قصه‌خوانی برای کودکان افغانستان در ایام کرونا

یک نهاد فرهنگی با کمک اینترنت برای بچه‌های دبستانی داستان می‌خواند

یک کودک فروشنده با ماسک بر صورت در کابل، ۲۰ آوریل- WAKIL KOHSAR / AFP

در افغانستان نه میلیون کودک دانش آموز در خانه قرنطینه شده‌اند و این شرایط مشکلات فراوانی را برای‌ آنها به وجود آورده است. محرومیت از مدرسه و احتمال آزار و اذیت جنسی در خانواده های پرجمعیت افغانستان دو چالش بزرگ پیشروی آنها است. 

بیماری کووید۱۹ در این کشور اخیرا به شدت افزایش و از چند مورد معدود تا روز پنجشنبه به بیش از ۲۱۷۱ مورد رسیده است. علاوه بر آن وزارت بهداشت کشور، ۵۸۱ مورد مشکوک دیگر را ثبت کرده است. 

گسترش ویروس کرونا به ۳۳ استان افغانستان تایید شده است و به خاطر نقض قرنطینه امکان بروز بحران جدی پیش بینی می‌شود. تعداد کل قربانیان به ۶۴ نفر رسیده است. با این وصف، در روندی که آخرش ناپیدا است نگهداری و سرگرم کردن کودکان در خانه، امر دشواری برای خانواده های پرجمعیت و تهی دست افغانستان است. 

از سوی دیگر، ویروس کرونا در افغانستان کار و آرامش را از مردم گرفته است. منبع درآمد میلیونها شهروند افغانستان به کار روزانه متکی است و نبود کار آنها را در معرض گرسنگی قرار داده است. 

چنانچه سازمان نجات کودکان می‌گوید بیش از ۷ میلیون کودک افغان به تامین غذای فوری نیاز دارند. این وضع، علاوه بر ترس از ابتلا به بیماری و ندانستن طول ماجرا، تاثیرات روانی زیادی بر خانواده ها و کودکان افغان برجا گذاشته است. 

در این شرایط برای سلامتی و بهبود کودکان، آگاهی دهی و آموزش به ضرورت مبرم افغان تبدیل می شود.

دکتر روح الله امین، روانشناس و استاد دانشگاه آمریکایی افغانستان، درباره سلامت روان کودکان در جریان قرنطینه می گوید که کرونا بیماری است که در فضا وجود دارد. اگر خودش آدم را بیمار نکند، ترسش می تواند بیمار کند. به گفته او ترس از مبتلا شدن به مراتب تاثیرگذارتر از مصاب شدن به خود بیماری است که باعث خانه نشینی و دوری و منقلب شدن ساختار زندگی و فکری و ذهنی مردم شده است. ترس از دست دادن والدین هم بر ذهن کودکان سایه انداخته است. 

روال عادی زندگی کودکان افغان مانند رفتن به مدرسه، آموزشگاه های خصوصی، رفتن به خانه پدر و مادربزرگها یا هم پسران خاله و عمده مختل شده است، تعریف این سبک جدیدی زندگی با دشواری همراه است. 

اما نهادهای مختلفی برای اطلاع رسانی و کمک و معرفی بحران فراگیر جهانی به خانواده های فعالیت می کنند تا این پیام به کودکان افغان هم برسد که «زندانی شدن‌ها خودخواسته» و فاصله گذاری اجتماعی با چه اهدافی صورت می گیرد. یکی از این فعالان نهاد «چهارمغز» است که پیش از گسترش ویروس کرونا کتابخانه‌های سیار اتوبوسی را به کوچه و پس کوچه کابل می‌برد تا کتابخوانی را به کودکان محروم یاد دهد. حالا که چرخ اتوبوس‌های آبی فرشته کریم، رئیس این مرکز، از حرکت بازمانده، او به کمک اینترنت می کوشد داخل خانه های مردم شود. 

فرشته کریم چندین برنامه اینترنتی آموزش کودکان روی دست گرفته است و یکی از آن قصه خوانی برای بچه های دبستانی است. آخرین قصه اش هم که از فیسبوک پخش شد، «مورچه های مخترع» بود که درباره کار تیمی مورچه ها برای هماهنگی در ایجاد ماشین ساخته از پوست گردو برای انتقال مواد غذایی به کودکان راهنمایی و آموزش می داد. در این داستانها علاوه بر آموزش حس همکاری، به ظرفیت زبانی، آگاهی دهی و مراقبت وجه می شود. 

