حق پخش تلویزیونی در ورزش ایران معمایی حل‌نشده است، یا درآمدی بربادرفته که می‌توانست چهره دیگری از اقتصاد ورزش را در ایران بسازد، اما ورزش حرفه‌ای در ایران نصیبی از آن ندارد.

تمام بحث و جدل‌ها بر سر دریافت حق پخش تلویزیونی در ایران نتیجه‌ای نداشته و به رغم آن که مذاکرات مدیران فدراسیون‌ها و باشگاه‌ها با «صدا و سیما» بیش از یک دهه ادامه داشته است، اما صدا و سیمای ایران صاحب موقعیت انحصاری است و زیر بار نمی‌رود. مهم‌ترین عاملی که منجر می‌شود صدا و سیما در ایران از پرداخت حق پخش تلویزیونی سر باز بزند، انحصار تلویزیون در ایران است. وقتی برای فروش حق پخش تلویزیونی فقط یک خریدار در بازار پیدا می‌کنید، بدیهی است که این خریدار یگانه می‌تواند هر قیمتی را تعیین کند یا حتی پرداخت این حق را تقبل نکند. قیمت حق پخش تلویزیونی فوتبال تا روزی که بازار رقابتی برای فروش وجود نداشته باشد، حدس و گمان و خیال است و بر اساس معادلات حرفه‌ای در بازار ورزش حرفه‌ای تعیین نخواهد شد.

فوتبال به عنوان رشته‌ای که بیش از همه ورزش‌ها در ایران مخاطب دارد، هرگز، چه با تمنا و چه با تهدید، چه با مذاکره و چه با قهر، تا امروز موفق نشده است حقوق خود را از صدا و سیما دریافت کند.

صدا و سیمای ایران نه تنها حق پخش تلویزیونی را به باشگاه‌ها و فدراسیون‌های ورزشی نمی‌پردازد، بلکه حتی برای پخش برخی مسابقات ورزشی از باشگاه‌ها و فدراسیون‌ها پول دریافت می‌کند. در بسیاری از شبکه‌های استانی صدا و سیما، مسابقات ورزشی در صورتی پخش مستقیم می‌شوند که باشگاه میزبان حاضر شود هزینه پخش را بپردازد. گفته می‌شود که پرداخت مبالغی بین ۱۵ تا ۲۰ میلیون تومان بابت پخش مسقیم یک بازی از شبکه‌های محلی، رایج است. باشگاه‌های کوچک برای آن که با صاحبان آگهی‌های تبلیغاتی روی پیراهن، پیمان بسته‌اند که بازی‌های آنها پخش مسقیم می‌شود، مجبور به پرداخت هزینه به تلویزیون محلی هستند.

مدیران فدراسیون فوتبال ایران نه تنها برای دریافت حقوق فوتبال به شکل مستقل و جدی پیگیری نمی‌کنند، بلکه یک سال پیش علی کفاشیان، رئیس سابق فدراسیون فوتبال، و عباس ترابیان، رئیس‌ پیشین کمیته فنی و توسعه فوتسال و فوتبال ساحلی، با رای کمیته اخلاق فدراسیون، به‌سبب نقش‌شان در پرونده فساد قرارداد با شرکت ام‌پی‌سیلوا، برای پنج‌سال از هرگونه کار در فوتبال محروم شدند. این محرومیت به دلیل پایمال شدن حقوق فوتبال ایران در پخش مستقیم مسابقات ملی بود، اما به رغم محرومیت کفاشیان و ترابیان، حقوق از دست رفته فوتبال هرگز به فوتبال برنگشت. 

ام‌پی‌‌سیلوا، یک شرکت بین‌المللی بازاریابی ورزشی متخصص در فروش حقوق پخش رسانه‌ای مسابقات ورزشی بود که توسط ریکاردو سیلوای ایتالیایی در لندن تأسیس شد و در سال ۲۰۱۶ سهامش به شرکت‌های چینی واگذار شد. به دلیل مسئله‌های مالی و حقوقی آن و نپرداختن پول سازمان‌های لیگ برتر انگلیس، سری آ ایتالیا و فدراسیون جهانی هندبال و شکایت‌های دیگر، دو سال پیش از سوی دادگاه عالی بریتانیا، به کار این شرکت پایان داده‌ شد.

همه روسای فدراسیون فوتبال ایران، از جمله مهدی تاج، آخرین رئیس فدراسیون، همواره از کوشش خود برای دریافت حق پخش تلویزیونی حرف زده‌اند، اما گرایش این مدیران به همکاری با صدا و سیما منجر به مماشات شده است و در بسیاری موارد، نقد نشدن عملکرد این فدراسیون توسط رسانه صدا و سیما و پرداخت نشدن حق پخش تلویزیونی، با هم معامله شده است.

صدا و سیمای ایران توجیهاتی مثل پخش رایگان فوتبال برای مردم را مطرح می‌کند و بارها ادعا کرده است که چون نمی‌خواهد از مخاطبان خود پولی دریافت کند، امکان پرداخت حق پخش را ندارد. در ورزش حرفه‌ای دنیا، هم شبکه‌های پولی پخش‌کننده رقابت‌های ورزشی هستند، هم شبکه‌های رایگان. حقوق پخش مسابقات ورزشی به مزایده گذاشته می‌شود و همه شبکه‌ها با رویکردهای مختلف در جذب مخاطب و درآمدزایی، می‌توانند در آن مزایده شرکت کنند. شاید شبکه‌های پولی اغلب در مزایده‌ها برنده شوند، و این، توان اقتصادی آنها را نشان می‌دهد. شبکه‌های رایگان نیز توان رقابت دارند، چون روش‌های دیگری برای درآمدزایی می‌شناسند. صدا و سیمای ایران اما با توجیهات غیرحرفه‌ای همواره کوشیده است تا بحث‌های روشن را به انحراف بکشاند. صدا و سیما در موقعیتی انحصاری، اجازه شکل‌گیری بازار رقابتی نمی‌دهد و خود را مالک حقوق ورزش می‌داند.

