان این جمله اکتفا کرد که "او در یکی از بیمارستان‌های آمریکا درگذشت."

رسانه‌های دیگر اما نوشتند مرجان به دلیل سکته قلبی ناگهانی در بیمارستانی در لس‌آنجلس درگذشته است.جایی که وطن دوم بسیاری از خوانندگان موسیقی قبل از انقلاب ایران نامیده شده است.

آخرین فیلمی که از این خواننده و بازیگر سینما در همین رسانه موجود است، به پیامی از او بازمی‌گردد که همزمان با شیوع ویروس کرونا در ایران و سایر نقاط جهان به هموطنان ایرانی خود می‌دهد. سخنانی در محکومیت جمهوری اسلامی و تقاضا از مردم برای صبر و مقاومت که در کمال سلامت جسمی آن را بیان کرد.

شروع کار حرفه‌ای از ۱۳ سالگی

کارنامه کاری مرجان به سال‌های قبل از انقلاب باز می‌گردد. او خود در گفت وگویی بلند (با سیمای آزادی) اشاره کرده" سیزده ساله بود که به عنوان خبرنگار مجله اطلاعات کودکان به مدارس می‌رفت و از فعالیت‌های ورزشی، فرهنگی و هنری مدارس برای این رسانه مطلب و نوشته تهیه می‌کرد."این فعالیت راه او را به یکی از برنامه‌های هنری تلویزیون باز کرد تا او به عنوان مجری یک برنامه هفتگی برای کودکان و نوجوانان فعالیت کند.

مسیر بعدی او بازیگری در سینما بود که برای تست بازیگری فیلم "دنیای پر امید" به کارگردانی احمد شیرازی ثبت‌نام می‌کند و در نهایت به عنوان بازیگر نقش اول، مقابل محمدعلی فردین پذیرفته می‌شود. مرجان در فیلم‌های دیگری نیز مقابل هنرمندانی چون ایرج قادری، ناصر ملک مطیعی (غلام ژآندارم به کارگردانی امان منطقی- ۱۳۵۰) سعید راد ( مردی در طوفان- به کارگردانی خسرو پرویزی-۱۳۵۱)، بیک‌ایمانوردی (مادرجونم عاشق‌شده به کارگردانی یوسف ایروانی-۱۳۵۵) نقش اول را ایفاء‌ کرده است.اما این آثار عمدتا در دسته فیلمفارسی جای می‌گیرند و نشانی از بازیگری مستعد را نمی‌توان در آثار مرجان سراغ کرد.

شاید یکی از دلایلی که مرجان را به سمت موسیقی و کنار گذاشتن سینما سوق داد همین آثار بازاری‌ای بود که او در آنها ایفای نقش می‌کرد.

خوانندگی در آثار موسیقی پاپ پیشروی ایران

مرجان اما وقتی به شهرت و محبوبیت بیشتری رسید که گام در وادی خوانندگی و موسیقی نهاد. راه ورود او به موسیقی را همسر دومش (‌مهدی/ فریدون ژورک) باز کرد.

پیش از آن مرجان با مهدی علی‌محمدی دوبلور با سابقه ازدواج کرد. دوبلوری که که صدای او در برنامه‌های "داستان شب" رادیو همچنان در اذهان باقی‌ مانده است. این ازدواج اما دوام آنچنانی نداشت و در نهایت به جدایی و ازدواج دوم با فریدون ژورک انجامید.

 ژورک که دستی در سینما و هنر داشت، به استعداد خوانندگی مرجان پی‌ برد اما آنکه سبب شد تا مرجان به شکلی جدی‌تر به خوانندگی بیندیشد، بابک بیات بود که به گفته مرجان (‌گفت وگو با مجله جوانان سال ۱۳۵۴) صدای او را در محفلی خانوادگی می‌شنود و سخت تشویقش می‌کند تا گام در دنیای حرفه‌‌ای خوانندگی بگذارد. آنگونه که مرجان تعریف کرده‌ است، ‌بابک بیات، واروژان، ‌پرویز مقصدی و یکی دو موزیسین برجسته دیگر یک سالی به او اصول اولیه خوانندگی را آموزش دادند و همزمان به پرورش صدای او پرداختند تا مرجان را به عنوان خواننده‌ای متفاوت به جامعه موسیقی معرفی کنند،‌ اگر چه او هیچگاه نتوانست خود را به عنوان خواننده‌ای طراز اول و محبوب به علاقه‌مندان موسیقی معرفی کند. اما صدای شسته‌ رفته و تربیت‌یافته‌ای داشت که سبب می‌شد آثارش شنیدنی باشند.

نخستین ترانه مرجان را پرویز مقصدی ساخت به نام "دو دونه" که با تنظیم واروژان در یکی از برنامه‌های صبح جمعه رادیو برای نخستین بار پخش شد. پس از آن او با آهنگسازانی چون تورج شعبان‌خانی، واروژان، منوچهر چشم‌آذر به عنوان خواننده همکاری کرد تا در کارنامه‌ کاری خود نزدیک به ۲۰ ترانه را بر جای بگذارد. ترانه‌ای که از او در اذهان علاقه‌مندان  به موسیقی پاپ خاطره‌انگیز شده است،‌ "کویر دل" نام دارد که برداشتی بود از ترانه‌ای فرانسوی، با اجرای «دالیدا» که مرجان به توصیه اریک ارکانت و تنظیم او، در تابستان ۱۳۵۶ اجرا کرد و خواند.