خانم کریم به ایندیپندنت فارسی می گوید:‌ «در وضعی که قرار داریم همراه است با یک ابهام عجیب. قرنطینه اندکی پیش از شروع مکاتب وضع شد. کودکان بسیار توقع بالا داشتند که مکتب می روند. خیلی هیجانی بودند که مکتب شروع می شود. دلتنگ دوستان و همکلاسی ها بودند. یک هفته پیش از شروع مکتب قرنطین اعلام شد. این یک نوع خستگی عجیب را در کودکان به وجود آورده. تمام هیجان، تمام شد. هنوز هم خانواده ها فکر می کنند که شاید دو یا سه هفته بعد قرنطین خلاص شود. تفکر که این ممکن است چند ماه طول بکشد سخت است. خانواده ها نمی دانند چگونه و از چه منبع برای آموزش کودکان سرمایه گذاری کنند و اطفال این استرس را حس می کنند.» 

و خانم کریم برای زدودن یا کاهش این اضطراب آستین بالا زده است. 

او می گوید:‌ «ما از طریق رسانه های اجتماعی برای کودکان قصه می خوانیم تا ابتدا نشان دهیم که در میان تمام مشکلات می توانیم زندگی خوش داشته باشیم. این طوری استرس پایین رود. به بچه ها سواد می‌آموزیم. بعد برنامه های هفته وار گفتگو داریم که در سطح کلان به مسایل مهم می پردازد. این هفته درباره سلامت روانی کودکان گفتگو کردیم. هفته آینده درباره آزار و اذیت جنسی کودکان گفتگو می کنیم. می دانید که امکان آزار و اذیت جنسی کودکان در این شرایط در سطح جهان وجود دارد. کودکان در داخل خانه هایشان می تواند از طرف کسانی است که آشنا است مورد آزار و اذیت قرار بگیرد. در مورد افغانستان هم این مساله خیلی درست است و ما مصداقهای آزار و اذیت را به کودکان آموزش می دهیم.» 

بدون شک مخاطبان خانم کریم و دیگر فعالان حوزه آموزش در افغانستان در فضای مجازی هم کم نیستند. دسترسی به خدمات تلفنی در افغانستان به بیش از ۹۰ درصد خاک کشور فراهم شده است. بسیاری از این تلفن‌ها بسته های محدود اینترنتی دارند. 

وزارت مخابرات افغانستان از دسترسی شش و نیم میلیون نفر که ۱۷.۶ درصد کل جمعیت کشور است به اینترنت منظم هم خبر می دهد. ۷۲ درصد مردم افغانستان به رادیو دسترسی دارند و ۶۴ درصد تلویزیون می بینند. ۲۳ درصد مردم در خانه های خود کامپیوتر دارند. بنابراین، کارهای خلاقانه می تواند راهش را در خانه های مردم این کشور باز کند. 

وزارت معارف افغانستان هم طرح آموزش آنلاین را برای جلوگیری از اختلال در روند آموزشی کودکان اجرا می کند. برنامه‌های آموزشی از راه دور و برنامه‌های ویژه شماری از مدرسه ها با ضبط برنامه‌های درسی، نوارتصویری در اختیار خانواده‌ها قرار می‌دهند. 

آقای امین نیز مانند دیگر فعالان حقوق کودک اطلاع رسانی در روزهای سخت را مهم می داند. او می گوید: «خانواده ها باید معلومات کافی در اختیار داشته باشند و به همدیگر انتقال بدهند. به کودکان درباره وضع موجود معلومات کافی بدهند. این گونه حس سرگشتگی و ندانستن کاهش پیدا می کند. والدین می توانند کار روزانه یا روتین تعریف کنند. روال جدیدی روزانه تعریف کنیم. چه ساعتی از خواب بلند شویم و چه ساعتی بخوابیم. اگر روال کارهای روزانه مشخص شود، کار آسان می شود. یک مقدار تفریح، کار و درس و مطالعه ترکیب شود. اینها باید متعادل و متوازن تقسیم شود تا نیازهای متفاوت انسانی را تامین کند. به همدیگر فضای فیزیکی و فکری بدهیم. نباید این احساس را به کودک داد ما محکوم شرایط هستیم، چون حس بد را بدتر می کند.» 

در حالی که کشورهای اروپایی و ایران آهسته آهسته برای مرحله ای پس از اوج کرونا آمادگی می گیرد، افغانستان در آستانه منحنی کرونا قرار دارد. 

بیشتر از