میراث‌های در حال نابودی افغانستان

دولت بازسازی و مراقبت از صدها بنای تاریخی را در اولویت قرار نداده است

طاق بست هلمند- عکس از وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان

افغانستان به تاریخ پنج هزار ساله خود می بالد. این تاریخ پر فراز و نشیب در مسیرش آثاری را برجا گذاشته است که گاهی حفظ و گاهی نابود شده‌اند.

تخریب بی‌رحمانه تندیس‌های تاریخی بودا در بامیان که یادگار قرن سوم میلادی بودند، از یادها نرفته است. محلات تاریخی و آثار باستانی بسیاری هم وجود دارد که از دل جنگ‌ها و ویرانگری‌های زیادی در امان مانده و یادگار دوران گذشته است.

به عنوان چند نمونه می‌توان به آتشکده نوبهار بلخ که بعدا به نام مسجد «نه گنبد» مسما شد و قدمت آن به سده نهم میلادی برمی‌گردد و منارهای مجتمع مصلی هرات که در دوران گوهرشاد بیگم در قرن چهاردهم بنا شد، اشاره کرد. منار جام در غور که قدمت هشتصد ساله دارد و قلعه ارگ بالاحصار غزنی که آرگاه و بارگاه سلسله غزنویان بود، همچنان شکوه گذشته را مجسم می کند.

اما تقریبا همه این آثار تاریخی با خطر ویرانی و فروپاشی قرار دارد.

بالاحصار غزنی

در شهر غزنی در جنوب کشور بزرگترین برج تاریخی قلعه «ارگ» پارسال فروریخت و از ۳۶ برج «ارگ غزنین» در بالاحصار شهرغزنی، تنها ۱۵ برج باقی مانده است. قدمت این بنای تاریخی به دوران غزنویان در سال‌های ۹۷۵ ـ ۱۱۸۷ میلادی برمی گردد.

این کاخ قدیمی که دارای ۳۶ برج بود و امروز به ویرانه ای شباهت پیدا کرده، در روزگار گذشته اقامتگاه باعظمت سلطان محمود غزنوی بود.

فروریزی بخش‌هایی از قلعه تاریخی غزنی هر روزه ادامه دارد. نیروهای امنیتی بخاطر اهمیت استراتیژیک امنیتی قلعه پایگاه امنیتی در آن ایجاد کرده اند که هراز گاهی مورد حملات موشکی طالبان قرار می گیرد. این امر وضعیت در کنار حوادث طبیعی مانند باران‌های شدید را برای یادگار دوره غزنویان وخیم تر کرده است.

مقام‌های محلی می گوید اداره اطلاعات و فرهنگ برنامه نگهداشت قلعه بالاحصار را روی دست دارد. اما آنها در سال ۲۰۱۳ یک بار به مرمت کاری قلعه اقدام کردند. اما کار بازسازی چنان خام بود که از آجر و خاک غیرحرفه ای کار گرفته شده بود و بعد از مدتی همه آن فروریخت.

شهرغزنی از شهرهای عمده خراسان قدیم و پایتخت سلسله غزنویان  در سالهای ۹۷۵-۱۱۸۷ میلادی بود.

قلعه بست هلمند

داستان در دیگر گوشه افغانستان نیز رقت‌انگیز است.

قلعه بست هلمند از بخش‌های باستانی افغانستان است که پیشینه دور و درازی دارد.

طاق بست استان هلمند از جمله آثار تاریخی باقی مانده از دوران غزنویان است که شهرت جهانی دارد. روزگاری این محل باشکوه نیز از مراکز حکم روایان پیشین افغانستان در جنوب بود. اما اقامتگاه ها حکمروایان تاریخ همواره مورد تاخت و تاز جریانهای مخالف قرار می گرفت. طاق بست هلمند هم چهار بار مورد جنگ‌آوری افرادی همانند علاالدین غوری، چنگیزخان، تیمور و نادر افشار قرار گرفت. در کنار آن جنگهای چهل ساله افغانستان، توفان‌های طبیعی و خانه سازی بی رویه را هم بگذارید که همچنان جریان دارد. اما با وجود آن، بخش‌های دیدنی از این قلعه که از آجر پخته ساخته و نقاشی شده است، همچنان خودنمایی می کند.