از جمله ترانه‌های دیگر او می‌توان به ترانه "ای شکسته تو شکستی"با آهنگسازی عماد رام اشاره کرد. اثری که گفته می‌شود یکی از دلایل دستگیری او در بعد از انقلاب شد.

در یک نگاه کلی می‌توان گفت بر خلاف فعالیت مرجان در حوزه سینما که عمدتا به بازی در فیلم‌های بازاری و معروف به فیلفارسی اختصاص داشت، در موسیقی او به جریان پیشروی موسیقی پاپ پیوست و توانست‌ آثاری در خور اعتنا از خود به یادگار بگذارد.

پس از انقلاب و ممنوعیت هر گونه فعالیت هنری

زندگی مرجان در پس از انقلاب همانند بسیاری از هنرمندان زن خواننده قبل از انقلاب، به ممنوعیت و شکایت و دادگاه و زندان انجامید. او از اوایل دهه شصت اما پایش ناخواسته به فعالیت سیاسی و همراهی با سازمان مجاهدین خلق هم کشیده شد تا حساسیت حکومت به او بیش از دیگر هنرمندان شود.

مرجان آنچنانکه در گفت وگوی سال ۲۰۱۴ با تلویزیون صدای آزادی بیان کرد، ‌تا قبل از واقعه سی‌تیر ۶۰، گرایش سیاسی خاصی نداشت و حتی گمان می‌کرد جلسات همسرش در منزل، بیشتر درباره فیلمنامه و آثار هنری است اما روز ۳۰ تیر او به چند جوان مجاهد فراری از اعتراضات خیابانی این روز در منزل پدر همسرش، پناه می‌دهد و این‌ آغازی می‌شود برای آنکه دریابد همسرش (مهدی ژورک) ‌نیز گرایش سیاسی به سازمان مجاهدین دارد.

بعدها او به زندان افتاد و خاطرات زندانی‌شدن‌هایش و نیز شکنجه‌ها در زندان جمهوری اسلامی  را در مصاحبه‌های مختلفی بازگو کرد. او در آن سال‌ها ممنوع الفعالیت بود و همسرش نیز با نام مستعار مهدی توانست مجوز کار محدودی بگیرد که در نهایت به  نوشتن چند فیلمنامه انجامید.

اما شرایط به گونه‌ای بر آنها تنگ شد که آنها ترجیح دادند از یک امکان سفر به خارج استفاده کرده و به سازمان مجاهدین خلق بپیوندند. برخی بر این باورند علت فعالیت آشکار مرجان بر علیه جمهوری اسلامی و همکاری مستقیم با سازمان مجاهدین خلق، اعدام یکی از فرزندانش در سال‌های دهه شصت بوده است.

پس از پیوستن مرضیه، می‌توان مرجان را معروفترین خواننده‌ زن ایرانی به شمار آورد که گرایش آشکار سیاسی خود را در ترانه‌ها و آثارش هویدا ساخت.

این فعالیت تنها در ترانه‌خوانی نبود، بلکه او در سمینارها و کنفرانس‌های مختلفی که از سوی سازمان مجاهدین خلق در گوشه و کنار دنیا برگزار می‌شد، حضور می‌یافت و علنا سخنانی سخت و تند در مخالفت با جمهوری اسلامی بیان می‌کرد.

 از جمله کارهای او و همسرش ساخت فیلمی بر اساس اعدام‌های سال ۶۷ در زندان‌های ایران است.

آنگونه که همسر مرجان( فریدون ژورک) در گفت وگویی با سیمای آزادی توضیح داده است (سایت سیمای آزادی، ۲۴ دی ۱۳۹۷)، دیدن فیلم "فهرست شیندلر"  ساخته استیون اسپیلبرگ، آنها را به فکر تهیه فیلمی شبیه به آن اثر درباره اعدام‌های سال ۶۷ انداخت که در نهایت با نام "فریاد بی‌صدا" منتشر شد. فیلمی  یک و نیم ساعته که هم اینک نیز در فضای مجازی و با زیر نویس فارسی در دسترس است و تمامی بازیگران آن خارجی‌اند. فیلم سرگذشت روزنامه‌نگاری است که از آمریکا به آلمان می‌رود و دست به تحقیق درباره کشتار و اعدام‌های سال ۶۷ در زندان جمهوری اسلامی می‌زند.

از میان ترانه‌های سیاسی مرجان در این سال‌ها می‌توان به "رویش"، "از اوین بگو"، "رهایی" و "وقت براندازی شده" اشاره کرد که عمده آنها در فضایی برانگیزاننده و با ارکسترهای نسبتا حجیم اجرا شده‌اند. برخی از این کارها را محمد شمس، آهنگساز نسبتا شناخته شده ایرانی برای صدای مرجان ساخته است.