یک مثال ساده نشان می‌دهد که زیان‌های پخش مسابقات فوتبال ایران بدون پرداخت حقوق باشگاه‌ها، قابل محاسبه است و اگرچه ارقام این زیان در ایران با لیگ برتر «جزیره» قابل مقایسه نیست، اما این مثال یادآور درآمد بربادرفته فوتبال ایران است. موسو که یک شرکت متخصص در زمینه مبارزه با سرقت دیجیتال است، پژوهشی انجام داده است که در آن به صورت دقیق، میزان پخش غیرقانونی تصاویر لیگ برتر انگلیس و زیان ناشی از آن را بررسی کرده است. بر اساس این پژوهش، در فصل ۲۰۱۹-۲۰۱۸ هر بازی لیگ برتر در ۱۴۹ کشور به طور متوسط ۷.۱ میلیون نفر بیننده دارد که از تصاویر سرقت‌شده و بدون پرداخت حق پخش، بازی‌ها را می‌بینند. این شرکت، تاثیر این تعداد بیننده تصاویر غیرقانونی را روی درآمد «اسپانسرینگ» (حمایت مالی) باشگاه‌ها برآورد کرده است. به خاطر این تعداد بیننده غیرقانونی، هر باشگاه یک میلیون پوند از درآمد «اسپانسرینگ‌» خود را از دست می‌دهد. این شرکت حساب کرده است که اگر این تعداد بیننده به آمار رسمی تعداد بینندگان و خریداران حق پخش اضافه می‌شد، ارزش بسته‌های حمایت مالی باشگاه‌های لیگ برتر نیز به همان تناسب افزایش می‌یافت.

شروع دوباره بوندس‌لیگای آلمان، پس از تعطیلی مسابقات به دلیل شیوع کرونا، با بازی‌های بدون تماشاگر، سبب محقق شدن بخش بزرگی از درآمد ۳۰۰ میلیون یورویی این لیگ از پخش تلویزیونی خواهد شد. کارل هاینز رومینیگه، مدیر اجرایی باشگاه بایرن مونیخ، در مصاحبه‌‌ای با مجله اشپرت بیلد گفت: «من انتظار دارم بازی‌های بوندس‌لیگا به عنوان تنها لیگی که مسابقاتش از تلویزیون پخش می‌شود، یک میلیارد بیننده داشته باشد.»

چرخ فوتبال حرفه‌ای با حق پخش تلویزیونی می‌چرخد، اما باشگاه‌ها در ایران از حقوق خود محروم هستند و به همین دلیل اغلب باشگاه‌ها چندان گرایشی به ادامه فصل جاری نداشتند، چون از برگزاری بازی‌های بی‌تماشاگر هیچ درآمدی ندارند و انبوهی از هزینه نیز بر دوش آنها خواهد بود.

در ایران، به رغم گرایش شهروندان علاقه‌مند به فوتبال برای تماشای بازی‌ها از طریق اینترنت و اپلیکیشن‌، حتی حق پخش اینترنتی بازی‌ها هنوز درآمدی برای باشگاه‌ها خلق نکرده است. قرارداد اخیر سازمان لیگ برای فروش حق پخش اینترنتی در ایران بحث‌برانگیز شد و هنوز اطلاعات شفافی درباره این قرارداد و درآمدهایی که خلق شده است، در دسترس نیست. به رغم آن که واگذاری حق پخش اینترنتی فوتبال مسیر شفافی را طی نکرد و منجر به اعتراض فعالان این کسب وکار در ایران شد، اما موضوع عجیب‌تر این است که صدا و سیما تمام حق پخش فوتبال را متعلق به خود می‌داند و معترض است که چرا حق پخش اینترنتی جداگانه  واگذار شده است. شرکت‌ها و رسانه‌هایی که بخواهند در زمینه پخش اینترنتی فعالیت کنند، باید مجوز آی‌پی‌تی‌وی از صدا و سیما دریافت کنند. عجیب است که یک رسانه به نام صدا و سیما، می‌تواند برای رسانه‌های دیگر مجوز صادر کند یا صادر نکند. این رفتار، با هر سازوکاری در بازار و رقابت اقتصادی، مغایرت دارد.

باشگاه‌های حرفه‌ای، با روش‌های مختلف در زمینه پخش تلویزیونی و اینترنتی به درآمد‌های خود می‌افزایند. حتی در بحران ویروس کرونا در فوتبال، باشگاه‌ها با روش‌های خلاقانه در حوزه پخش تلویزیونی و اینترنتی درآمد می‌سازند. آخرین نمونه‌، ایجاد جایگاه مجازی در استادیوم است. باشگاه دانمارکی آرهوس می‌خواهد با نصب نمایشگر، جایگاه مجازی در استادیوم برای تماشاگران خود ایجاد کند تا از طریق برنامه «زوم»، مسابقه را تماشا کنند. این باشگاه در ۲۲ نقطه ورزشگاه این نمایشگرها را نصب می‌کند. این شیوه جلب مشارکت بینندگان در هنگام برگزاری بازی‌های بی‌تماشاگر، نشان می‌دهد که فوتبال چقدر به بینندگانش وابسته است. در ایران اما باشگاه‌ها از فروش محصولی که هر هفته می‌سازند، درآمدی ندارند و این روند، از دلایل اصلی ورشکستگی باشگاه‌داری است.