Read More

This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)

اداره علمی، فرهنگی و آموزشی سازمان ملل متحد یا یونسکو این اثر تاریخی را جز از میراث فرهنگی می داند اما با آنهم، بسیاری از بخش‌های قلعه بست هلمند به تازگی فروریخته است.

اما پس از افزایش نگرانی‌ها درباره فروریختن  قلعه باستانی بست مقامهای محلی خبر از بازسازی این قلعه و چهار محل تاریخی دیگر در غزنی دادند. حمید الله ویار، رییس اطلاعات و فرهنگ هلمند به طلوع نیوز گفت:«ما به ولایت کابل سفر داشتیم و در آنجا به بازسازی قلعه بست و چهار قلعه دیگر بودجه منظور کردیم. در سال روان کارهای عملی آن را آغاز می‌کنیم. دیوار محافظتی این قلعه و یک چاه در میان این قلعه بازسازی خواهد شد، ما تلاش می‌کنیم به بهترین وجه این قلعه را نگهداریم و از فروریختن آن جلوگیری کنیم.»

اما چگونگی بازسازی و نگهداشت این محلات باستانی مورد سوال جدی است.

خانه بنیانگذار افغانستان معاصر

در همسایگی هلمند، استان قندهار که زادگاه احمدشاه درانی، بنیانگذار افغانستان معاصر است هم خانه این امپراتور افغان را در دل دارد که در آستانه ویرانی است.

در افغانستان احمدشاه درانی از احترام زیادی برخوردار است. او را «بابای افغان- پدر ملت» می خوانند. او در سال ۱۷۴۷با دستارش تاجگذاری کرد.

او زمانی به دنیا آمد که امپراتوری های همسایه پارس صفوی و مغولی هند رو به زوال گذاشته بودند و سرزمین افغانستان و قبایل پشتونش همچنان توسط این امپراتوری‌ها اداره می‌شدند.

احمدشاه که در جوانی به عنوان فرمانده نیروی نبرد نخبه پشتون در لشکر نادر افشار می جنگید، ۶ هزار مرد جنگی در کنترل داشت و پرآوازه بود.

بازماندگان احمدشاه درانی که همچنان در این خانه زندگی می‌کردند، به تازگی سرپرستی خانه را به شهرداری قندهار واگذار کرده اند تا از آن به عنوان یک میراث ملی نگهداری شود.

پیشینه خانه احمد شاه درانی به ۳۰۰ سال پیش می رسد.

بخش‌های زیادی از این بنا تاریخی نیز ویران شده است.

اداره اطلاعات و فرهنگ قندهار بودجه لازم برای حفظ و نگهداشت خانه اولین پادشاه افغانستان را ندارد و از دولت مرکزی درخواست کمک کرده است.

حکمت الله افغان، رئیس اطلاعات و فرهنگ قندهار می گوید:«نه تنها درباره این خانه بلکه در مورد همه آبدات تاریخی نگران هستیم. اینها باید بازسازی شوند چون اگر بازسازی نشوند از بین می‌روند.»

این نگرانی از بلخ تا غور و از هرات تا قندهار مشترک است. دولت مرکزی افغانستان بازسازی و مراقبت از صدها بنای تاریخی را تاکنون در اولویت قرار نداده است. اشرف غنی، رئیس جمهوری کشور که درگیر بلای کرونا، تشکیل دولت جدید و مذاکره با طالبان است علاقه فراوانی به تاریخ کشور دارد. اما گویا تاکنون نوبت آثار تاریخی نرسیده است. طرح بازسازی بناهای تاریخی و جلوگیری از فروریزی آنها پیکار ملی می طلبد که گسترده، فراگیر و دقیق باشد و برای اجرایی شدن آن افرادی گماشته شوند که به تاریخ کشورشان دل بسوزانند.  

بیشتر از